Eerste vermelding in 1146 als Lude. Taalgrensgemeente, gelegen in de vallei van de Jeker, die het dorp van noord naar zuid doorkruist.
Kerndorp, ontstaan uit twee nederzettingen, ten noorden en ten zuiden van de Jeker, die langzaam tot één geheel versmolten. Landbouw als voornaamste activiteit (voornamelijk tarwe, in mindere mate gerst en suikerbieten); waterkerskweek aan de Daalbron, die sinds 1903 zorgde voor de watervoorziening van Tongeren; thans winning van het dieptewater.
De bewoning klimt op tot de prehistorische tijd (paleolithische, neolithische -bandkeramiek- en ijzertijdvondsten).
Romeinse nederzetting tussen de heerbanen Tongeren-Bavai (de "Romeinse of Hoge kassei", die ongeveer de grens van Lauw met Vechmaal volgt) en Tongeren-Aarlen (de "Hoeise of Groene Kassei" op de oostgrens); er liep ook een Romeinse weg van Lauw naar Herstal. Concentratie van Romeinse bewoningsresten (muurwerk en sporen van twee villae) op de grens met Rutten en Herstappe; hier bevindt zich ook de imposante Herstappeltombe, een Romeinse tumulus. Een aantal auteurs herkennen in Lauw de plaats van het treffen tussen Ambiorix en de legioenen van Sabinus en Cotta (54 vóór Christus). De bewoning schijnt in de Frankische periode niet onderbroken te zijn.
Als deel van het domein van de bisschoppen van Tongeren-Luik wordt Lauw door de prinsbisschop afgestaan aan het Sint-Kruiskapittel van Luik. Een voogd nam het bestuur waar (eerste vermelding in 1244). In 1247 wordt Lauw bij de vrijheid Tongeren gevoegd, administratief en juridisch nu afhangend van de magistraat en schepenbank van Tongeren.
De Sint-Pietersparochie, waarvan de stichting mogelijk opklimt tot de 4de en 5de eeuw was een filiaal van de kerk van Rutten. De tienden waren in het bezit van de kathedraalkerk en het Sint-Kruiskapittel, dat ze in 1289 afstaat aan de abdij van Burtscheid bij Aken; de abdis van Burtscheid had een tiendschuur in het centrum van het dorp. De oorspronkelijke kerk, in 1875 afgebroken, bevond zich temidden van het huidige kerkhof, dat destijds veel hoger lag (de zogenaamde Kerckeberg). Na 1800 wordt Lauw een zelfstandige parochie; in 1871 inwijding van de nieuwe kerk.
In 1212, in het conflict tussen Hendrik I van Brabant en de bisschop van Luik om het bezit van Moha verslaan de Brabanders de Tongerse milities aan de brug over de Jeker. Het dorp had te lijden van kampementen tijdens de oorlogen van Karel de Stoute (1467, 1468), Lodewijk XIV (1672, 1674, 1675, 1691, 1694, 1703-1714) en Lodewijk XV (1746-1747); het hospitaal waar de gewonden van de veldslagen van Rocour en Lafelt verzorgd werden lag op de grens tussen Lauw en Koninksem.
Oppervlakte: 689 hectare. Aantal inwoners (1988): 976.
- BAIILIEN H., De geschiedenis van Lauw, Tongeren, 1950.
- BAUWENS-LESENNE M., Bibliografisch repertorium van de oudheidkundige vondsten in Limburg, behoudens Tongeren-Koninksem (vanaf de vroegste tijden tot de Noormannen), Brussel, 1968, p.179-184.
- GAUCHEZ V., Topographie des voies romaines de la Gaule-Belgique, (Annales de l'Académie royale d'Archéologie de Belgique, 38, 3de reeks, 8, 1882, p.145).
- GIJSELINGS G. & DOPERE F., Lauw (Limb.): midden paleolithicum, (Archeologie, 1981, 2, p.72-73).
- GIJSELINGS G. & DOPERE F., Een Midden-Paleolithische site te Lauw, (Notae Prehistoricae, 3, 1983, p.4-24).
- HERBILLON J., Toponymie de la Hesbaye liégeoise. VI. Odeur, Wetteren, 1937, p.205.
- HERBILLON J., MELON N. & STEVENS A., Toponymie de la Hesbaye liégeoise. II. Herstappe, Wetteren, 1947, p.661-662; 659; 661.
- JADOULLE P., Bandkeramiek en Ijzertijd-aardewerk te Lauw (Tongeren), (Limburg, 61, 1982, p.177).
- PONCELET E., Inventaire analytique des chartes de la collégiale Ste-Croix de Liège, Brussel, 1911.
- SEVERIJNS P., Een greep uit de geschiedenis der kerkdorpen, in: 2000 jaar Tongeren. 15 vóór Chr. tot 1985, Hasselt, 1988, p.202-204.
