erfgoedobject

Appartementsgebouw met atelierwoning Panzer

bouwkundig element
ID
7737
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/7737

Juridische gevolgen

Beschrijving

Vrijstaand appartementsgebouw op de hoek van de Tentoonstellingslaan, Volhardingstraat en Karel Weylerstraat, gebouwd in opdracht van kunstschilder Emile Panzer naar ontwerp van architect Huib Hoste uit 1934. Het is de enige realisatie van deze architect in de Tentoonstellingswijk. Het technisch studiebureel Leon Vereecke (Antwerpen), dat ook samenwerkte met architect Leon Stynen, tekende de uitvoeringsplannen van de betonwerken. De woning Panzer sluit aan bij werken van Hoste uit de periode 1931-1934, gekenmerkt door een exuberante interpretatie van de nieuwe zakelijkheid, terwijl hij vóór- en nadien een meer verstild modernisme nastreefde.

Aan de realisatie ging een intens ontwerpproces vooraf waarbij in enkele gevallen geopteerd wordt voor een balkvormig baksteenvolume op de begane grond. Andere voorstudies tonen een geheel van verspringende volumes die al dan niet schuin, rechthoekig of afgerond zijn ingeplant, en met variaties voor daktuinen, balkons en terrassen. De toegang is steeds centraal aan de Volhardingstraat gesitueerd. Verder tonen de ontwerpen het gebruik van zowel metalen als houten vensterschrijnwerk met parket, tegels en lino als vloerafwerking.

Hoste voorziet door zichzelf ontworpen meubilair zowel ter uitrusting van de dakterrassen als voor het interieur, waarvan getuige de bewaard gebleven tekeningen voor een beglaasd theetafeltje, een divan met kast en een wandkast.

Conform aan de bouwvoorschriften is het pand opgetrokken in baksteen, bestaande uit een volume van twee bouwlagen met afgeschuinde en afgerond beëindigde gevel aan de Tentoonstellingslaan en een hogere vleugel van vier bouwlagen aan de Karel Weylerstraat, alle onder platte daken. Het geheel omvat vier appartementen en een duplex atelierwoning met dakterras voor kunstschilder Panzer. De voor- en zijgevels zijn opgetrokken in roode bezande brikken, platvol gevoegd en uitgevoerd in halfsteens verband, oorspronkelijk met lichtjes verzonken voegwerk. Het metselwerk krijgt verder een decoratieve horizontale belijning met koppenlagen. Panzer werd van stadswege verplicht om de uitgespaarde ruimtes op beide hoeken aan de Volhardingstraat om te vormen tot tuintjes. Aan de Tentoonstellingslaan geeft een metalen afsluiting met poortje toegang tot een eerder kleine binnenkoer. De centrale ingangspartij aan de Volhardingstraat is geflankeerd door afgeronde erkers, die onderling verbonden zijn door een breed balkon. De gevels zijn geritmeerd door rechthoekige muuropeningen (twee- en drielichten) met beeldbepalend atelierraam, in functie van zenitaal licht, en door horizontaliserende buisvormige metalen balustrades. De bouwplannen tonen een U-vormige betonnen afsluiting ter hoogte van het dakterras aan de hoek met de Tentoonstellingslaan, een terugkerend element in het oeuvre van Hoste.

De gemeenschappelijke, in gewapend beton uitgevoerde trappenhal die de (huur)appartementen bedient, is volgens de bouwplannen voorzien van een verticaal, over alle niveaus doorlopend traplicht. Deze appartementen zijn telkens toegankelijk vanuit een vestibule, die de aan de straatkant gelegen woon- en slaapkamers en de achtergelegen badkamer, keuken en eventueel een extra slaapkamer bedient. De keuken en woonkamer geven uit op respectievelijk een open koertje en een balkon. Vanaf de tweede verdieping is toegang tot het twee niveaus hoge atelier van Panzer en diens badkamer. Het woongedeelte op de derde verdieping, dat verbonden is met het atelier door middel van een opengewerkt metalen balustrade, is bereikbaar op twee manieren: van binnenuit via een trapgat en steektrap en van buiten af via een spiltrap op het aan het atelier palende, ruime dakterras. Dit laatste is voorzien van in beton uitgevoerde bloembakken en tafelsculptuur.

