Geografisch thema

Beiaardstraat

ID
13106
URI
https://id.erfgoed.net/themas/13106

Beschrijving

Landelijke weg die ten westen van de dorpskern de gemeente van zuid naar noord doorsnijdt met licht kronkelend verloop, ten zuiden vertrekkend op Heuls grondgebied en ten noorden verderlopend op grondgebied Izegem. De straatnaam "Beyaertstraete" wordt voor het eerst vermeld in 1620, zogenaamd naar de oude herberg en hoeve "Den Beyaert". De vroegste vermelding van dit toponiem komt voor in 1532 wanneer de benaming "den hooghen Bayaerdt" wordt gebruikt voor de herberg, gelegen op het kruispunt met de Sint-Antoniusstraat (later iets zuidelijker herbouwd op nummer 5, recent vervangen door nieuwbouw). Nabij deze herberg en hoeve strekt zich eertijds aan weerszijden van de straat de heerlijkheid "ten Hooghenhuyse" of "ten Beyaerde" uit. Op deze heerlijkheid bevond zich ook de Beiaardmolen.

Een kaart bij het renteboek van de heerlijkheid 't Gryspersche (1723) geeft het noordelijke straatdeel weer met verspreide hoevebebouwing bestaande uit losse bestanddelen (onder meer hoeves nummers 30, 43 45 en 51) en een cluster van drie woningen en een poel nabij het kruispunt met de Roterijstraat (Stinkeputten). De straat zelf wordt niet benoemd. Op een 18de-eeuwse kaart van de heerlijkheid Meulewalle wordt de straat vermeld als "Straete vanden Beyaert naer Iseghem". Een kaart van de heerlijkheid Hoogenhuyse (1747) geeft een zuidelijk straatdeel weer met enkele verspreide hoeves (nummers 2 en 5). De straat wordt vermeld als "chemin dit de Beyaertstraete conduisant de Courtraij à Iseghem". De Ferrariskaart (1770-1778) geeft een aan weerszijden beboomde weg weer met gelijkaardige verspreide landelijke bebouwing. Op de Atlas der Buurtwegen (1847) komt de benaming "Beiaerdstraet" voor, omschreven als "chemin d'Iseghem à Heule". In 1897 wordt de straat verhard met grind.

Volgens literatuur wordt in de eerste helft van de 17de eeuw tussen de Beiaardstraat en de Kortrijksestraat een nieuwe weg aangelegd, "Beiaardlindeweg" genoemd en thans nog bestaand als landwegel. Langs deze zijstraat staat eertijds de hoeve "ghenaempt de Rucketap", vanouds ook gebruikt als herberg en reeds vermeld in 1528. De hoeve verdwijnt in de 19de eeuw.

Bij de grens met Izegem wordt het kruispunt met de Leenstraat en de Slabbaardstraat (Izegem) "Toveresseknok" genoemd.

Nabij de Beiaardlinde, het hoogstgelegen punt van Lendelede, dagzomen silexlagen. Op deze plaats zijn de oudste sporen van bewoning te Lendelede aangetroffen. In 1973 worden een aantal artefacten ingezameld, onder meer een drietal klingen, een klingschrabber en afslagen.

In 1768 wordt op het hoogstgelegen punt van de gemeente op een stuk land dat gekend staat als "den Goutbergh" door Charles Vandemaele een nieuwe molen opgericht en in gebruik genomen als oliewindmolen. De molen wordt "Beiaardmolen" of "Vandemaele's molen" genoemd. In 1776 wordt ook de toestemming verleend om graan te malen. Deze open staakmolen was voorzien van twee zolders. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt de molen zwaar beschadigd. Lange tijd draait de molen op één roede verder. In 1944 worden drie molens door het Ministerie van Openbaar Onderwijs beschermd, onder meer de Beiaardmolen. Dit heeft echter niet belet dat de molen in 1947 door Maurice Allaert wordt afgebroken. Het bijhorende woonhuis uit 1768 is afgebroken in het derde kwart van de 20ste eeuw en vervangen door de huidige woning met recente hoevegebouwen (nummer 4).

Een rij kleine woningen, gelegen nabij het kruispunt met de Winkelsestraat, de "Koekuitreke" genoemd en haaks op de Beiaardstraat gelegen, wordt afgebroken circa 2002. Vóór de rechttrekking ligt de huizenrij langsheen de Winkelsestraat, zie Atlas der Buurtwegen (1847). Vlakbij ten noorden van de huizenrij (overkant voormalige Winkelsestraat) staat de verdwenen kapel van Moeder Anna, aangeduid op de kaart van P. Vander Maelen (1851). Tegen 1862 is de Winkelsestraat al rechtgetrokken, zie topografische kaart van het Dépôt de la Guerre uit 1873 (revisie op terrein 1862). In 1899 wordt op het nieuwe kruispunt de herberg "de Koekoek" opgericht (zie Winkelsestraat nummer 166).

