Geografisch thema

Bossuit

ID
14650
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14650

Beschrijving

Bossuit vormt sinds 1 januari 1977 samen met Avelgem, Kerkhove, Outrijve en Waarmaarde de fusiegemeente Avelgem. Woon- en landbouwgemeente van 441 inwoners en 198 hectare 73 are 43 circa (cijfers 01/2003, gemeente Avelgem) gelegen in zandlemig Vlaanderen op de linkeroever van de Schelde. Bossuit kent geen opmerkelijke hoogteverschillen, het hoogste punt ligt op 22 meter boven de zeespiegel. Het grondgebied van de gemeente wordt doorsneden door de weg van Oudenaarde naar Doornik en het kanaal Kortrijk-Bossuit dat via een omvangrijk sluizensysteem uitkomt in de Schelde. Secundaire waterlopen zijn de Hekebeek en de Warlopbeek. Bossuit bevindt zich op 16 kilometer van Kortrijk en op 5 kilometer van Avelgem. De gemeente wordt omgeven door Moen (noordwesten) Avelgem (noordoosten) en Sint-Denijs (westen). De Schelde vormt de grens in het zuiden van de gemeente. Tevens telt de gemeente vier gehuchten, met name de Vlaanderhoek, het Kanaal, Poeldries en het Doornikse. Hoofdzakelijk agrarisch gebleven gebied met weinig of geen industriële activiteit, een deel van de beroepsbevolking bestaat uit grensarbeiders.

Bossuit kent reeds in de Romeinse tijd enige bewoning (zie archeologische vondsten van dakpanfragmenten en aardewerkscherven langs het nieuwe tracé van het kanaal Kortrijk-Bossuit). Oudste vermelding in 998, in een schenkingsakte wordt gewag gemaakt van de ecclesiam unam in Bussuth. In een oorkonde van 1038 bevestigt de Franse koning Hendrik I de Gentse Sint-Pietersabdij in haar rechten en bezittingen waaronder de kerk met grond in Bossuit (in Bussuth ecclesiam cum terra). De pastoor van Bossuit, de kerk en de zogenaamde "Oude Priesters van Doornik" bezaten elk ongeveer een derde van de tiendrechten.

Het grondgebied van de gemeente valt tijdens de middeleeuwen deels onder het graafschap Doornik en deels onder het graafschap Vlaanderen. Ondanks zijn beperkte oppervlakte is het grondgebied van Bossuit verdeeld over verschillende heerlijkheden. De dorpsheerlijkheid, met een foncier van amper 7 bunders en 900 roeden, is een leen van het bisdom Doornik en hangt af van de heerlijkheid Doornik, op haar beurt afhankelijk van de Franse koning. De heerlijkheid van Bossuit is onderverdeeld in vier achterlenen, twee gelegen in Sint-Denijs, het zogenaamd kasteelleen en een verdonkermaand leen gelegen in Guignies (Henegouwen). De oudst bekende heer van Bossuit is Messire Jean de Lannoy, heer van Lys, Wattignies en Rumes. Hij koopt de heerlijkheid in de tweede helft van de 15de eeuw. Vanaf, of na 1474 hoort de heerlijkheid toe aan de familie de Beauffremez. De heren van Gruuthuse, de families de Longueval en Hovine zijn vervolgens heren van Bossuit en vanaf 1710 wordt Bossuit eigendom van de familie Luytens. In 1750 wordt Bossuit tot burggraafschap verheven ten gunste van Maximiliaan-Frans-Jozef Luytens. Hij laat in 1750-1764 het kasteel van Bossuit verbouwen tot zijn huidige vorm. Het kasteel is gelegen op een achterleen van de heerlijkheid Bossuit, dat sinds 1629 in het bezit was van de heren van Bossuit. Voorheen behoorde dit leen toe aan de heren van Gruuthuse, tevens heren van Avelgem.

Het Hoge Hof van Bossuit, Helkijn en Sint-Denijs ook een bisschoppelijk leen van Doornik, bezit eveneens gronden in Bossuit.

