Geografisch thema

Gits

ID
14448
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14448

Beschrijving

Gemeente van 1.583 hectare en 4.158 inwoners (01.01.2000). Gits is sinds 1977 een deelgemeente van Hooglede. Landbouw- (voornamelijk tuinbouw), industrie- en woongebied voor pendelaars. Licht zandleem- en zandleembodems. Golvend reliëf, waarbij het noordelijk deel lager is (circa 20 à 30 meter) dan het zuidelijk deel dat 30 à 40 meter hoog is, met als hoogtepunten de Gitsberg (47 meter) en Onledemolen (49 meter).

De verschillende wijken zijn: Collegehoek, Gryspeerd, Turkeyen, Finance, Onledemolen, Land van Belofte, Gitsberg en Stoomtuig.

De Leenbosbeek en de Prinnebeek vormen natuurlijke grenzen met respectievelijk Kortemark en Torhout, de Abeelebeek begrenst Gits met Lichtervelde ter hoogte van de Collegehoek; daarnaast vloeien de Kwakkel-, Mote-, Lie- en Onledebeek door dit gebied.

Het oostelijk deel wordt doorsneden door de steenweg van Brugge naar Menen, de spoorlijnen van Brugge naar Kortrijk en van Gent naar Adinkerke.

Archeologische vondsten als vuurstenen pijlpunten uit het neolithicum en vuurstenen uit de Romeinse periode wijzen op een vroege bewoning die te wijten is aan de gunstige ligging van de gemeente. Mogelijk liep een diverticulum van Doornik over Kortrijk langs Gits naar Oudenburg.

Eerste vermelding in 1088 als Giddis. Etymologisch betekent het stromende beek.

Tijdens het Ancien Regime maakt het huidige grondgebied van Gits deel uit van twee Kasselrijen: enerzijds het Brugse Vrije, anderzijds de Kasselrij van Ieper. Tot eerst genoemde hoort de heerlijkheid Wijnendale waaronder de heerlijkheden Ogierlande, Kringen, Onlede, 't Pausche ende 't Vijversche, Wijkhuize en Hagebroek ressorteren. Het fonsier van laatst genoemde lag ter hoogte van de Driewegenstraat, zie nummer 10 woonhuis zogenaamd "Hagebroek" op motte ter hoogte van vroeger kasteel. De Ieperse Kasselrij omvat Oost-Ieper ambacht.

Bij de Vrede van Nijmegen in 1678 wordt het Brugse Vrije Spaans gebied en de Kasselrij van Ieper Frans gebied. De grens tussen Spaans en Frans grondgebied loopt aldus dwars door Gits, waardoor het dorp vaak in de vuurlinie ligt. Als gevolg hiervan wordt de bevolking gedurende de tweede helft van de 17de eeuw en de eerste helft van de 18de eeuw getroffen door oorlogen, epidemieën en hongersnood.

In 1088 wordt het patronaatsrecht van de kerk geschonken aan het Sint-Pieterskapittel in Rijsel. Kort daarop wordt Gits een parochie. De parochie Gits maakt vóór 1561 deel uit van het bisdom Doornik, waarna het achtereenvolgens behoort tot het bisdom Brugge, Gent (na 1801) en Brugge (1834).

Tijdens de 19de eeuw is Gits een centrum van het Stevenisme, i.e. een godsdienstige beweging die zich, uit tegenstand tegen de godsdienstpolitiek van Napoleon, van de Rooms-Katholieke Kerk afscheidt.

Ten gevolge van de nabijheid van het front, wordt eind 1914 een Duits vliegveld op Onledemolen aangelegd; de munitietram van Lichtervelde naar Hooglede, loopt over Gits.

Op het einde van de Eerste Wereldoorlog, worden de meeste representatieve gebouwen verwoest, onder meer de kerk, de pastorie, het Mariasteen, de Onlede- en Plaatsmolen en talrijke burgerwoningen. De arrondissementsingenieur R. Cloet (Tielt) zorgt voor het aanleg- en rooilijnplan. Uit onderzoek van de plannen van de Dienst der Verwoeste Gewesten blijken de volgende architecten betrokken geweest te zijn bij de wederopbouw: H. Buytaert-Reynaert (Roeselare) voor scholen en het hospitaal, A. Depauw (Brugge) voor de kerk en de pastorie en A. Vos (Roeselare) voor werkmanswoningen.