De interne organisatie met vijf appartementen lijkt niet veruitwendigd in de gevelbehandeling. Het gebouw lijkt in de eerste plaats benaderd als een plastische eenheid met een dynamisch en afwisselend spel van rechte en afgeronde vormen, open en gesloten muurdelen en in- en uitspringende baksteenvolumes. Getuige hiervan het feit dat sommige eenheidsmassa’s gedeelten van twee appartementen bevatten en dat de kubusvormige atelierwoning op de bovenste verdieping, enigszins uitstekend boven de andere onderdelen, verbonden is met het onderliggende appartement door een afgeronde uitbouw. Hoewel het functionele gedeeltelijk opgeofferd wordt aan een vooropgestelde plastische esthetiek, geeft Hoste met dit ontwerp blijk van een uitgesproken moderne visie waarbij een onconventionele ruimte-organisatie zich met behulp van gewapende betonelementen losbreekt uit de beperkingen van het bouwperceel.

Omstreeks 1980 zijn ingrijpende verbouwingswerken uitgevoerd waarbij de oorspronkelijke indeling met vier appartementen grotendeels is opgeofferd ten voordele van twee duplexwoningen. Het trappenhuis én het atelier met inbegrip van de lage kamerbrede radiatoren en het karakteristiek grote venster zijn behouden. Na 1990 werden deze duplexappartementen opnieuw omgevormd tot vier eenheden en is de ruimte van atelier en bovenliggend woongedeelte opnieuw open werkt met een metalen balustrade, geïnspireerd op de oorspronkelijke vormgeving.

Het geveluitzicht is grosso modo intact gebleven, zij het met grotendeels verdwenen vensterschrijnwerk, met uitzondering van de beglaasde voordeur met metalen handgreep. De garagepoort is vervangen. Bewaard gebleven elementen zijn verder de keramische-antisliptegels op de open koeren en terrassen met nog aanwezige metalen stortgaten aan de keukens. Op het dakterras is het ontwerpconcept van Hoste grotendeels gewijzigd: de spiltrap en de richtinggevende betonnen elementen met inbegrip van de U-vormige afsluiting zijn (vóór 1980?) verdwenen. Verder is de zwart geschilderde afsluiting met poort in de Tentoonstellingslaan nog in situ. Binnenin bevinden zich nog de oude planken- en parketvloeren, de bekleding van de gang en trappenhuis in rode en gele granito en verder een tegelvloer in wit-zwart dambordpatroon. Het door Hoste voorziene vast en los meubilair is volledig verdwenen. De gevel is recent heropgevoegd.

  • Agentschap Onroerend Erfgoed, Beschermingsdossier A/1270/17 (1995).
  • Stadsarchief Antwerpen, Bouwdossier, 18#1740.
  • Verzameling Sint-Lukasarchief VZW, dossiernummers 157 HH 463 (A), (B), (C), (D), (E), fotoarchief bundel 463.
  • HOSTE H. 1937: Rumoer over stedebouw, Opbouwen 14.8, 127.
  • SMETS M. 1972: Huib Hoste, voorvechter van een vernieuwende architectuur, Brussel, 121-123.
  • S.N. 2000: Interbellum Interieurbezoek 78, Flatgebouw met atelierwoning Panzer, Volhardingstraat 71, Interbellum, Gent, 523 – 525.
  • VANDEKERCKHOVE F. 2002: De tentoonstellingswijk te Antwerpen, onuitgegeven verhandeling, Vakgroep Kunst-, Muziek- en Theaterwetenschappen, Rijksuniversiteit Gent, 170-173.
  • VERDONCK A. et al. 2005: Oeuvrelijst Huib Hoste 1881-1957, 168-169.
  • VAN DEN BORNE S. & VAN LERBERGHE B. 2016: Terreinbezoek Volhardingstraat 71 (Antwerpen) (terreinbezoek op 08 juni 2016).

Auteurs: Van den Borne, Steven
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Appartementsgebouw met atelierwoning Panzer [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/7737 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.