Als derde rechtsgebied vermelden we de heerlijkheid Ename. In 1128 verkoopt Diederik van Chièvres zijn allodiale heerlijkheid te Bossuit aan de Sint-Salvatorabdij te Ename, die later haar bezittingen nog uitbreidt onder meer door alluviale gronden aan de Scheldeoever te benutten.

Andere heerlijkheden zijn Bavegem, Beaulieu, Bouvrie en Ter Munken.

De cijnsgronden van al deze heerlijkheden vormen een onontwarbaar kluwen, dat nog ingewikkelder wordt doordat Bossuit tot twee gewesten behoort en aldus bestaat uit twee bestuurlijke entiteiten. Ongeveer drie vijfden van de parochie, waaronder de dorpsheerlijkheid en het Hoge Hof van Bossuit, Helkijn en Sint-Denijs, behoren tot het Doornikse, terwijl de overige twee vijfden ressorteren onder de Heuvelkasselrij van Oudenaarde in Vlaanderen.

De kerk wordt net zoals de gemeente voor het eerst vermeld in de schenkingsakte van 988. Het domein komt eveneens voor op de lijst van goederen in eigendom van de Gentse Sint-Pietersabdij. Het patronaatschap van de abdij wordt bevestigd in 1038 door Hendrik I, koning van Frankrijk en in 1111 door Balderik, bisschop van Doornik en Noyen. Vermoedelijk wordt het eerste kerkgebouw vernield in de Geuzentijd. Schade aan de kerk is er achtereenvolgens in 1656, 1678, op het einde van de 17de eeuw en in het begin van de 18de eeuw. De huidige Sint-Amelbergakerk naar ontwerp van Pierre Nicolas Croquison (Kortrijk) dateert van 1857. Zij vervangt de oude tweebeukige kerk, vermoedelijk met Romaanse kern. De kerktoren wordt volledig vernield tijdens hevige bombardementen van het dorpscentrum op 17 oktober 1918. Na de Eerste Wereldoorlog wordt ze in 1924 gerestaureerd.

Ingrijpende wijziging in het 19de-eeuwse landschap door de aanleg van het kanaal Kortrijk-Bossuit. Reeds in 1819 was het plan opgevat om het steenkoolbekken van Mons te verbinden met de havens van Oostende en Duinkerke. In 1857 wordt uiteindelijk een maatschappij opgericht met als doel het graven van het kanaal en de uitbating ervan voor een periode van 90 jaar. Het kanaal zou dienen voor het vervoer van kolen en hardsteen uit Ecaussines, Soignies en Doornik.
Het kanaal is 15,5 kilometer lang, had elf sluizen en liep gedeeltelijk doorheen een 611 meter lange tunnel op de waterscheiding tussen de Schelde- en Leievallei, het zogenaamd souterrain van Moen. Een pompstation in Bossuit hield het waterniveau in de bekkenkruin op peil. Tevens worden er achttien bruggen, talrijke duikers en vijftien woonhuizen voor sluis- en pompwachters opgetrokken. 1200 arbeiders graven drie jaar lang aan het kanaal. Van de uitgegraven klei worden in tijdelijk opgetrokken bakovens bakstenen gemaakt voor de bouw van de woningen, het pompgebouw en de ondergrondse tunnel. Op 7 februari 1861 wordt het kanaal, in aanwezigheid van koning Leopold I in gebruik genomen. De hele onderneming blijkt al vlug verlieslatend en op aandringen van de aandeelhouders wordt het kanaal op 3 juni 1890 overgenomen door de staat. Het kanaal wordt op 19 oktober 1918 ernstig beschadigd door de terugtrekkende Duitse troepen en wordt hersteld in 1919-1920. Wanneer de Schelde en de Leie in de jaren 1970 op groot gabariet worden gebracht, dient ook het kanaal Kortrijk-Bossuit aangepast te worden aan een scheepvaart tot 1350 ton. Het kanaal wordt in 1971 verdiept en verbreed en de tunnel in Moen wordt volledig open gegraven. Thans wordt het kanaal voornamelijk recreatief gebruikt. Ondanks de gunstige ligging van de gemeente aan de Schelde en aan het kanaal Kortrijk-Bossuit, kent Bossuit geen noemenswaardige industriële ontwikkeling. De enkele bedrijven die zich aan deze zijde van de Schelde gevestigd hebben, zijn gelegen op een kleine Waalse enclave in een, sinds de jaren 1960 gedempte, meander. De enige fabriek is een weverij, gespecialiseerd in tafelkleden en keukenhanddoeken, opgericht in 1930 door Hendrik Iserbyt.

