Inhoudelijk thema

Historische tuinen en parken

ID
146
URI
https://id.erfgoed.net/themas/146

Beschrijving

Wat zijn 'historische tuinen en parken'?

Historische tuinen en parken zijn door de mens ontworpen en aangelegde groenstructuren die vaak aansluiten bij een privaat of publiek bouwkundig element. Maar ook op zichzelf staande groenstructuren zoals stadsparken, devotieparken,… horen hier thuis. Dit thema omvat een brede waaier aan objecten van boerentuinen tot kasteeldomeinen, van besloten kloostertuinen tot openbare parken. Het merendeel van de geïnventariseerde tuinen en parken dateert uit de 19de eeuw, maar vaak is er wel een vroegere kern aanwezig. Ook tuinen en parken uit de eerste helft van de 20ste eeuw worden opgenomen, recentere voorbeelden zijn slechts sporadisch vertegenwoordigd.

In tuinen en parken is de hoofdrol voor de vegetatie weggelegd, aangeplant binnen een tuinarchitecturaal vormgegeven infrastructuur van begrenzingen, paden, waterpartijen... Daarnaast zijn in historische tuinen en parken ook vaak kleine bouwkundige elementen aanwezig zoals tuinpaviljoenen, standbeelden, tuinbruggen, zitbanken en fonteinen. Doorgaans is het esthetische aspect van historische tuinen en parken heel belangrijk, maar tot in de 20ste eeuw was dit vaak een samengaan van nut en sier.

Beknopte geschiedenis tuinen en parken

Kloostertuinen en stadstuinen bij rijkere patriciërswoningen zijn wellicht de vroegste uitingen van historische tuinen in de Lage Landen. Lusthoven op het platteland, in eigendom van adel of geestelijkheid, verheffen tuinen en parken tot ware paradijzen. Onder invloed van het humanisme en de groeiende botanische kennis kent de tuinkunst een sterke evolutie en verspreiding die zich tijdens de renaissance en barok, nog verder doorzet. Geometrisch aangelegde tuinen en parken drukken sindsdien meer en meer een stempel op het Vlaamse landschap, met de aanleg van drevenstelsels, grachten en parterres. Tijdens de barok en rococo wordt soms binnen de geometrisch geordende tuinen een afgebakend tuincompartiment als  ‘Jardin Anglais’ ingericht, met sterk kronkelende paadjes en tuinfabriekjes zoals hermitages en grotten met fonteinen.

Met de eind 18de-eeuwse romantiek en de overspoeling van de Engels geïnspireerde landschappelijke stijl op het continent, komt de aanleg van talrijke parken in een stroomversnelling. Bij nieuwe kastelen of verbouwde buitengoederen verschijnen zwierige parken met golvende randen, kronkelende paden en serpentinevijvers. In de tweede helft van de 19de eeuw evolueert men naar een rustigere vormentaal met de laat-landschappelijke stijl. Tot in het begin van de 20ste eeuw wordt soms een mengvorm van de geometrische stijl in de nabijheid van het landhuis met een landschappelijke stijl voor het park gecombineerd, de zogenaamde gemengde stijl.

In de steden wordt ondertussen, met het aanleggen van wandelpromenades en volksparken, voor het eerst nadrukkelijk gestreefd naar openbaar groen. De kennis van het moestuinieren neemt toe onder invloed van de horticultuur en eigenaars van verschillende rang en stand zoeken ijverig naar exclusiviteit op het vlak van soorten, variëteiten en opbrengst.

Parallel aan de ontwikkelingen op het vlak van de bouwkunst ontluikt ook een moderne stijloefening in tuinen en parken met oog voor meer orde en overzicht, maar tegelijk ook aandacht voor de kenmerken van de wilde natuur. Hedendaagse tuinen en parken, niet zelden geïnspireerd op vroegere voorbeelden, zoeken inmiddels naar nieuwe interpretaties en vormentaal.


Auteurs: Himpe, Koen; Michiels, Marijke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Bekijk gerelateerde erfgoedobjecten

Balegem (Oosterzele), Elene, Leeuwergem, Oombergen (Zottegem)
Het kasteeldomein van Leeuwergem, bij Zottegem gelegen, behoort tot de belangrijkste 18e eeuwse realisaties van Vlaanderen. Behalve om het kasteel is het domein vooral bekend om zijn park, waarin de klassieke ‘Franse’ tuin, met een voor België uniek looftheater, overvloeit in een romantisch ‘Engels’ park. Een lange dreef leidt naar het omwalde kasteel. De dorpskern van Leeuwergem is door middel van een dreef verbonden met het park. Ten westen van het kasteel bevindt zich een open akkercomplex, in het westen begrensd door Elene met windmolenromp van de Stenen Molen.


Dikkelvenne (Gavere), Balegem, Scheldewindeke (Oosterzele), Velzeke-Ruddershove (Zottegem), Beerlegem, Dikkele, Meilegem, Nederzwalm-Hermelgem, Paulatem, Sint-Maria-Latem (Zwalm)
De kleinschalige vallei van de Munkbosbeek loopt centraal door dit gebied. Aan de rand van de vallei bevinden zich de kleinschalige dorpskernen van Paulatem, Beerlegem en Dikkele. Paulatem en Beerlegem bevinden zich op de overgang van de vallei en de hoger gelegen koutergronden. Dikkele bevindt zich meer in de vallei van de Munkbosbeek. Het kasteeldomein van Beerlegem is in de vallei van de Munkbosbeek, net stroomafwaarts Beerlegem, uitgebouwd. De oostelijke grens wordt gevormd door de Munkboshoeven met omgevend landschap, gelegen in het open gebied tussen de Munkbosbeek en de Schaapsveldbeek. Aan deze laatste beek grenst het Spiegeldriesbos, een restant van het vroegere Munkbos.


Brandepoelstraat 37-38 (Alken)
Verwilderd park met als kern een kasteel uit rond 1800, dat in de jaren 1870 werd verbouwd; tweede verbouwing en opsplitsing rond 1980; resterende toegangsdreef en vijver.

Bekijk gerelateerde aanduidingsobjecten

Albertlaan 1 (Tervuren)
La Nouvelle Maison met tuin, de architectenwoning van Henry van de Velde in Tervuren, is beschermd als monument.


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Historische tuinen en parken [online], https://id.erfgoed.net/themas/146 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.