Geografisch thema

Schoendalestraat (Sint-Eloois-Vijve)

ID
15420
URI
https://id.erfgoed.net/themas/15420

Beschrijving

Straat in het westen van Sint-Eloois-Vijve. De straat vertrekt van het Sint-Elooisplein en loopt evenwijdig met de Leie in zuidwestelijke richting naar de grens met Desselgem, waar de straat met dezelfde benaming verder loopt. De grens tussen beide deelgemeentes wordt gevormd door de Schoondalebeek. De straatnaam is toegekend in 1990, ten nadele van de 19de-eeuwse benaming Desselgemsestraat, en is afgeleid van de plaatsnaam "Schauwendaele" of "Schoendale", die voor het eerst vermeld wordt in 1419. De Schoendalebeek, die de straat kruist op de grens met Desselgem, is genoemd naar het Schoudendal waarin ze vloeit. Schouwendal verwijst mogelijk naar de gebroken lijn van de beek (J. Lindemans) of de aanwezigheid van een lis in het dal bij de beek (M. Gysseling). De "Schauwendaelbeek" wordt volgens De Flou voor het eerst vermeld in 1570. De Middelvlaamse vorm "Scoudendale" loopt vanaf 1570 uiteen in het Westvlaamse "Schoendale" en het Oostvlaamse "Schouwendale".

De straat volgt het traject van de historische heerweg, zo'n 3.000 jaar geleden getrokken over de hoogste kouterruggen. De heirweg liep langs de rechteroever van de Leie van Kortrijk naar Deinze. In 1956 komt bij graafwerken een Gallo-Romeinse nederzetting aan het licht tussen de huidige Schoendalestraat en Peter Benoitlaan. De vondsten omvatten een Romeins gebouw met stenen funderingen, talrijke dakpannen, fragmenten met vloertegels en vloerbeton en beschilderde muurpleister in verschillende kleuren.

Mogelijk al vanaf de 13de eeuw, bevindt zich aan de noordzijde van de straat ter hoogte van de huidige Staakmolenstraat, een korenwindmolen die eigendom is van de dorpsheer de Plotho. Deze kleine staakmolen op torenkot is gebouwd als vlasmolen. In 1525 wordt volgens De Flou het leengoed "Schouwendale" (Gentseweg nummer 409) voor het eerst vermeld. De hoeve is gelegen tegen de Schoondalebeek, ten zuiden van de straat. Aanduiding van de "de muellen te vijfve" op het landboek van de baronnie van Ingelmunster, Vijve en Sint-Elooi, opgemaakt door Loys de Bersacqes in 1639. Op de kaart van de heerlijkheid Het Vijve-Ensche, opgemaakt door Louys de Bersacques in 1642, wordt de straat aangeduid als "herstraete van vijve nar Cortryck"; weergave van bebouwing aansluitend bij de dorpskern.

In het begin van de 18de eeuw wordt de windmolen ter hoogte van de huidige Staakmolenstraat verkocht aan de molenaarsfamilie Destoop. In 1716-1718 wordt een nieuwe pastorie gebouwd tegenover de kerk op de hoek met de huidige Koekoekstraat (zie nummers 1-3), en dit ter vervanging van een oude, vervallen pastorie nabij de Leie. Op de kaart van het goed "Ter Leyen" van circa 1763 wordt de "Herwegh van Desselghem op Ste Eloys Vyfve" afgebeeld als een met bomen omzoomde weg; weergave aan de noordzijde van de straat van het later gesloopte goed "Ter Moeren" (zie Leiegoedstraat) en de korenwindmolen aan het begin van de erfoprit van de dieper gelegen hoeve van de familie Destoop. Op de kaart van Sint-Eloois-Vijve, opgemaakt door landmeter Cornelis Steur in 1764, omschreven als "oude Herstraete of straete van Curtricke naar Gent". De pastorie van Sint-Eloois-Vijve van 1716-1718, wordt reeds in 1774 door het Onze-Lieve-Vrouwkapittel van Doornik herbouwd. Op de kaart van Sint-Eloois-Vijve van 1764 worden langs de Schoendalestraat de hoger vermelde "behuijsde hofstede genaemt Schauwendaele", het goed "Ter Moeren", de hoeve en korenwindmolen van de familie Destoop, twee andere hoeves en bebouwing aansluitend bij de dorpskern weergegeven. Op de kaart van de steenweg Wakken-Sint-Eloois-Vijve, opgemaakt door landmeter A. Lefebvre in 1788, aangeduid als "chemin venant de Beveren et de Desselgem" en op het primitief kadasterplan (circa 1834) aangeduid als "grand chemin de desselghem". In 1841 verkoopt Ignatius Destoop de korenwindmolen aan zijn schoonbroer Petrus Lefevere die zijn intrek neemt in het door hem gebouwde en aangrenzende molenhuis. Op de Atlas der Buurtwegen (1844) aangeduid als "Chemin n° 2" met als beschrijving "Grooten Heerweg" of "Chemin de Desselghem à Zulte".