Klein straatdorp dat zich ontwikkelde rond de weg Oudenaarde - Doornik die de gemeente doorsnijdt. Gaaf bewaard stratenpatroon, zie Ferrariskaart (1770-1778) en Atlas der Buurtwegen (circa 1843). De bebouwing is voornamelijk gesitueerd rond de Doorniksesteenweg, waarvan het westelijk deel gedomineerd wordt door de aanwezigheid van het kasteel van Bossuit. Recente woonuitbreidingen (sociale huisvesting) in het noorden van de gemeente met de Oudstrijderslaan. In het noorden van de gemeente bleef het landelijk karakter behouden. Het kleine aantal hoeves dat de gemeente telt is verspreid in het landschap bewaard. Twee imposante hoeves met vierkante opstelling zijn beeldbepalend voor de gemeente, met name Het Hof van Ename en het Hof van Bouvrie.

  • BIERRE H., Geschiedenis van Bossuyt en Leven van Sinte Amelberga, Brugge, 1879.
  • CASTELAIN E., Uit de geschiedenis van Bossuit, Oudenaarde, 1975.
  • CASTELAIN R.,De familie Luytens, heren van Bossuit (18de eeuw), Oudenaarde, 1965.
  • DELAHOUTRE, Het kanaal Kortrijk-Bossuit, in Curtricke, 17, 1982, p. 54-56.
  • DE PAEPE R., Het aanleggen van het kanaal Kortrijk-Bossuit, in Handelingen van de Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, 47, 1980, p. 155-182.
  • DESPRIET P., De Sint-Amelbergakerk in Bossuit, in: De Zuid-West-Vlaamse parochiekerken, Kortrijk, 1982, p. 91-95.
  • Dit is West-Vlaanderen, Sint-Andries, 1960, p. 185-188.
  • HASQUIN H., Gemeenten van België, geschiedkundig en administratief geografisch woordenboek, Brussel, 1980, p. 134-135.
  • LAUWERS P., Outryve-Bossuit, Archeologische Inventaris Vlaanderen, band XIII, Gent, 1990.
  • LUYSSAERT J., Toponymie van Bossuit, Moen en Outrijve tot 1650, Oudenaarde, 1968.
  • MARTYN G. (red.), Avelgem en de Schelde: een historische gids, Avelgem, 1999.
  • ROGGE M., Bossuit, Romeins site, in Archeologie, 1977, p. 96.
  • WITDOUCK R., Bijdragen tot de geschiedenis van het dekanaat Avelgem 1839-1989, Avelgem, 1989.

Bron: DE GUNSCH A. & DE LEEUW S. met medewerking van CALLENS T. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Avelgem, Deelgemeenten Avelgem, Bossuit, Kerkhove, Outrijve en Waarmaarde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL23, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: De Gunsch, Ann; De Leeuw, Sofie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Abdijstraat

  • Omvat
    Arbeiderswoning

  • Omvat
    Boerenarbeiderswoning

  • Omvat
    Bossuitstraat

  • Omvat
    Bouvriestraat

  • Omvat
    Doorniksesteenweg (Bossuit)

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Kanaal Bossuit-Kortrijk

  • Omvat
    Kasteeldomein van Bossuit en omgeving

  • Omvat
    Moenstraat

  • Omvat
    Oeverstraat

  • Omvat
    Parkstraat

  • Omvat
    Plein

  • Omvat
    Schoolstraat

  • Omvat
    Vierabeelstraat

  • Omvat
    Vlaanderenstraat

  • Is deel van
    Avelgem


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Bossuit [online], https://id.erfgoed.net/themas/14650 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.