Gits wordt op het einde van de Tweede Wereldoorlog, in september 1944, bevrijd door de Polen.

Klein kerndorp gegroeid aan het kruispunt Torhoutstraat/ Gitsbergstraat, rond de Sint-Jacob de Meerdere kerk, voorheen omgeven door het kerkhof, cf. oud patroon. Kerkhof tussen 1940-1950 verdwenen ten voordele van markt- en parkeerplaats. Heden tweede open ruimte, zijnde parking, ter hoogte van hoek Torhoutstraat/ Nieuwplaats. Tweede dorpskern op het gehucht Onledemolen.

Basisbebouwing: enkele 18de-eeuwse kernen. Voorts breedhuizen met 19de- en 20ste-eeuwse lijstgevels van één à twee bouwlagen onder pannen zadeldaken, tevens enige interbellumgebouwen met topgevels. Lintbebouwing aan de uitvalswegen.

Buiten de dorpskom, verspreide hoevebouw met losse bestanddelen, soms teruggaand tot de 18de eeuw. Ten zuiden en en ten oosten van de dorpskern, recente villawijken; ter hoogte van Singellaan en C. Carbonstraat sociale woningbouw.

Voorheen landbouwgebonden nijverheid: onder meer molens, cichorei-asten, klompenmakerij, brouwerij, azijnfabriek, olieslagerijen, melkerij en tabaksfabriek; heden onder meer maalderij en walserij voor metalen profielen.

Tevens vestigingsplaats van het moederklooster der zusters van Sint-Vincentius à Paulo. Het kleuter- en lagere onderwijsnet is verspreid over de Torhout- en Gitsbergstraat en de Koolskampstraat op Onledemolen. Gezondheidszorg met name het centraal gelegen rustoord "Ter Linde" en ten oosten van de Bruggesteenweg, het "Dominiek Savio Instituut" voor motorisch gehandicapten, dat een beeldbepalende entiteit vormt op het gehucht Onledemolen.

  • Algemeen Rijksarchief, Dienst der Verwoeste Gewesten, 4618.
  • CALLEWAERT A., BOSSUYT G., Gits. De landelijke gemeente 1944-1976, Inventaris, 1979.
  • VAN BIERVLIET A.-T., Gits door de eeuwen heen, Gits - Handzame, 1986, p. 36-38.
  • VAN BIERVLIET A.-T., Gits in oude prentkaarten, 1972.

Bron: DE GUNSCH A., METDEPENNINGHEN C. & VANNESTE P. met medewerking van TANSENS A. 2001: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie West-Vlaanderen, Arrondissement Roeselare, Kantons Hooglede - Izegem - Lichtervelde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 17n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: De Gunsch, Ann; Metdepenninghen, Catheline; Tansens, Annick; Vanneste, Pol
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Art-decoburgerhuis

  • Omvat
    Boerenarbeiderswoningen

  • Omvat
    Boerenwoning Vermeire

  • Omvat
    Bollestraat

  • Omvat
    Bruggesteenweg

  • Omvat
    Bruggestraat (Gits)

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Burgerhuis

  • Omvat
    Elektriciteitscabine

  • Omvat
    Elektriciteitscabine

  • Omvat
    Ferme des Enfants Verhoest

  • Omvat
    Gitsbergstraat

  • Omvat
    Grijspeerdstraat

  • Omvat
    Hazelstraat

  • Omvat
    Herenhuis met magazijnen en werkplaats

  • Omvat
    Hoeve en Kapel Lievens

  • Omvat
    Hoeve Hof ter driewegen

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen Gudrunhoeve

  • Omvat
    Kapel

  • Omvat
    Kapel Desopper

  • Omvat
    Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Banneux met kastanjebomen

  • Omvat
    Koolskampstraat

  • Omvat
    Nieuwplaats

  • Omvat
    Sloovers Kapelleken met lindes

  • Omvat
    Stationstraat

  • Omvat
    Torhoutstraat

  • Omvat
    Villa

  • Omvat
    Wegkruis met linden

  • Is deel van
    Hooglede


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Gits [online], https://id.erfgoed.net/themas/14448 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.