Tussen 1837 en 1859 doet een huis, dat in het bezit is van pastoor Delvael, dienst als schoolgebouw. In de jaren 1840 geeft onderwijzeres Thérèse Zondernaeme er les. Francisca Delodder (° 1816) geeft in het schoolhuis van pastoor Delvael tot 1853 les aan jongens en meisjes. Tussen 1853 en 1859 is de spellewerkschool er gevestigd (in 1859 wordt het schoolgebouw vervangen door een nieuwe woning). Vanaf het midden van de 19de eeuw ontstaan plannen voor de bouw van een gemeentelijke jongensschool. De nieuwe jongensschool, bestaande uit een schoolhuis en een gebouw met leslokalen, wordt op initiatief van burgemeester Ernest De Kerkhove gebouwd. De werken worden aangevat in 1859. Op 20 december 1868 wordt de spoorlijn Ingelmunster-Anzegem geopend (registratie in het kadaster in 1869) en kruist de straat ter hoogte van het kruispunt met de Spoorweglaan. De molen ter hoogte van de huidige Staakmolenstraat (noordzijde van de straat) wordt in de periode 1863-1872 afgebroken en verkocht aan Jules Verdonck, die de molen in 1903 plaatst langs de steenweg naar Kooigem in Sint-Denijs (Zwevegem). In 1872 wordt aan de zuidzijde van de straat door Franciscus Bossuyt een vlaswindmolen opgetrokken (zie nummer 107), die in 1876 wordt vervangen door een grote staakmolen (graanmolen) afkomstig uit Wakken. In 1882 worden de gebouwen van de jongensschool gerestaureerd. De Vijfse jongens lopen er school tot 1905.

Tot in de eerste helft van de 20ste eeuw is de straat nog steeds schaars bebouwd met enkele verspreid gelegen hoeves, zie kaart van het Militair Cartografisch Instituut (1911). In 1902 bouwt Leo Ide hier de eerste stoomvlaszwingelarij van Sint-Eloois-Vijve, met een zwingelarij met 30 zwingelplanken (zie nummer 56). Een oude prentkaart toont een schuilkelder uit de Tweede Wereldoorlog langs de straat. Ook aan de overzijde van de straat zou een dergelijke schuilkelder gelegen hebben. Op het terrein naast de huidige onderpastorie (zie nummers 1-3) is een ondergrondse betonnen bunker aanwezig, eveneens uit de Tweede Wereldoorlog. Begin jaren 1950 zijn er plannen tot het bouwen van een nieuw gemeentehuis tegen de oostgevel van de pastorie. De bouwplannen met pittoreske trapgevel worden echter nooit uitgevoerd. In 1951-1953 wordt de onderpastorie gebouwd tegenaan de bestaande pastoriewoning.

