Sint-Baafskathedraal, voormalige Sint-Jansparochiekerk en collegiale Sint-Baafskerk. 942 is de eerste vaste vermelding van de kerk, namelijk de inwijding onder het patroonschap van Sint-Jan de Doper. Hier begint dus de parochiale periode waarbij de Sint-Jansparochie het hele stadsgebied binnen de Leie- en Scheldebocht in beslag nam, pas later werden de parochies van Sint-Jacobs en Sint-Niklaas eraan ontnomen. In 1540 werd door toedoen van Keizer Karel het sinds kort ingevoerde kapittel van de Sint-Baafsabdij overgebracht naar de Sint-Janskerk, de abdij afgeschaft en de Sint-Janskerk tot Sint-Baafs collegiale omgedoopt. Met de vestiging van het bisdom in 1559-61 werd ze Sint-Baafskathedraal.

1. Prestedelijke bodemsequentie

2. Vroegmiddeleeuwse aanwezigheid

Op de huidige site situeert het vroegmiddeleeuws aardewerk zich voornamelijk aan noordzijde van het huidige kerkgebouw. Verhoudingsgewijs gaat het om een zeer beperkt percentage binnen het algemene aardewerkensemble. Er werden nagenoeg geen contexten vastgesteld, waar het Merovingisch of Karolingisch aardewerk met zekerheid in situ voorkomt. Desondanks impliceert de aanwezigheid van dit aardewerk dat er sprake is van bewoning/activiteiten op of in de onmiddellijke omgeving van het opgravingsgebied. Sommige pakketten, waarin vroegmiddeleeuws aardewerk voorkomt, vertonen op vlak van kleur en textuur overeenkomsten met de akkerlagen van de Nederpolder. Er zijn echter onvoldoende argumenten om een vroegmiddeleeuwse cultuurlaag te situeren ter hoogte van het projectgebied.

3. Sporen van stadswording

Sporen van de verschillende fasen van het stadswordingsproces zijn op de huidige site vertegenwoordigd. Een relatief beperkt aantal contexten kon op basis van radiokoolstofdatering en/of vondstmateriaal gedateerd worden in de 10de eeuw. Deze contexten, die zowel aan noord- als zuidzijde van het huidig kerkgebouw voorkomen, maakten deel uit van het portusareaal. Deze sporen behoren tot dezelfde chronologische fase als de vroegste Sint-Janskerk, die in de geschreven bronnen voor het eerst in de 10de eeuw vermeld wordt. Wat de volle middeleeuwen (10de-12de eeuw) betreft, is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen de zone ten zuiden en ten noorden van het hoogkoor. In de zuidelijke werkputten werden relatief weinig kuilen of andere sporen uit de volle middeleeuwen aangetroffen. Mogelijk is dit beeld vertekend door de aanleg van de grafkuilen, die behoren tot het meervoudig graftype 2. Het voorkomen van aardewerk uit de volle middeleeuwen in de vulling van deze grafkuilen toont aan dat men bij de aanleg of de dichting van deze massagraven sporen uit de volle middeleeuwen verstoord heeft. In elk geval wijzen de dateringen van de graven aan zuidelijke zijde van het huidige kerkgebouw erop dat minstens delen van deze zone in deze periode deel
uitmaakten van het kerkhofareaal. Binnen dit onderzoek kon niet bepaald worden of deze kuilen aangelegd werden vóór de oprichting van het kerkhof of werden aangelegd binnen het reeds ingerichte kerkhofareaal. De zone ten noorden van het hoogkoor wordt pas vanaf het laatste kwart van de 13de eeuw ingericht als begraafplaats. In deze zone zijn er geen aanwijzingen voor ruimingen/verstoringen van graven uit de volle middeleeuwen of ouder. Het archeologisch onderzoek bracht wel verschillende kuilen uit de volle
middeleeuwen aan het licht. De aard van de activiteiten kan moeilijk gedefinieerd worden. Eén kuil is mogelijk als een grote zandwinningszuil te interpreteren. Alle kuilen werden na hun aanleg zeer snel gedempt en dit met huishoudelijk afval.

4. Van Sint-Janskerk tot Sint-Baafskathedraal

Het archeologisch onderzoek werd uitgevoerd in en rond de voormalige Sint-Janskerk, die in 1540 omgevormd werd tot een collegiale kerk en in 1559 -na de oprichting van het Bisdom Gent- verheven werd tot Sint-Baafskathedraal. Dit monumentale gebouw dat het centrum van de stad Gent nog steeds domineert, is het resultaat van een eeuwenlange bouwontwikkeling. Dit maakt het onderzoek zeer complex én boeiend tegelijkertijd.

Tijdens het huidig onderzoek kwamen geen resten van de vroegste Sint-Janskerk (10de eeuw) kerk aan het licht. Wel kwamen sporen aan het licht die wellicht gelijktijdig zijn met de vroegste Sint-Janskerk, zoals eerder vermeld.

In de 12de eeuw werd centraal binnen het oudste portusareaal een nieuwe kerk in Doornikse kalksteen gebouwd. Dankzij het onderzoek van F. De Smidt kon een gedetailleerde reconstructie gemaakt worden van dit gebouw, dat met de algemene term ‘romaanse kerk’ aangeduid wordt. Het betreft een basilicaal gebouw met driebeukige benedenkerk, een weinig uitspringend transept en een dubbel koorgedeelte. De centrale vieringtoren werd aan oostzijde geflankeerd door twee traptorens. Er zijn heel wat aanwijzingen dat het nieuwe kerkgebouw opgevat én uitgevoerd werd als één concept. Dit getuigt van een sterke visie, wat in de 12de eeuw uniek was. De aanleg van een benedenkoor of crypte is in de 11de en 12de eeuw vrijwel steeds gekoppeld aan een speciale heiligenverering, waarvoor een kapittel of kloostergemeenschap instond. De ruime ‘crypte’ van Sint-Jan was zeker geschikt voor dergelijke vereringen, bedevaarten en processies. Alleen is hierover (voorlopig) niets bekend voor de Sint-Janskerk.