Geografisch thema

Rijselstraat

ID
3964
URI
https://id.erfgoed.net/themas/3964

Beschrijving

Tussen de Grote Markt en de Rijselsepoort. Vermeld als "Sutstrata" in oorkonde van 1208; richtinggevende benaming als tegenhanger van de vroegere "Nortstrata", mogelijk de huidige Diksmuidestraat. Tot begin 19de eeuw vermeld als Zuidstraat, echter tijdelijk Meessenstraat genoemd onder het Frans bewind (1678-1713). Waarschijnlijk de oudste straat van Ieper, waarvan de geschiedenis nauw samenhangt met het ontstaan van de stad. Knooppunt van water- en landweg, zie ligging op de tijdens de middeleeuwen belangrijke verkeersweg naar Rijsel (jaarmarkten Brugge, Torhout, Mesen, Rijsel), die intra muros evenwijdig loopt met de Ieperlee ten westen.

In 1102, bouw van de Sint-Pieterskerk aan de oostelijke straatzijde (zie Sint-Pieterskerkhof). Belang van de straat tijdens de middeleeuwen nog onderlijnd door de aanwezigheid van talrijke "stenen" gebouwd door het Ieperse patriciaat; op de westelijke straatzijde blijkbaar doorgaans met aanpalend steegje naar het achterliggend erf met een reeks éénkamerwoningen voor het arbeidend personeel, en pakhuizen aan de Ieperlee. Bestaan van dergelijke steegjes thans nog afleesbaar uit de percellering; onder meer links van het huidig postgebouw (nummer 70), een gewezen "steen", bleef het vroegere Weversstraatje bewaard achter de koetspoort van de aanpalende woning links (nummer 72). Dergelijke eigendomsschikking tevens verklarend voor de 18de-eeuwse vestiging aan de westelijke straatzijde van het Sint-Catharinagodshuis (1225), het Sint-Jansgodshuis (1270-1272) en het Bellegodshuis (1276) respectievelijk opgericht door de familie Voet, Pieter Baudry en de familie Belle, alle leden van het Ieperse patriciaat en actief in handel en nijverheid. Stichtingen opgebouwd uit het eigen onroerend goed van deze families; hun respectievelijk eigendommen gelegen aan de westelijke straatzijde richten zij tot godshuis in. Bij de oprichting van het Sint-Catharina- en het Sint-Jansgodshuis werd het achter de privé-woning gelegen erf met de kamers tot godshuis ingericht; het bestaande steegje behield zijn functie als toegang tot het godshuis, en bleef voortbestaan, zie de huidige Sint-Catharina- en Sint-Janshospitaalstraat. In tegenstelling tot voorgaande werd bij de stichting van het Bellegodshuis ook de aan de straat gelegen familiale woning betrokken. 1337: oprichting van het godshuis van Onze-Lieve-Vrouw van Nazareth, kortweg het Nazareth genoemd, aan het uiteinde van de oostelijke straatzijde dicht tegen de Rijselsepoort.

Vooroorlogs uitzicht volgens stadsplattegrond en oude foto's omtrent de eeuwwisseling. Straattracé reeds van oudsher aanwezig: lange straat met recht tracé, echter vanaf de Wenninckstraat afbuigend naar de Rijselsepoort toe. Bewoningspatroon blijkbaar ook nog grosso modo aansluitend bij dat van de middeleeuwen en gekenmerkt door een differentiatie in de functies naargelang de ligging ten opzichte van de Grote Markt:

-winkelfunctie dominerend tussen de Grote Markt en de Sint-Elisabethstraat: winkels voornamelijk in de nabijheid van de Markt; burger- en herenhuizen onder meer de laat-18de-eeuwse herenwoning zogenaamd "Het Gouden Hoofd", hotel tot eind 19de eeuw en later gebruikt als pensionaat voor het "Institut du Sacré Coeur"; vestigingsplaats respectievelijk van de Stadsmeisjesschool sedert circa 1873 ondergebracht in twee aan elkaar palende woningen in lokale renaissancestijl van 1600 (zie huidig nummer 56-58), en van het Bellegodshuis (zie huidig nummer 38) met kapel van 1616, beide gelegen aan de westelijke straatzijde;

-voornamelijk woonfunctie tussen de Sint-Elisabethstraat en de Klaverstraat: het gerestaureerde (1898-1908) Tempelierssteen fungerend als postkantoor (huidig nummer 70), en de sinds het vierde kwart van de 19de eeuw in de straat gevestigde Mariaschool, ook "Lamotten" genaamd, aan de noordoostelijke hoek bij de Wenninckstraat; voorts voornamelijk burgerhuizen en enkele stijlvolle 18de-eeuwse herenhuizen onder meer het hotel Merghelynck (1774) op de hoek bij de Oude Kleermarkt of de huidige Merghelynckstraat.