Vanaf de tweede helft van de 20ste eeuw verdwijnt het landelijke karakter van de straat geleidelijk aan door het toenemende aantal woningen onder meer de verkaveling uit de jaren 1970 ten zuidoosten van de straat, tussen de Expresweg en de Moerbosstraat. In 1973 wordt het Textielbedrijf Dejaeghere (DSM) opgestart, een voortvloeisel van het bedrijf in "slunsen" nabij de Sint-Elooiskerk. Naast de wolspinnerij wordt in 1981 een Polypropyleen BSF extrusie afdeling opgericht en is er ook een verdelingsafdeling. In 1985 wordt het schoolhuis van de gemeentelijke jongensschool (1859-1860) gesloopt. Op het einde van de 20ste eeuw, vermoedelijk in 1998, wordt de expresweg ten noorden van de Gentseweg aangelegd. Het Textielbedrijf Dejaeghere Spinning Mills wordt stopgezet in 2007. Thans lange, deels geasfalteerde (vanaf het centrum van Sint-Eloois-Vijve tot aan de Expresweg) straat, daarna is de straat bedekt met betonplaten. Bij de grens met Desselgem is ten noorden van de straat nog een zijarm van de Leie bewaard. Bij de dorpskern van Sint-Eloois-Vijve, grotendeels aaneengesloten bebouwing. Met uitzondering van de 18de-eeuwse pastorie, klimt de bebouwing aan het begin van de straat op tot het begin van de 20ste eeuw. Verscheidene lage dorpswoningen uit het eerste kwart van de 20ste eeuw (nummers 27-29, nummer 25, nummer 31, nummers 37-43, nummer 99); verankerde baksteenbouw onder pannen zadeldaken met aangepaste openingen en/of vernieuwd houtwerk.

Grootschalige vlassite tussen de Schoendale- en Spinnerijstraat teruggaand tot het begin van de 20ste eeuw (zie nummer 56). Wat verder van het centrum zijn burgerwoningen en arbeiderswoningen uit de jaren 1930 bewaard (zie nummer 101, nummer 111). Nummers 65-65A, burgerwoning uit de jaren 1920-1930; rode baksteenbouw met gebruik van gele baksteen voor decoratieve tandfriezen en strekken boven de licht getoogde openingen (vernieuwd houtwerk, doch bewaarde voordeur). Nummers 189-191, lage woningen volgens het kadaster opgetrokken in 1936 (nummer 191) en 1941 (nummer 189). Smeedijzeren hekken rechts van nummer 191. Nummer 191, dubbelhuis onder pannen zadeldak; licht getoogde openingen met bewaard houtwerk. Nummer 189 is grondig verbouwd.

