Geografisch thema

Klein-Willebroek

ID
13506
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13506

Beschrijving

Gehucht van Willebroek, gelegen in het noorden van de gemeente, omgeven door industriegebieden en volledig ingesloten door de Rupel (noorden) en het kanaal van Willebroek, namelijk de oude vaart (oosten) en de recentere aftakking (1900-1922) naar de sluis van Wintam (ten zuidwesten) met de zogenaamde Boulevardbrug.

Klein-Willebroek ontstond midden 16de eeuw op de zuidelijke Rupeloever tegenover Boom, aan de monding van het kanaal Brussel-Willebroek (1550-1561); het nam door zijn ligging de rol van belangrijkste Rupelovergang over van Hellegat/Ruisbroek.

In 1477 verleende Maria van Boergondië aan de stad Brussel een octrooi voor de bouw van een kanaal naar de Rupel. Onder meer door het hardnekkig verzet van de stad Mechelen (verlies van tol- en stapelrechten) kon het kanaal via Vilvoorde en Willebroek slechts voltooid worden na een nieuw octrooi van keizer Karel van 1531. Door de vertraging kon men gebruik maken van een uitvinding van Leonardo da Vinci (1509): een verbeterde schutsluis met puntdeuren, waardoor een onafgebroken exploitatie mogelijk was aangezien hoogteverschillen met beperkt waterverlies konden genomen worden. Het eerste sas vanaf de Rupel was aanvankelijk voorzien te Tisselt, deze sluis werd echter in 1553 vernield bij het doorsteken van de Rupeldijk. Een bijkomende sluis werd opgericht te Willebroek (1554-1557, zie Oude-Sasplein tussen Dokter Persoonslaan en Nieuwstraat). Na de waterellende van 1569 (zie ontstaan van De Kraag), waarbij de Oostvaartdijk van aan de Rupel tot ± aan de huidige spoorwegbrug doorbrak, besliste men om de getijden te weren en de kanaalmonding te beschermen door middel van een sas te Klein-Willebroek. Oorspronkelijk lag dit sas (1573-1575) naar verluidt naar ontwerp van J. de Locqenghien ten westen van het sashuis. Van 1561 tot 1830 bleef de vaart nagenoeg ongewijzigd. Na de industriële revolutie echter vermeerderde de tonnenmaat van de schepen en werd het kanaal verdiept; de bruggen en sluizen werden aangepast (1829-1836). De vaart werd in 1895 door de stad Brussel overgedragen aan de Société anonyme de canal et des installations maritimes de Bruxelles. De omschakeling tot zeekanaal gebeurde, met onderbreking tijdens de Eerste Wereldoorlog, in de periode 1900-1922 met de aanleg van een nieuwe kanaalarm naar Wintam; bij deze werken verdwenen de sluizen van Willebroek en Tisselt. Het huidige werk (vanaf 1968) beoogt een directe verbinding met de Schelde.

Omwille van het strategisch belang (toegang tot Brussel en controle van de scheepvaart op de Rupel) bouwden de Spaanse troepen in 1576 een vesting, zie benamingen Sch(r)ans en Hoofd. In 1579 werd het fort, gelegen ter plaatse van het huidige sas, ingenomen en versterkt door de Staatse troepen, in 1584 heroverd door de Spanjaarden die in 1683 op hun beurt verjaagd werden door Franse troepen. De verlaten vesting werd vervolgens geleidelijk ontmanteld zodat alleen het sashuis, tijdens de Boerenkrijg (1798) het toneel van hevige gevechten, bleef bestaan. In 1830 verdween het oude sas omwille van een grote zandplaat ter hoogte van de kanaalmonding, er kwam een nieuwe sluis (1836) meer oostwaarts. Op kerkelijk gebied werd Klein-Willebroek, ondanks herhaalde aanvragen in de vorige eeuwen, pas in 1893 een zelfstandige parochie.

Pittoresk gehucht met vrij kleinschalige bebouwing, voornamelijk geconcentreerd op westoever rondom het sas en het sashuis (1608); jachthaven ingericht op de oude vaartarm. Recente industrievestigingen aan het kanaalarm naar Wintam.

  • DE KEERSMAECKER, Klein-Willebroek, Schippersdorp, Antwerpen, sine dato.
  • S.N., Klein-Willebroek even voorstellen, Voorstellingskrantje bij de tentoonstelling (27-29/3), Atelier Klein-Willebroek, 5e jaar Architektuur, Sint-Lukas, Klein-Willebroek, 1981.
  • S.N., Klein-Willebroeknummer, in 't Vaartland, II, 1974, nummer 4.
  • VAN DE VEN H., Vaartnummer, in 't Vaartland, 1973, nummer 1.

Bron: KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. 1995: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Mechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Steyaert, Rita
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Klein-Willebroek [online], https://id.erfgoed.net/themas/13506 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.