-voornamelijk woon- én winkelfunctie tussen de Klaverstraat en de Rijselsepoort: burgerhuizen waarvan de grootste blijkbaar onder meer gelegen aan de westelijke straatzijde tege de Sint-Pieterskerk, arbeiderswoningen, herbergen, handelshuizen voornamelijk buurtwinkels, en een smidse. Enkele steegbeluiken, onder meer "De Zevensterre", " 't Verdiep van Water en Melk", en het "Houten Paard" in het doodlopende Muizestraatje, alle met toegang opgenomen in de oostelijke straatwand. Laatst genoemde met op de hoek bij de Grimminckstraat, het godshuis Nazareth in Lodewijk XIV-stijl.

Basisbebouwing met diep- en breedhuizen van twee à drie bouwlagen, voornamelijk onder zadeldaken waarvan sommige afgewolfd; kleinschalige bebouwing frequenter naar de Rijselsepoort toe. Slechts één bewaarde houten gevel, het "Houten Huis" genaamd, daterend van 1575 en gerestaureerd door architect Jules Coomans (Ieper) in 1913; de overige nog resterende exemplaren waren reeds in de loop van de 19de eeuw uit het straatbeeld verdwenen. Echter wel nog enkele bakstenen 17de-eeuwse trapgevels in lokale renaissancestijl, en een barokke gevel met in- en uitgezwenkte top. Voorts lijstgevels van baksteen of bepleisterd, uit de 18de eeuw en voornamelijk 19de eeuw, onder meer gedomineerd door classicistische en neoclassicistische stijlinvloeden. Ter hoogte van de in de tweede helft van de in de tweede helft van de 19de eeuw gesloopte Rijselsepoort verbond een loopbrug over de straat de beide vestingmuren, waardoor de continuïteit van de vestinggordel was hersteld.

Bij de wederopbouw werd de westelijke rooilijn naar de Grote Markt toe recht getrokken in functie van een beter perspectief Hal-Belfort en Sint-Maartens; enkele grote panden werden opgesplitst, en in mindere mate smolten kleinere samen tot een groter bouwperceel. Voorts behouden straattracé, pandenindeling en bouwhoogte. Hoewel de vooroorlogse steegbeluiken niet meer met woningen bebouwd werden, bleef hun structuur bewaard in de parcellering. Bovendien bleef de doorgang naar het Muizestraatje opgenomen in de oostelijke straatwand ter hoogte van nummer 119, en verwijst de stervormige gevelsteen van nummer 105-107 naar de ligging van "De Zevensterre". Tevens herstel van de overbouwde doorsteken van kleine zijstraten, zie A.B.C.-straat en Manestraat; ook de doorgang van de Gouden Vioolstraat werd overbouwd, hoewel dit voor de Eerste Wereldoorlog niet het geval was. Ter hoogte van de Rijselsepoort: een "middeleeuwse" boogbrug van gewapend beton met het stadswapen, naar ontwerp van architect Jules Coomans (Ieper), ter vervanging van de vernielde lichtere 19de-eeuwse constructie.

Blijkbaar ook grosso modo behouden differentiatie in de functies naargelang van de ligging ten opzichte van de Grote Markt. Sindsdien echter wijzigingen onder meer: verminderd aantal herbergen en winkels voornamelijk naar de Rijselsepoort toe, vestiging van financiële instellingen in het gedeelte tussen de Grote Markt en de Sint-Elisabethstraat, en uitbreiding onder meer door middel van nieuwe bouw van het Vrij Technisch Instituut Immaculata ("Lamotten"; nummer83), en het ziekenhuis der Zwarte Zusters (nummer 85) waarvan de vooroorlogse gebouwen uitgaven op de Wenninckstraat en het Sint-Pieterskerkhof doch bij de wederopbouw ook een gedeelte van de Rijselsestraat besloegen, zie klooster en kapel op de zuidoostelijke hoek bij de Wenninckstraat.

De eerste aanpassingen van de winkelpuien dateren uit de jaren 1930. Voorts relatief weinig nieuwe bouw, onder meer twee appartementsgebouwen van vijf bouwlagen (nummer 35, 41).

Historiserende wederopbouwarchitectuur. Enkele nagenoeg identieke reconstructies: het Bellegodshuis (nummer 38), de twee aan elkaar palende huizen in lokale renaissancestijl van 1606 (nummer 56, 58; Stadsmeisjesschool), het Tempelierssteen (nummer 70), het Nazareth (nummer 133) en het "Houten huis" (nummer 204); het hotel Merghelynck gelegen in de gelijknamige straat echter met zijgevel aan de Rijselsestraat, werd vanaf 1931 zeer getrouw aan het vooroorlogs rococo-uitzicht heropgebouwd (zie A. Merghelynckstraat, nummer 2).

Ook benaderende reconstructies onder meer in aansluiting bij de trap- en puntgevel van het Bellegodshuis, zie nummer 30-36 en nummer 40-42: eenheidsbebouwingen in lokale renaissancestijl met trapgevels en winkelpuien; het uitzicht van nummer 40 werd echter verlengd met nummer 42 die voor de Eerste Wereldoorlog een 19de-eeuwse lijstgevel had. Anderzijds verwijst bijvoorbeeld de eenvoudige witgecementeerde lijstgevel van nummer 60 naar het vooroorlogs 19de-eeuws uitzicht. In het algemeen echter meer geverticaliseerde gevelwanden door middel van topgevels; vermoedelijk het meest uitgesproken bij nummer 74 t.e.m. nummer 86 op de hoek bij de Lombaardstraat, voor de Eerste Wereldoorlog gekenmerkt door classicistische en neoclassicistische lijstgevels.

