Geografisch thema

Schorisse

ID
14123
URI
https://id.erfgoed.net/themas/14123

Beschrijving

Landbouw- en woondorp met een oppervlakte van 1241 ha en 1543 inwoners (1.1.1998). Ten noorden grenzend aan Horebeke (Sint-Maria-Horebeke en Sint-Kornelis-Horebeke), ten oosten aan Brakel (Zegelsem en Opbrakel), ten zuiden aan Flobecq, Ellezelles en Ronse, ten westen aan Etikhove doch voornamelijk aan Maarke-Kerkem.

Schorisse is een taalgrensgemeente met Henegouwen.

Sterk heuvelend landschap ingesneden door vele beekvalleien. In het zuiden loopt de hoogte op tot circa 122 m. De twee voornaamste beken, de Molenbeek en haar zijbeek de Pauwelsbeek, doorsnijden het grondgebied respectievelijk in het oosten en het westen, van zuid naar noord De Molenbeek buigt in het noordwesten-waarts naar Maarke waar haar naam wijzigt in Maarkebeek. Bodemkundig behoort Schorisse tot de Leemstreek. Op diverse plaatsen komen nog beboste gebieden voor, voornamelijk in bronnenzones zoals in het noordoosten waar Schorisse deel uitmaakt van het natuurgebied "Het Burreken" en voorts nog in het Zuidwesten op Ten Houte en het Zuidoosten waar het jongere Bos te Rijst zich uitstrekt.

Archeologisch onderzoek van de site "Bos te Rijst" in het Zuiden van de gemeente wijst op occupatie van in de prehistorie. Artefacten getuigen van jachtactiviteit te situeren in het Epipaleolithicum en het Mesolithicum. De hoogtesite bracht sporen van een boerennederzetting aan het licht uit het Midden-Neolithicum behorend tot de Michelsbergcultuur. Elders werden Gallo-Romeinse woonsites aangetroffen onder meer in de wijk Bosgat-Rizoi.

De herkomst van de gemeentenaam, waarvan de eerste vermeldingen voorkomen in de eerste helft van de 12de eeuw, zou ouder zijn dan de Germaanse die vroeger verondersteld werd.

Schorisse zou van oorsprong een Keltische nederzettingsnaam zijn die teruggaat op twee vormen Skaurinakom (1119 Scornay) en de Belgische aanpassingsvorm Skaurnakiom (1110-1130 Scornace) die overbleef. De ontstaansgeschiedenis van de gemeente is nog onduidelijk. Twee aloude abdijen hadden blijkbaar reeds vroeg banden met het grondgebied: de Sint-Pietersabdij van Ronse en de Sint-Amandusabdij van Elnone in Noord-Frankrijk. Laatstgenoemde abdij kreeg in 1177 de altaarrechten in haar bezit van de parochiekerk, toegewijd aan Sint-Pieter, dit uit handen van de lokale heer van Schorisse. In het Noorden van de gemeente ligt een hoeve teruggaand op een omgrachte site genaamd Sint-Amandsgoed. Evenals Ronse hing de heerlijkheid Schorisse eertijds af van het "tenement van Inde". De heren van Schorisse vinden we al van in de 12de eeuw vermeld. Tijdens de 13de eeuw werd het machtige adellijke geslacht van Gavere heren van Schorisse. In 1378 verhief graaf Lodewijk van Male Schorisse tot vrijheerlijkheid en tot baronie. De baronie Schorisse omvatte naast haar hoofdplaats nog Mater, Rozebeke, Sint-Kornelis-Horebeke, Sint-Blasius-Boekel, Welden en Zegelsem. Dit aaneensluitend gebied vormde één van de grote baronieën binnen het Land van Aalst waarvan het nu rechtstreeks afhing. In de 16de eeuw kwam de baronie Schorisse eerst aan de familie de Lalaing en nadien aan Berlaymont, vanaf 1621 aan het geslacht van Egmont. De heren van Schorisse bouwden in de eerste helft van de 13de eeuw ten zuiden van de kerk een waterburcht, bekend onder meer door een gravure in Sanderus' Flandria Illustrata van 1641-1644 en andere cartografische afbeeldingen uit de 17de eeuw. Het kasteel verdween geleidelijk vanaf de 18de eeuw. Het puin dat eind 19de eeuw nog bestond is totaal verdwenen evenals de ruime rechthoekige omgrachting (ten oosten van de Hofveldstraat).

