Geografisch thema

Weyenberg

ID
17218
URI
https://id.erfgoed.net/themas/17218

Beschrijving

De straat Weyenberg is gelegen ten zuidwesten van het centrum van Merchtem. Ze vertrekt ten zuidoosten vanaf de huidige Drielindenbaan, de vroegere heirbaan tussen Merchtem en Asse, en loopt in westelijke richting naar Paddebroeken en Waaienberg, respectievelijk deels of volledig op het grondgebied van Opwijk gelegen. Waaienberg leidt verder ten westen nog tot een gedeelte van de straat Weyenberg op het grondgebied van Merchtem.

De naam Weyenberg gaat terug op Waaienberg, zoals die in Opwijk nog in gebruik is. De straat kruist de Puttenbeek, die op 19de-eeuwse kaarten voor het zuidelijke deel wordt benoemd als Westbeek, voorheen Wetbeek. Deze naam verwijst naar twee doorwaadbare plaatsen op de beek. Waden of wayen is hiervan afgeleid tot Waaienberg.

Weyenberg vormt een historische nederzettingssite. Enkele vondsten wijzen al op activiteit in de Romeinse tijd. Zeker is dat er door de Germanen een heim werd gesticht onder de naam ‘Berchingaheim’ of ‘Bergheim’, dat gelegen was aan de oevers van de Puttenbeek. Bij deze Germaanse nederzetting hoorde ook een dries, de zogenaamde Waaienbergdries. Tijdens die periode was het gehucht in gebruik als landbouwuitbating. Nadien was het een allodiaal hof van de graven van Brabant. In 1133 werd het Goed te Berchem door Godfried, hertog van Brabant, aan het nonnenklooster van Groot-Bijgaarden geschonken. Het goed strekte zich uit in het zuidwesten van Merchtem en bestond eveneens uit gronden in Mollem (Vrijlegem) en Opwijk (Waaienberg). In de middeleeuwen waren de gronden al verbrokkeld tot een onsamenhangend geheel, waarvan een groot deel door het klooster werd beheerd. Berchem was strategisch gelegen en wordt doorkruist door de Puttenbeek, met ten oosten ervan van noord naar zuid de Berchemkouter, de Berchemberg en de Berchemmerheide.

Het goed bestond voorheen uit twee hoven, meer bepaald het Hof ter Poorten en Hof te Berchem. Het Hof ter Poorten was gelegen langs de heirbaan, nabij de grens met Mollem, en verdween in de loop van de 16de eeuw. Het verder ten zuiden gelegen Hof ten Kapenberg zou de rol van het Hof ter Poorten later overnemen. Het Hof te Berchem bevond zich naar verluidt tussen de beek en de Berchemberg. Ten westen ervan, aan de overzijde van de beek, bevond zich tot in de 16de eeuw de watermolen van Berchem. Het Hof te Berchem zou in de loop van de middeleeuwen verdwijnen, maar herleefde later – minstens in de vroege 17e eeuw – in het Hof ten Berg op de huidige locatie (Weyenberg nummer 5).

Het gedeelte van Weyenberg tot aan de kruising met Paddebroeken en Waaienberg, getuigt van een landelijk karakter en open landschap, met enkele verspreide, grotendeels verbouwde hoeves. Ten westen van het Hof ten Berg, bevindt zich een semigesloten, heden verbouwde hoeve ter hoogte van nummer 6. Deze gaat in kern terug tot het derde kwart van de 19de eeuw. Op historische kaarten is in het midden van de 19de eeuw al een langwerpig volume zichtbaar, loodrecht ingeplant op de straat. Het kadaster registreerde in 1866 een construction de batiments onder landbouwer Joannes Meskens. De toenmalige bebouwing wijzigde in omvang tot een langer volume met enkele bijgebouwen. In de jaren 1870 en 1880 kwamen de overige hoevegebouwen tot stand ten noordoosten, zuidwesten en zuidoosten. Achterin kwam er omstreeks 1881 ook een kapel voor Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart tot stand. De hoeve is heden qua inplanting bewaard, maar de gebouwen ondergingen verbouwingen, waarbij de hoeve werd opgesplitst in meerdere wooneenheden.

Het westelijke gedeelte van Weyenberg wordt bepaald door enkele verbouwde hoeves en recentere 20ste- en 21ste-eeuwse woningen. Ten zuidoosten van nummer 36 bevindt zich een pijlerkapel in de achterliggende akkerlanden, die opklimt tot de 19de eeuw en heden niet bereikbaar is vanaf de straat. Op de Popp-kaart wordt op die plaats een veldwegel weergegeven die benoemd is als ‘Kapellekens Weg’ en op de topografische kaart van 1873 wordt de kapel aangeduid op haar huidige locatie. De kapel onderging echter aanpassingen en bevindt zich momenteel in een erg bouwvallige toestand. Op de 19de-eeuwse topografische kaarten worden nog verschillende kapellen aangeduid in het gehucht Weyenberg, voornamelijk op grondgebied van Opwijk. Vlakbij de grens met Merchtem is aan Paddebroeken een heropgebouwd Mariakapelletje bewaard. Op die plaats bevond zich al sinds het midden van de 19de eeuw een kapelletje, dat naar verluidt werd herbouwd in 1927. De huidige bakstenen pijlerkapel vermeldt op de gevelsteen 'AVM' de datering '08-08-2008', verwijzend naar het moment van heropbouw in de vroege 21ste eeuw.

  • Kadasterarchief Vlaams-Brabant, Mutatieschetsen en bijhorende mutatiestaten Merchtem, afdeling II (Merchtem), 1866/41, 1874/18, 1876/27, 1877/30, 1881/21 en 1887/85.
  • Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000.
  • LINDEMANS P. 1939: De pachthoven der Abdij van Groot-Bijgaarden, 2. Het Goed te Berchem (Merchten), Eigen Schoon en De Brabander XXII.6, 193-212.
  • S.N. s.d.: Weijenberg - Springlevend, Heempraatje.
  • Informatie op straatnaambord (1 september 2015).

Auteurs: Verhelst, Julie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Hoeve Hof ten Berg

  • Omvat
    Kapel Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart

  • Is deel van
    Merchtem


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Weyenberg [online], https://id.erfgoed.net/themas/17218 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.