Crypte IJzertoren

Tekst van IJzertorencomplex met bedevaartweide (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/78242)

De site van de IJzertoren is gelegen ten westen van Diksmuide, langs de IJzerdijk. De site omvat het secretariaat van het IJzerbedevaartcomité met ernaast het beeld van Lode de Boninge, de gedenkzuil voor Joe English langs de straat met vlak erachter de Paxpoort, daarachter de crypte met de restanten van de oude toren en tenslotte, na een wandelweg geflankeerd door Heldenhuldezerkjes langsheen de bedevaartsweide, de nieuwe IJzertoren.

Historische achtergrond

De crypte is een overblijfsel van de eerste IJzertoren, die in 1946 gedynamiteerd werd. Pas toen de bouw van die IJzertoren bijna voltooid was, was men op het idee gekomen om een crypte te incorporeren. Aanvankelijk was de crypte dan ook slechts beperkt toegankelijk, omdat grote delen ervan te laag waren en steunmuren en funderingen een optimaal gebruik van de ruimte niet toelieten.
Toch zou ruimte van de crypte tijdens de volgende jaren niet onbenut blijven.

In 1929 besliste het IJzerbedevaartcomité een aantal belangrijke gesneuvelde Vlamingen over te brengen naar de IJzertoren, om daar opnieuw begraven te worden. De zogenaamde “IJzersymbolen” zijn: Renaat de Rudder, Firmin Deprez, Juul de Winde, Joe English, Frans Kusters, Frans van der Linden, Edward en Frans van Raemdonck (wiens stoffelijke resten samen begraven zijn met die van de Waal Fiévez), Lode de Boninge en Bert Willems. De overbrenging en herbegraving van hun stoffelijke resten was niet evident en bracht heel wat wettelijke en administratieve perikelen met zich mee, gezien de IJzertoren en omgeving geen begraafplaats waren.
Pas tijdens de 13de IJzerbedevaart, op 21 augustus 1932 konden de eerste IJzersymbolen in de crypte begraven worden. Juul de Winde werd als laatste der IJzersymbolen pas in 1937 onder de IJzertoren herbegraven. Lode de Boninghe werd niet overgebracht maar bleef in Wevelgem begraven.
Ondertussen werd de crypte omgevormd tot een toegankelijke ruimte, met een regelmatig grondplan en met 4 grote en 3 dubbele kleine grafkamers. Aan de buitenste rondgang zouden de namen van alle Vlaamse gesneuvelden worden aangebracht. Tijdens de 19de IJzerbedevaart (21 augustus 1938) werden de eerste 10.000 namen ingehuldigd.

De “Steen van Merkem” was op 20 augustus 1933 naar de crypte van de IJzertoren overgebracht. Aan deze steen wordt volgend verhaal opgehangen: tijdens een nachtelijke actie in 1918 van Vlaamse soldaten die opkwamen voor de toepassing van de taalwetten, hadden zij op een oude pompsteen in het verwoeste frontdorp Merkem geschreven: "Hier ons bloed, wanneer ons recht".

Op 11 november 1938 werd een speciale gedenksteen aangebracht, waarmee de internationale crisis herdacht werd die enkele maanden voorheen de wereld op de rand van een nieuwe oorlog had gebracht: “Door den Vredeswil der volkeren en de herinnering aan de oorlogsgruwel 1914-18 werd in dit jaar ‘38 een nieuwe wereldramp voorkomen”.

Het kruisbeeld kon uit de totaal verwoeste havenstad Nieuwpoort gered worden. De aalmoezenier van het Franse Leger, L. Andrieux, had dit ijzeren kruis in 1915 uit de tuin van het klooster der Arme Klaren overgebracht naar het kerkhof rond de O.L.V. kerk, dat was aangelegd voor de Franse soldaten. Het doorschoten kruis werd na WOI aan de Arme Klaren teruggegeven en in het portaal van de kapel geplaatst. In 1937 werd dit kruis aan de IJzertoren geschonken en werd het naar de crypte overgebracht.

De IJzertoren was tijdens en na WOII herhaaldelijke malen beschadigd geraakt, maar werd nagenoeg volledig met de grond gelijk gemaakt in de nacht van 15 op 16 maart 1946.
Met het puin van de vernielde IJzertoren werd een kruis op de crypte opgericht in de zomermaanden van 1948, met “AVV-VVK” en het vers van Cyriel Verschaeve: “Hier liggen hun lijken als zaden in ’t zand / Hoop op de oogst, o Vlaanderland” op een witte achtergrond. Tevens werd gestart met de herstelling van de crypte en de enkele geredde heldenhuldezerkjes werden opnieuw ingemetseld en de grafkamers werden overwelfd.

Vóór de crypte werd de “Pax-poort” gebouwd (1949) uit de restanten van de gedynamiteerde toren.

De originele klok (“Klok Nele”), die in de kruiskop van de IJzertoren hing en 1200kg woog, barstte tijdens de dynamitering van de IJzertoren. Ze werd nadien overgebracht naar de crypte.