Ter hoogte van de straat Rozenhof bevindt zich eenheidsbebouwing, aansluitend bij de wijk Rozenhof (zie Rozenhof). De woonwijk is in 1963 en 1966 gebouwd door de Samenwerkende Maatschappij voor Goedkope Woningen Helpt Elkander en is een ontwerp van de architecten Karel Algoed, Oscar Quackelbeen en Johan Sabbe. Ten zuidwesten van de Expresweg, recentere bebouwing: vrijstaande villabebouwing uit het laatste kwart van de 20ste eeuw (zie nummer 174). In 2003 wordt een kapel, volgens een kaart van het Nationaal Geografisch Instituut van 1959-1961 toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw ter Nood, door Rudy Ovaere vervangen door de huidige kapel, geïntegreerd in een bedrijfsgebouw (links van de woning nummer 116). In oorsprong dateert de kapel uit het derde kwart van de 19de eeuw, voor het eerst aangeduid op de kaart van het Militair Cartografisch Instituut (1898). In 1926 wordt de kapel afgebroken en vervangen door de schuur met geïncorporeerde kapel.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen te Brugge, 207: Mutatieschetsen, Sint-Eloois-Vijve, 1926/15, 1936/17, 1941/12.
  • Rijksarchief Kortrijk, Fonds de Plotho, nummer 403: Vijfve Sint Eloys, in Lantbouck vanden lande ende baronnie van Ingelmustre, Vijve en Sint-Eloy appendentie ende dependentien, Loys de Bersacqes, 1639.
  • Rijksarchief Kortrijk, Fonds de Plotho, nummer 515: Vijfve Ainsche in de prochie van Waregem beginnende opde straete soomen van Vijfve naer de Hoochmuelen gaet, in Registre rentes seigneur dans la seigneurie dite 't Vijfhaemsche dans la commune de Waereghem, Louys de Bersacques, 1642.
  • RIJKSARCHIEF GENT, Kaarten en Plannen, nummer 2238 (Ter Leien): Goed ter Leyen te Sint-Eloois-Vijve, ong. 1763 (schenking le Fevere de ten Hove, familiefonds, 5862).
  • Rijksarchief Kortrijk, Kaarten en Plannen, nummer 504: Kaart van de steenweg Wakken-Sint-Eloois-Vijve, met aanduiding van de afstanden, getekend door A. Lefebvre, landmeter van de kasselrij Kortrijk, 1788.
  • Rijksarchief Kortrijk, Kaarten en Plannen, nummer 545: Kaart van de gemeente Sint-Eloois-Vijve, getekend door Cornelis Steur, landmeter van de kasselrij Kortrijk, 1764.
  • ALGOET G., De Desselgemse plaatsnaam Schoendale, in De Gaverstreke, jg. 19, 1984, p. 515.
  • COOREVITS S., DE CLERCQ E., Vensters op het Verleden, Erfgoedwandelingen in Beveren-Leie, Desselgem en Sint-Eloois-Vijve, 2008, p. 66, 68-69.
  • COUDIJZER M., Zo was Sint-Eloois-Vijve, s.l., 1985, p. 27.
  • DE FLOU K., Woordenboek der toponymie van westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, Brugge, 1933, Deel XIV, kolommen 191, 192, 319, 320.
  • DEGRANDE V., Inventaris van kapellen in West-Vlaanderen. Gemeente Sint-Eloois-Vijve, in Inventaris van kapellen in West-Vlaanderen, Assebroek, 2005, nummer 8.
  • DELMOTTE M., Kerk, pastoors, kosters en parochianen van Sint-Eloois-Vijve van 1566 tot 1713, in De Gaverstreke, jg. 5, 1977, p. 236.
  • DELMOTTE M., Om de ziel van het kind, de schoolstrijd in het liberale Sint-Eloois-Vijve (1878-1895) en de klerikale Gaverstreek (1878-1884), in De Gaverstreke, jg. 18, 1990, p. 375, 379-384.
  • DELMOTTE M., Om de ziel van het kind, de schoolstrijd in het liberale Sint-Eloois-Vijve (1878-1895) en de klerikale Gaverstreek (1878-1884), in De Gaverstreke, jg. 20, 1992, p. 103-105.
  • DENEWET L., Wind- en watermolens om vlas te zwingelen in West-Vlaanderen, in Molinologie, 1997, nummer 7, p. 10.
  • DESPRIET P., De Romeinse nederzettingen en vondsten in Waregem en Sint-Eloois-Vijve, in De Gaverstreke, jg. 7, 1979, p. 418, 420.
  • DUCATTEEUW E., VANDERMAELEN L., WANTE L., Historische kaart Waregem, in De Gaverstreke, jg. 20, 1992, p. 40-41, 47.
  • Gemeente Waregem, Overeenstemmingslijst, Straatnaamwijziging en nieuwe huisnummering, oktober 1990.
  • NOLF M., Waregem binnenste buiten (2), in De Gavergids, jg. 9, 2002, nummer 2, p. 27.
  • NOLF M., Wandel- en fietsroutes, Waregem binnenste buiten (16), wandeling langs de residentiële straten van het centrum van Sint-Eloois-Vijve en de landelijke wegen van de Cauwenhoek, in De Gavergids, jg. 13, 2006, nummer 1, p. 29-30.

Bron: VANWALLEGHEM A. & CREYF S. 2010: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Waregem, Deel I: Stad Waregem, Deelgemeente Sint-Eloois-Vijve, Deel II: Deelgemeenten Desselgem en Beveren-Leie, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL45, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Vanwalleghem, Aagje; Creyf, Silvie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoningen

  • Omvat
    Dorpswoningen

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeskapel

  • Omvat
    Pastorie

  • Omvat
    Stadswoning uit het interbellum

  • Omvat
    Villa

  • Omvat
    Vlashandelaarswoning

  • Omvat
    Vlassite

  • Is deel van
    Sint-Eloois-Vijve

  • Is gerelateerd aan
    Rozenhof

  • Is gerelateerd aan
    Schoendalestraat (Desselgem)


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Schoendalestraat (Sint-Eloois-Vijve) [online], https://id.erfgoed.net/themas/15420 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.