Basisconcept: breedhuizen van één (nummer 100) à negen traveeën. (nummer 33) meestal onder zadeldak vaak in combinatie met een topgevel. Voorts ook diephuizen onder zadeldak (nummer 3, 30 t.e.m. 42, 90, 96,98,102, 122, 158, 160 met afgewolfd zadeldak, 162, 176, 182, 184, 204).

Bouwmaterialen: baksteen onder meer geelrode; plint of sokkel indien behouden, doorgaans van arduin of Atrechtse zandsteen; slechts enkele gecementeerde gevels (nummer 5, 27, 37?. Bedaking: mechamsche pannen en in mindere mate leien. Dateringen verwijzend naar oorspronkelijk bouwjaar, vernieling of wederopbouw, door middel van muurankers, cartouches en gevelstenen: 1606 (nummer 56), 1616 (nummer 38; kapel), 1914-1918 (nummer 133), 1922 (nummers 12, 69, 75, 176, 182 met bijkomend jaartal 1640), 1923 (nummers 105-107), 1924 (nummers 6, 40-42). Nummer 23: Marianisje waaronder gevelsteen met opschrift "O.-L.-V. van den Vrede B.V.O". Nummer 85: beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind onder baldakijn op de hoek bij de Wenninckstraat.

Doorgaans bewaarde bouwaanvragen (voornamelijk 1922-1924; Stedelijk Archief Ieper, 874.1, 60-63), waarvan de laatste (wederopbouw) dateren uit het begin van de jaren 1930, onder meer van 1932 en 1934, respectievelijk nummer 143, een winkelhuis nabij de Rijselsepoort, volgens opschrift zogenaamd "Au Jardin d'Italie" naar ontwerp van architect A. Versavel (Ieper), en nummer 100, een slechts één travee tellend winkelhuis (nok evenwijdig aan straat) met lichte modernistische inslag.

De zogenaamde "wederopbouwstijl" kan in de Rijselsestraat als volgt opgesplitst worden:

  • Eclectische gevels gedomineerd door neogotische, neorenaissancistische en neoclassicistische stijlelementen.
  • Gevels met een meer uitgesproken neogotische inslag.
  • Imitatieve varianten op de lokale renaissancestijl: trapgevels of lijstgevels met centraal dakvenster of kapel voorzien van trapgeveltje, doorgaans gekenmerkt door een horizontale gevelgeleding door middel van kordonvormende lekdrempels; voorts houten (pseudo)kozijnconstructies voor de rechthoekige muuropeningen verdiept in rond-, korf- of tudorboogomlijsting, soms met versierd boogveld, onder doorgetrokken druiplijst.
  • MUS O., Van "Sustrata" naar Rijselsestraat. Negen eeuwen geschiedenis, Ieper, 1984.

Bron: DELEPIERE A.-M., HUYS M. & LION M. 1987: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Ieper, Kanton Ieper, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 11n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Delepiere, Anne Marie; Lion, Mimi; Huys, Martine
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Bejaardentehuis Het Nazareth

  • Omvat
    Bellegodshuis

  • Omvat
    Burgercafé van de Katholieke Kring Patria

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Drie stadswoningen

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing in renaissancestijl

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing van burger- en winkelhuis

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing van twee winkelhuizen

  • Omvat
    Eenheidsbebouwing van vier winkelhuizen

  • Omvat
    Ensemble van twee burgerhuizen

  • Omvat
    Herberg

  • Omvat
    Herberg 't Paradijs

  • Omvat
    Herberg Au petit Lille - In 't klein Rijsel

  • Omvat
    Herberg In het Zilveren Hoofd

  • Omvat
    Herenhuis

  • Omvat
    Herenhuis

  • Omvat
    Hoekhuis

  • Omvat
    Kapelanie van de Sint-Pieterskerk

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Pieter

  • Omvat
    Postgebouw

  • Omvat
    Stadswoning

  • Omvat
    Stadswoning Het Houten Huis

  • Omvat
    Twee burgerhuizen

  • Omvat
    Twee burgerhuizen

  • Omvat
    Twee winkelhuizen

  • Omvat
    Twee winkelhuizen

  • Omvat
    Vijf burgerhuizen met trapgevels

  • Omvat
    Vrij Technisch Instituut Immaculata

  • Omvat
    Winkel

  • Omvat
    Winkel met magazijn

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis

  • Omvat
    Winkelhuis met trapgevel

  • Omvat
    Winkelhuizen

  • Omvat
    Ziekenhuis, klooster en kapel der zwarte zusters

  • Is deel van
    Ieper


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Rijselstraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/3964 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.