Geografisch thema

Stabroek

ID
13705
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13705

Beschrijving

Meest noordelijk gelegen deelgemeente met 6.174 inwoners in 1976 en oppervlakte van 1.440 hectare voor de fusie. Omvat een gedeelte van de gemeente Putte en de gehuchten Oudbroek, 's Hertogendijk en Ertbrant.

De gemeenten in de Antwerpse polders ontstonden in de 12de tot 13de eeuw, toen de eerste dijken werden aangelegd in opdracht van onder meer Gillis van Attenhoven, Hugo Nose, Sint-Michielsabdij en Onze-Lieve-Vrouwekapittel van Antwerpen. Het grondgebied van de latere polders was afhankelijk van het Land van Breda, markgraafschap Antwerpen en zodus van het hertogdom Brabant. In 1116 werd Lillo vermeld als eerste gemeente, namelijk als een versterkte toren van de graaf van Vlaanderen. In de 13de eeuw verwierven de heren van Breda heel wat goederen in de polders en het was door verkoop van Gilbert van Breda na 1232 dat de gemeenten Hoevenen, Kapellen en vermoedelijk ook Stabroek ontstonden.

Stabroek werd voor eerst vermeld in 1258 en 1272 onder de benamingen Stakebroek en Staecbruec. Voor circa 1250 vormde Stabroek een gehucht van Lillo en had het een kapel die afhankelijk was van Lillo. Na aanleg van 's Hertogendijk in de 13de eeuw werden de polders van Lillo en Ettenhoven gescheiden evenals de twee nederzettingen. De eerste dorpskern bevond zich in "Oudbroek" in uiterste noorden van de huidige gemeente. De dijkbreuk van 1283 bracht mee dat de nederzetting zich verplaatste naar de huidige hoger gelegen plaats.

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) werden de polders onder water gezet. Ook de 's Hertogendijk werd voorzien van twee schansen namelijk de Peckgatschans en de Sint-Jacobsschans. Bij de overgave van Antwerpen werd het dorp geplunderd om in 1586 in brand gestoken te worden. Slechts in 1595 begon men met het herstel van kerk en huizen en het indijken werd slechts gestart in 1614.

In de strijd tussen Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden werd na 1622 een versterking opgeworpen rond de Sint-Catharinakerk en werden de polders terug onder water gezet. Na de Vrede van Munster (1648) werden de dijken hersteld. De polders liepen na zware dijkbreuken in 1682 terug onder water. Circa 1830 zetten de Hollandse troepen de polders onder water en pas vanaf 1845 werd het indijkingswerk beëindigd. Ondertussen vernielde op 24 februari 1837 een orkaan verscheidene hoeven onder meer op Laageind. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de polder onder water gezet en in 1953 braken de dijken.

Stabroek hoorde tot het hertogdom Brabant met uitzondering van de periode 1358-1406, toen het door de Vrede van Ath (4 juni 1357) samen met Antwerpen gevoegd werd bij het graafschap Vlaanderen. In 1505 verkocht de hertog van Brabant Stabroek, Santvliet, Lillo en Berendrecht aan Gillis de Schermere die van ieder dorp een afzonderlijke heerlijkheid maakte. In 1510 verkocht aan Jan III van Glymes, genaamd de Berghes, en dit geslacht behield de heerlijkheid tot in 1561. Daarna in bezit van de familie Van Dale, Glymes de Berghes (1577), Jonker Robrecht van Eekeren (1616), familie de Haze (1638-1758), familie Geelvinck.

Bij de Franse overheersing hoorde Stabroek tot het departement van de Beide Neten en vormde een kanton met Berendrecht, Santvliet en Lillo.

In het uiterste noordoosten van de gemeente bevindt zich het grensgehucht Putte of Ertbrand dat zijn ontstaan in de 13de eeuw te danken heeft aan de heirbaan van Antwerpen naar Bergen-op-Zoom. Ertband strekt zich uit over het Nederlandse Putte, de gemeenten Stabroek en Kapellen. Het vormde vanaf 1297 een afzonderlijk leen en heerlijkheid onder Godevaart van Brabant, hertog van Aarschot. Begin 15de eeuw hoorde het tot de heerlijkheid Ettenhoven (Hoevenen), onder de heren van Bailleul. In 1714 verkocht aan de hertog van Hoogstraten. Toen in 1828 Hoevenen bij Ekeren werd gevoegd, kwam een gedeelte van Ertbrand bij de gemeente Stabroek, terwijl het oostelijk gedeelte bij Kapellen gevoegd werd.

De Sint-Catharinaparochie ontstond in 1261, daarvoor was de kerk afhankelijk van Lillo. Eertijds afhankelijk van het bisdom Kamerijk, vanaf 1560 hoorde het tot het bisdom Antwerpen, van 1802 tot 1962 tot het aartsbisdom Mechelen. Sinds 1962 hoort het opnieuw tot hel bisdom Antwerpen.

