Geografisch thema

Haringmarkt

ID
9219
URI
https://id.erfgoed.net/themas/9219

Beschrijving

Pleintje ten zuidoosten van het historisch stadscentrum, in noordwestelijke hoek palend aan de Cornelie- en de Pottenbakkersstraat en aan oostelijke zijde gelegen tegen de restanten van de 17de-eeuwse stadsvesting. Het tracé van de Haringmarkt in het verlengde van de Corneliestraat gaat terug op de dijksector van de Evendijk B, aangelegd vanaf de tweede helft van de 11de eeuw met een zwenking naar het zuidoosten om het drassige terrein aldaar te vermijden. Vermoedelijk staat in de middeleeuwen ter hoogte van de huidige markt de uitlaatsluis van de 13de-eeuwse grafelijke watermolen op het grondgebied van Sint-Katharina-buiten-Damme; de nabijgelegen molenbeek dient als aanlegplaats voor de Damse vissers.

De huidige benaming van het plein refereert naar het invoer- en stapelrecht op (ton)haring dat de stad Damme bezit van de 13de tot de 16de eeuw. Jaarlijks worden grote hoeveelheden haring aangevoerd van de kust van Schonen, ten zuiden van Zweden, die in de haringplaats op het pleintje worden gekaakt en in tonnen opgeslagen (zie latere spotnaam "Damse Kuipers"). In 1465 mogen de Dammenaars de haring zelfs extra belasten om de bouw van hun nieuwe stadhuis te financieren. Op het einde van de 16de eeuw zijn er te Damme nog twee haringplaatsen, een bij het "Corneliehof" op de voormalige Dinsdagmarkt nabij de Haringmarkt (zie Corneliestraat) en een andere in de voormalige Vleeshouwersstraat tegenaan de Reie, die later tot een zoutkeet wordt omgebouwd. Na de uitbouw van de stad tot vesting vanaf 1616, wordt de nabijgelegen Sint-Katharinapoort opgeheven en wordt de Haringmarkt afgesloten. Om strategische redenen (onder meer bevoorrading) beslist men de Lieve binnen de stadsmuren te brengen. Via een doorgang in de courtine komt het kanaal binnen de vesting en loopt tot 1660 langsheen de Haringmarkt om even verder in de Zoute Vaart te lopen, zie de thans nog bestaande *kazemat ten zuidoosten van het plein. Naar verluidt voorheen ook gekend als "Graanmarkt" of "Garnalenmarkt"; in de 18de eeuw ook als "Grasplein" en thans in de volksmond nog zo genoemd. Het pleintje is vele jaren een volksbuurt, waar arme mensen gratis kunnen wonen in de armhuizen, eigendom van "den dis". Er wordt een houten pomp met drinkwater geplaatst als enige bron van watervoorziening voor de huisjes op het plein, op het einde van de 19de eeuw-begin 20ste eeuw vervangen door een gietijzeren exemplaar. In 1905 plant men hier een vrijheidsboom ter ere van het 75-jarig bestaan van het land. In 1944 wordt de Haringmarkt door een V1-bom getroffen waarbij de oorspronkelijke bebouwing wordt vernield. Na de Tweede Wereldoorlog wordt het plein heraangelegd door de Commissie voor Toerisme, Natuur- en Stedenschoon onder leiding van de Kortrijkse kunstschilder Antoon de Vaere die te Damme verblijft (zie Damse Vaart-Zuid). De huidige aanleg van het plein dateert van eind jaren 1990-begin jaren 2000. De Haringmarkt en de bebouwing erlangs zijn volledig in het beschermde stadsgezicht opgenomen (M.B. van 13/10/1986, gewijzigd bij M.B. van 30/03/1987).

Stemmig, veelhoekig met linden beplant pleintje, aangelegd met grasperken en houten terrassen, deels vernieuwde kasseibestrating tussen lage vierkante arduinen schamppaaltjes en enkele gietijzeren lantaarnpalen. Centraal op een cirkelvormig plantsoen staat de vrijheidsboom (linde) van 1905. De huidige, grotendeels aaneengesloten witgeschilderde woonhuizen onder pannen zadeldaken rondom het plein gaan terug op de typerende, éénlagige 18de- en 19de-eeuwse witgekalkte armenhuisjes. Na de beschadigingen tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het merendeel van de woningen herbouwd en veelal uitgebreid met één bouwlaag, zie nummers 4, 6 en 7. Aan de zuidoostelijke pleinzijde voornamelijk garages en lage achterbouwen van de huizen in de Pottenbakkersstraat.

  • COORNAERT M., De watermolen en de havenkille van Damme, in Rond de poldertorens, jg. 32, nummer 3, 1990, p. 113.
  • COORNAERT M., Waar en wanneer is Damme ontstaan ?, in Rond de Poldertorens, jg. 28, nummer 2, 1986, p. 51-84.
  • HEYNEMAN D.; HEYNEMAN L., Ontdek Damme. Praktische gids, Damme, 1977, p. 16-17.
  • HOSTE H., Damme, Antwerpen, 1956, p. 112-113.
  • RAU J., Het Damme van toen en omgeving, Brugge, 1981, p. 35, 38, 42-43.
  • VAN POUCKE G., Archiefbeelden Damme, v.z.w. 't Zwin Rechteroever Grondgebied Damme-Gloucestershire, 2003, p. 60.

Bron: CALLAERT G. & HOOFT E. met medewerking van SANTY P. & SNAUWAERT L. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Damme, Deel I: Stad Damme, Deelgemeenten Hoeke, Lapscheure en Moerkerke, Deel II: Deelgemeenten Oostkerke, Sijsele en Vivenkapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL17, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Hooft, Elise; Callaert, Gonda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Stadskern Damme

  • Omvat
    Drinkwaterpomp

  • Omvat
    Gekoppelde dorpswoningen

  • Omvat
    Kazemat van de Lieve

  • Omvat
    Opgaande linde als herdenkingsboom 75 jaar België

  • Omvat
    Verbroederingsmonument van Damme en de Duitse stad Damme-Oldenburg


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Haringmarkt [online], https://id.erfgoed.net/themas/9219 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.