Omwille van waterinfiltratie, barsten, scheuren, verzakte muren werd in overleg met Monumenten en Landschappen beslist de crypte grondig te restaureren. De restauratie gebeurde naar ontwerp van architect J. Mortier en R. Vereecke. Op 2 juni 1997 werden de kisten van de IJzersymbolen naar de kapel in de toren overgebracht. De restauratie was ingrijpend, maar de restanten van de oude toren bleven zichtbaar en de steen van Merkem, de klok Nele, de eerste steen van de eerste toren, de naamstenen en de oorspronkelijke ingangsdeuren werden verwerkt in de nieuwe crypte. Op 18 augustus 2001 werden de kisten van de IJzersymbolen bijgeplaatst in de Crypte. Het wijden van de zerkjes gebeurde op de Bedevaart van 2001.

Het is niet duidelijk hoeveel mensen er exact in de crypte begraven liggen.

Kenmerken

Achter de Pax-Poort zijn de restanten bewaard van de gedynamiteerde IJzertoren. De herstelde crypte heeft een achthoekig grondplan en is deels overdekt door een betonnen constructie, steunend op betonnen zuilen. In de muren zijn er nissen uitgespaard, waarin heldenhuldezerkjes staan.
Op de crypte staan enkele restanten van de vroegere toren, waartussen een betonnen blok geplaatst is, waarop aan de voor- en achterkant in witte letters staat 'Hier liggen hun lijken als zaden in 't zand hoop op de oogst, O Vlaanderland'. Hierbovenop staat een afgebrokkeld heldenhuldekruis met korte dwarsarmen, wit beschilderd met in zwarte letters AVV VVK en een blauwvoet.
In de open rondgang staat opzij van de toegangstrap een restant van een waterpomp uit hardsteen, 'steen van Merkem' genoemd, waarop in bleekrode letters 'Hier ons bloed, wanneer ons recht' is aangebracht.
Aan de andere kant is er een bronzen klok opgesteld, met de volgende tekst: 'Ik ben Nele het hart van Vlaanderen' 'Peter - Cl. De Landtsheer' 'Meters Mw - Wwe De Rudder-Bauwens Mw - Jan De Bondt-Van Daele' '24° Augustus 1930' 'Klokkengieter G. Slegers - Causard Tellin - België' (gesigneerd).
Tegenover de centrale toegang staat een houten kruis met ijzeren Christusbeeld, dat zwaar beschadigd werd. Voor dit kruis ligt een heldenhuldezerk, met de tekst: 'Aan al wie viel voor Vlaanderen'. Een tekstbordje vermeldt dat hier de stoffelijke resten van meerdere frontsoldaten liggen, gevonden bij de opgraving van de fundamenten.

Op de grond aan de linkerbuitenzijde van de crypte een hardstenen gedenkplaat: 'Door den Vredeswil der volkeren en de herinnering aan den oorlogsgruwel 1914-18 werd in dit jaar '38 een nieuwe wereldramp voorkomen'.
Bij het binnenkomen van de crypte aan de rechterkant, een gedenkplaat voor de vernieling van de IJzertoren: 'Op 16 maart 1946 werd deze toren vakkundig, efficiënt, naamloos, en toch gekend gedynamiteerd en neergehaald'. In en rond de crypte zijn nog diverse informatieborden in plexiglas aanwezig.

In de crypte zijn de heldenhuldezerken opgesteld. De heldenhuldezerken van de IJzersymbolen liggen op de grond: Frans Van der Linden, Frans Kusters, Renaat de Rudder, Joe English, de gebroeders Van Raemdonck en Amé Fiévez, Firmin Deprez, Bert Willems en Juul De Winde. Bij de zerken staan kleine tekstbordjes, die meer duiding geven over deze personen.
Tegen de muur staan heldenhuldezerkjes in nissen, een zeldzaam zerkje bevat nog gegevens. Tegen de muur rondom rond hangen ook koperen plaatjes met vredeswensen uitgaande van individuen of instellingen.

  • DE SCHRYVER R. (ed.) 1998: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse beweging, Lannoo, Tielt.
  • JACOBS M. 1996: Zij, die vielen als helden... Inventaris van de oorlogsgedenktekens van de twee wereldoorlogen in West-Vlaanderen, deel 2, Brugge.
  • MORTIER J. 1995: De IJzertoren: krachtpatserij of bedevaartsoord, M&L XIV.4 (juli-augustus 1995), 36-49.
  • SEBERECHTS F. 2003: Slechts de graven maken een land tot vaderland. Van Heldenhulde tot IJzertoren: een stenen hulde aan de Vlaamse IJzersoldaten,  SEBERECHTS Frank (red.), Duurzamer dan graniet. Over monumenten en de Vlaamse beweging, Lannoo Uitgeverij en Perspectief Uitgaven, 123-154 (= Bijdragen Museum van de Vlaamse Sociale Strijd, 19).

Bron: WOI Relict (303): Crypte IJzertoren (Kaaskerke - WOI)
Auteurs:  Decoodt, Hannelore; Bogaert, Nele
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: IJzertorencomplex met bedevaartweide [online], https://id.erfgoed.net/teksten/391329 (geraadpleegd op ).