Stabroek bestaat uit bouw- en weiland, alsook uit zandgronden. Het is een polderdorp met een structuur die het gevolg is van het afwateringssysteem. Het bezit een horizontale rechte hoofdas namelijk Laageind-Dorpsstraat-Hoogeind, die de gemeente centraal doorkruist. De Sint-Catharinakerk en de pastorie bevinden zich centraal bij deze as en zijn er door smalle paden mee verbonden. Loodrecht op de hoofdas bevinden zich afwateringsgrachten, smalle diepe percelen en verscheidene verticale verbindingswegen en veldwegen die ten noorden de verbinding vormen met Oudbroek (verbinding Putte-Lillo) en ten zuiden met de 's Hertogendijk.

De oorspronkelijke bebouwing bestond uit hoeven aan de hoofdstraat, arbeiderswoningen in de dorpskern en enkele herenhuizen en kastelen. De meest kapitaalkrachtige boeren vestigden zich aan de hoofdstraat en richten hier een aan het boerenbedrijf verwante nijverheid op. Vandaar dus dat nog een conservenfabriek en een mouterij gevestigd zijn langsheen deze baan. De dorpsbebouwing werd in de 20ste eeuw voornamelijk aangevuld met rijhuizen en concentreert zich langsheen de Dorpsstraat en de Kleine Molenweg, die er verticaal mee verbonden is. Thans in het noorden en voornamelijk in het zuiden van de hoofdas aangevuld met recente woonwijken waarin villa's en rijhuizen. Meldenswaardige recente constructies daarin zijn onder meer naar ontwerp van F. Mertens Geelvinckstraat nummer 14 (1981), Grote Molenweg nummer 194 (1980-82), Kleine Molenweg nummer 93 (1981), Laageind nummer 47 (1980-81), Lijsterbeslaan nummer 31 (1980), Sint-Catharinastraat nummer 21 (1975) en Smoutakker nummers 42 en 43 (1981-1982).

Een tweede woonkern bevindt zich in het uiterste noordoosten van het grensgehucht Putte met een recente handelsbebouwing aan de baan Antwerpen - Bergen-op-Zoom. Ten westen uitgebreid met een villawijk waarin aan de Huzarenberg nummer 6 een villa van 1978 naar ontwerp van J. Crépain en J. Mooens. Tevens wordt het gehucht in het noordwesten begrensd door het zogenaamd Moretusbos met kasteel Ravenhof. De bewaarde landbouwgronden in het noorden van de gemeente worden doorsneden door de anti-tankgracht die het Fort van Stabroek en de schans Smoutakker verbindt.

  • DE LATTIN A., Omzwervingen in de provincie Antwerpen I. De polders ten noorden van Antwerpen, Antwerpen, 1951 p. 35-41.
  • GEERTS G., Nijverheid te Stabroek, in Zoeklichtjes op Stabroek, Heemkundige kring van de Antwerpse polder v.z.w., 1976, p. 24-26.
  • GEERTS G., Stabroek, hoofdstad van de Polder, in Zoeklichtjes op Stabroek, Heemkundige kring van de Antwerpse polder v.z.w., 1976, p. 5-11.
  • JOPPEN E., Historiek der plaats- en straatnamen te Stabroek, in Polderheem, jg. XII, nr. 3, september 1977, p. 19-23; jg. XII, nr. 4, december 1977, p. 3-5; jg. XIII, nr. 1, maart 1978, p. 20-24.
  • LAURENS E., Putte, een gemeenschap, twee regeringen, drie gemeentebesturen, in Polderheem, jg. XIII, nr. 1, maart 1978, p. 10-11.
  • SCHOBBENS J., Les environs d'Anvers I. 65 promenades pedestres dans un rayon de 10 kilometres à partir de l'hôtel de ville, Brussel, [1930], p. 305.
  • SCHOBBENS J., Dans la province d'Anvers II. 72 promenades pédestres dans un rayon de plus de 10 kilomètres à partir de l'Hôtel de ville, Brussel [1930], p. 88-89, 138-140.
  • VAN STABROUCK E., Polder en kempen. Bijdragen tot de geschiedenis van Stabrouck, Antwerpen, 1939.

Bron: PLOMTEUX G., STEYAERT R. & WYLLEMAN L. 1985: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 10n3 (Ru-Z), Brussel - Gent.
Auteurs: Wylleman, Linda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    's Hertogendijk

  • Omvat
    A.C.Swinnesstraat

  • Omvat
    Abtsdreef

  • Omvat
    Begijnhof

  • Omvat
    Bos

  • Omvat
    Brouwersstraat

  • Omvat
    Danckerse Weg

  • Omvat
    Dorpsstraat

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunker

  • Omvat
    Duitse bunkerlinie Nordabschnitt

  • Omvat
    Familiestraat

  • Omvat
    Geelvinckstraat

  • Omvat
    Grote Molenweg

  • Omvat
    Heuvels

  • Omvat
    Hoogeind

  • Omvat
    Kasteeldreef

  • Omvat
    Kerkepad

  • Omvat
    Kleine Molenweg

  • Omvat
    Laageind

  • Omvat
    Nieuwstraat

  • Omvat
    Oud Broek

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Catharina

  • Omvat
    Puttestraat

  • Omvat
    Smoutakker

  • Omvat
    Van De Wouwersteeg

  • Is deel van
    Stabroek


Waarnemingen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Stabroek [online], https://id.erfgoed.net/themas/13705 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.