Dichterbij de kerk, ten noorden van Parkstraat en achter het vroegere Sint-Margrietklooster, was volgens cartografische bronnen tot begin 19de eeuw, een rechthoekige walgracht gelegen, op grond genaamd Borgt; dit zou mogelijk wijzen op een oudere burcht voorafgaand aan het meer zuidwaarts gelegen kasteel. Zowel de abdij van Ename als de abdij van Maagdendale van Oudenaarde hadden bezittingen te Schorisse. Zowel de kerk, het in 1416 door de heer van Schorisse gestichte voornoemde klooster met hospitaal, als beide omgrachte (kasteel)sites, waren gelokaliseerd op de oostelijke flank van een heuvelkam parallel aan de Molenbeek. De watermolen aan dezelfde beek, hing af van het kasteel van Schorisse en is nog steeds in werking. De windmolens zijn alle verdwenen. De dorpskern van Schorisse ontwikkelde zich tot een typisch straatdorp aan de verbindingsweg Zottegem-Ronse, een verkeersas die het grondgebied van Schorisse van noord naar zuid doorsnijdt. De Tenhoutestraat en Koekamerstraat, grensstraten in het zuiden met Ronse, maken deel uit van de vroegere steenweg van Oudenaarde naar Ath; het rechtlijnige tracé van voornoemde straten zou tevens teruggaan op een weg waaraan een Gallo-Romeinse oorsprong wordt toegekend: als onderdeel van het diverticulum tussen de weg Bavay-Velzeke vanaf Flobecq over Volkegem naar de weg Velzeke-Kortrijk (zie ook Etikhove en Maarke-Kerkem). De bebouwing ligt verspreid met een geconcentreerd karakter in de talrijke gehuchten, soms gegroepeerd nabij een paar grote hoeven. In deze deelgemeente verloren eveneens vele oude landbouwbedrijven hun aanvankelijke functie; in gebruik genomen als louter woning had dit dikwijls een wijziging van het uitzicht als gevolg.

Kleinere boerderijen werden daarbij veelal volledig tot woning omgevormd. Ook de interesse voor een buitenverblijf in dit deel van de Vlaamse Ardennen heeft bijgedragen tot een duidelijke verandering van de bouwing tijdens de laatste decennia.

  • Rijksarchief Gent, Kaarten en plannen, nr. 1145; nr. 2319.
  • DECONINCK J., Sur quelques sites prehistoriques du Renaisis, in Annalen GOKRTI, XXXV, 1986, p. 21-31.
  • DE LANGE S., De taalgrens tussen Oost-Vlaanderen en Henegouwen, in HGOKO, Deel XVI, 2e aflevering, 1969, p. 188-227.
  • DE LANGE S., Op stap door Oost-Vlaanderen, Omer Wattezroute Schorisse, Toerisme Oost-Vlaanderen, Gent, 1994.
  • DE LIEDEKERKE G., La seigneurie d'Escornaix (Schorisse) du XIIe au XVIe siècle, (HGOKO, Feestnummer, 1956, p. 98-125).
  • DE MOOR D., Aangename kennismaking met Schorisse, in Toerisme in Oost-Vlaanderen, XX, 1, 1971, p. 10-12.
  • DE MULDER G., De Gallo-Romeinse bewoning in Zuid-Oost-Vlaanderen, in Handelingen Zottegems Genootschap voor Geschiedenis, III, 1987, p. 107.
  • DE SMAELE F., Met Omer Wattez op tocht door Schorisse, in Het Land van Aalst, XXII, 6, 1970, p. 205-217.
  • DEVOS P., Schorisse, Verdwenen getuigen: klooster en kasteel van Schorisse, Monumenten & Landschappen in Oudenaarde en Maarkedal (9), Oudenaarde, 1997, p. 61-65.
  • DHANENS E., Inventaris van het kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen VII, Kanton Sint-Maria-Horebeke, tekst, Gent, 1971, p. 233-260.
  • VANMOERKERKE J.& BEECKMANS L. m.m.v. VERMEIRE R. & VELGHE M., Een site uit het Midden-Neolithicum te Schorisse (Maarkedal-Oost-Vlaanderen), in VOBOV-Info, 13, 1984, p. 1-32.
  • VERMEERSCH P.M. - GOOSENAERTS K. - WELLEMAN G. - VELGHE M., Michelsberg-nederzetting te Schorisse-Bosstraat. Een voorlopig verslag, in Notae praehistoricae, 8, 1988, p. 75-86.

Bron: VERBEECK M. & TACK A. 1998: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Oudenaarde, Kanton Oudenaarde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Acht kapellen

  • Omvat
    Annovenstraat

  • Omvat
    Arthur Odevaertstraat

  • Omvat
    Boerenwoning

  • Omvat
    Boerenwoning

  • Omvat
    Bos te Rijst

  • Omvat
    Bosgatstraat

  • Omvat
    Burreken en vallei van de Maarkebeek stroomopwaarts Maarke

  • Omvat
    Café In Sint-Jozef

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Gesloten hoeve

  • Omvat
    Haagbeuken haag met uitgeschoren hofgat

  • Omvat
    Herenhoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve en wegkapel

  • Omvat
    Hoeve en wegkapel

  • Omvat
    Hoeve en wegkapel

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Hof ten Maagdendale

  • Omvat
    Hofveldstraat

  • Omvat
    Kruiskapelletje

  • Omvat
    Langestraat

  • Omvat
    Muziekbos-Koekamerbos

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapel

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouwekapel

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Pieter

  • Omvat
    Pijlerkapel

  • Omvat
    Ronsestraat

  • Omvat
    School en parochie-centrum De Wante

  • Omvat
    Semigesloten hoeve

  • Omvat
    Semigesloten hoeve

  • Omvat
    Tenhoutestraat

  • Omvat
    Twee gekandelaarde kapellinden

  • Omvat
    Villa Kasteel Lambrecht

  • Omvat
    Vlechthaagrelict van gewone beuk

  • Omvat
    Wegkapel

  • Omvat
    Wegkapel

  • Omvat
    Wegkapelletje

  • Omvat
    Wegkruis

  • Omvat
    Weverbeekstraat

  • Omvat
    Zottegemstraat

  • Is deel van
    Maarkedal


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Schorisse [online], https://id.erfgoed.net/themas/14123 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.