Geografisch thema

Wuustwezel

ID
13709
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13709

Beschrijving

Uitgestrekte gemeente gelegen aan de Nederlandse grens en doorsneden door de Bredabaan. 5833 hectare en 8863 inwoners in 1976. Getypeerd door weiland, in zeer geringe mate landbouwgrond (veeteelt namelijk runderen, varkens, pluimvee- en voedergewassen) en loofbossen (voornamelijk privé-domeinen - Sterbos, Wezelhof, domein Dhanis, het voormalige domein Koch, thans grotendeels verkaveld - en militair domein). De Grote Beek (Aa of Weerijs) vormt de grens met Loenhout, de Kleine Beek kruist de gemeente van oost naar west.

De naam Wuustwezel (Wuust-wieze-lo) betekent onherbergzaam weide- en bosgebied. De oudste kernen zijn de Biest (in het dorpscentrum) en het gehucht Westdoorn (ten westen van de Bredabaan), ontstaan rondom een nederzetting van kolenbranders; de volgelingen van Sint-Willibrordus zouden hier een doopput, later kapel hebben opgericht. Omstreeks 1250 werd met de steun van het Sint-Elisabethgasthuis van Antwerpen de eerste kerk gebouwd. Eind 13de eeuw werd Wuustwezel verheven tot heerlijkheid onder het beheer van de heren van Wilre; door overervingen en verkoop kwam ze in 1745 in handen van de familie Vinck die er tot op heden het Wezelhof - gebouwd tussen 1750-1770, vernield in 1944 en circa 1960 herbouwd - bezit. Tot eind 18de eeuw waren alleen de gronden in de onmiddellijke omgeving van de oude heirbaan Antwerpen-Breda (via Oude Baan, Oud Gooreind, Akkerveken, Westdoorn, Sint-Willibrordusstraat, Baan, Kruisweg en Tereik) en nabij de Biest ontgonnen (zie toponiemen Brekelen, Braken); hierrond lagen de bossen en heide met onmetelijke waterplassen, de goren, waar turf gewonnen werd.

Van 1806 tot 1811 werd op bevel van Napoleon over het grondgebied van Wuustwezel de huidige Bredabaan aangelegd; de aanleg van de Dorpsstraat werd voltooid in 1842; de steenweg naar Kalmthout dateert van 1856, die naar Brecht van 1875; in 1874-75 werd ook een begin gemaakt met de aanleg van de klinkerbaan naar Essen. In 1869 werd de parochie Gooreind ten zuiden van de gemeente opgericht waarbij een school, een kerk en een pastorie werden gebouwd onder leiding van architect Eugeen Gife (1866-68); de kerk werd in 1936-46 vernieuwd onder leiding van architect J. Huygh.

De eerste fabriek -de sigarenfabriek van Theofiel Verellen aan de Bredabaan- werd in 1881-82 van Antwerpen overgebracht naar Wuustwezel. De boterfabriek en stoommelkerij Sint-Marie werd gesticht in 1907 en goedgekeurd in 1913.

Na de oorlog was het gebrek aan landbouwgrond zo groot dat op een drastische manier met de ontginning van de heide werd begonnen; de Noordwatering, een stichting voor het draineren van 1100 ha grond nabij de Nederlandse grens, was actief in de periode van circa 1929 tot 1942. Sindsdien werden verschillende hoeven bijgebouwd, de fabriek van Verellen vernieuwd en de melkerij uitgebreid. In 1946 werd INZA opgericht, het intercoöperatief van de melkerijen van Wuustwezel, Loenhout, Rijkevorsel en Meerle.

De oudste bebouwing - geconcentreerd rondom de vroegere heirbaan Antwerpen-Breda - bestaat uit hoeven. Circa 1900 werden de eerste arbeidershuisjes gebouwd waarvan enkele overblijfselen aan Bredabaan en Kalmthoutsesteenweg. In de jaren 1930-45 is er een belangrijke explosie in de hoevebouw: hoeven van het langgestrekte type (woonhuis en stallingen onder een, meestal afgewolfd zadeldak) met afzonderlijke schuur, doorgaans gedateerd in de zijgevel door middel van verheven baksteen; bakstenen gebouwen met eenvoudige rechthoekige muuropeningen; de later bijgebouwde hoeven zijn alle van hetzelfde type. Grote toename van woonhuizen vooral na de Tweede Wereldoorlog: verspreide lintbebouwing, voornamelijk tussen oude en nieuwe Bredabaan en in de dorpskern: bakstenen lijstgevels van twee à drie traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak. Villabouw aan de Bredabaan. Recente verkavelingen op Gooreind (bungalows), Klein Gooreind (sociale woningen) en Achterbrug.

  • Provinciaal Archief Antwerpen, Kerken, Wuustwezel, Sint-Jozef-Gooreind.
  • Provinciaal Archief Antwerpen, VI, Wuustwezel, dossier 16. Een gemeente in de provincie Antwerpen, ERA-Berichten, 1965, nr. 3, p. 135-143
  • LEUNEN M., Wuastwezel-Gooreind. Historisch fotoboek, Hoogstraten, 1984.
  • VERSTRAELEN F., Geschiedenis van O.-L.-Vrouw te Wuustwezel, s.l., s. d.
  • VERSTRAELEN F., Wuustwezel in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1974, Wesalia; orgaan van den Oudheidkundigen kring van Wuustwezel, jaargang I-XII, Wuustwezel, 1926-40.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n3 (Ru-Z), Brussel - Gent.
Auteurs: Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Achterstraatje

  • Omvat
    Baan

  • Omvat
    Boerenarbeidershuisje

  • Omvat
    Boerenarbeiderswoning

  • Omvat
    Boswachtershuisje

  • Omvat
    Boswachtershuisjes bij domein Dhanis

  • Omvat
    Bredabaan

  • Omvat
    Brekelen

  • Omvat
    Devotiekapelletje ter ere van Onze-Lieve-Vrouw

  • Omvat
    Dorpsschooltje

  • Omvat
    Dorpsstraat

  • Omvat
    Dorpswoning

  • Omvat
    Dreef van opgaande bomen

  • Omvat
    Dreef van robinia's

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeve

  • Omvat
    Hoeven Lilly en Annie

  • Omvat
    Kalmthoutse Steenweg

  • Omvat
    Kasteel Hens, heden gemeentehuis

  • Omvat
    Kasteel Sterbos

  • Omvat
    Knotbomenrij van zwarte els

  • Omvat
    Napoleonhoeve

  • Omvat
    Neogotisch gasthuis

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Jozef-Gooreind met kerkhof

  • Omvat
    Pastorie Sint-Jozef-Gooreind

  • Omvat
    Restanten van poortomlijstingen van het Goed van Koch

  • Omvat
    School en Sint-Antoniuskapel

  • Omvat
    Sint-Willibrorduskapel

  • Omvat
    Vloeikenshoeve en 't Bouwke bij kasteel Wezelhof

  • Is deel van
    Wuustwezel


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Wuustwezel [online], https://id.erfgoed.net/themas/13709 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.