Op het kruispunt met de Roterijstraat bevindt zich tot het begin van de 21ste eeuw het thans verdwenen 19de-eeuwse "Manhaevens kruis" of "Holvoets Kruis", een houten wegkruis met halfrond afdakje, geplaatst tegen de muur van een woning (nummer 15). Het kruis was gelegen op de plek die aangeduid werd als de "Stinkeput" of "Stinkeputten".

Agrarische functie en verspreide landelijke hoevebebouwing, voornamelijk met losstaande 19de- en 20ste-eeuwse bestanddelen, meestal op oudere sites die minstens opklimmen tot de 18de eeuw, zie voorkomen op de Ferrariskaart (1770-1778). Nummer 47, "Bosbeekhoeve", zogenaamd naar de gelijknamige beek die achter de hoeve ontspringt. Woonhuis volledig vernieuwd in 1970. Woonhuis-stal en landgebouw als losse volumes rond erf. Circa 1885 wordt aan de westzijde van het erf een nieuwe stal en achtergelegen bakhuis opgetrokken, ter vervanging van een kleiner stalvolume. Door bominslagen wordt de stal in 1940 deels vernield. Stal in lichtrode baksteen ten oosten van het erf, getoogde muuropeningen en laadvenster, tweeledige staldeurtjes. Begin 19de-eeuwse schuur aan de oostzijde van het erf in donkerrode baksteenbouw onder zadeldak in mechanische pannen, gedichte poortopening, aardappel- en kolenkelder. Voormalig wagenhuis in zuidelijk deel.

Nummer 1, gerenoveerde hoeve met schuur, stal en woonhuis als losse elementen in rode baksteenbouw rondom het erf. Als constellatie opklimmend tot het tweede kwart van de 19de eeuw, zie voorkomen op het primitief kadasterplan (circa 1830). Bakhuis ten noorden en kapel ten zuiden reeds aangeduid op de Atlas der Buurtwegen (1847). Parallelle gerenoveerde stal- en schuurvolumes aan weerszijden van het erf, voorzien van kleine getoogde deuren en venstertjes. Vernieuwd woonhuis. Groot bakhuis ten noorden van de woning. Toegang tot erf in losse verharding via bakstenen erfpijlers met ijzeren hekken.

Nummer 9, nieuw woonhuis en gerenoveerde 19de-eeuwse dwarsschuur in donkerrode baksteenbouw onder pannen zadeldak (nok haaks op straat) met asemgaten in de zijgevel, een woonhuis en schuurvolume komen reeds op deze plaats voor in de eerste helft van de 19de eeuw (primitief kadasterplan, circa 1830) en klimt in geschiedenis minstens op tot de 18de eeuw, zie weergave van woonhuis en westelijk landgebouw op een 18de-eeuwse kaart van de heerlijkheid Meulewalle.

Nummer 28, vernieuwd woonhuis, 19de-eeuwse stal in roodbruine baksteenbouw onder zadeldak in mechanische pannen. Erf omringd door meidoornhaag.

Nummer 30, "Noorboomhof", gelegen op de hoek met de Terrynstraat. Zogenaamd naar de constructie van een ouder afgebroken gebouw met wolfsdak (=noorboom). Mid-20ste-eeuws woonhuis met aangebouwde stal. Parallel langs straatzijde een ouder 19de-eeuws schuurtje in donkerrode baksteenbouw.

Nummer 20, hoeve "te Rode Poorte", nieuw opgericht circa 1930, zogenaamd naar het rode hekken. Vernieuwd parement, getoogde muuropeningen met vernieuwd schrijnwerk. Zijgevel met rondbogige kapelnis.

Enkele hoeves zijn in de loop van de 20ste of 21ste eeuw vernieuwd, met afbraak van de oude hoevegebouwen.
Nummer 4, hoeve "ter Goudberg", opgetrokken in 1768 als molenaarshoeve bij de Beiaardmolen. Zogenaamd naar een stuk land dat eertijds "den goutbergh" genoemd werd. 18de-eeuws woonhuis verdwenen om plaats te maken voor het huidige woonhuis uit de jaren 1970, nieuwe schuren en loodsen.

Nummer 5, hoeve en voormalige herberg "den Beyaert", voor het eerst vermeld in 1532. Tijdens het ancien régime foncier van de heerlijkheid "Hoogenhuyse" of "Ten Beyaerde", zie kaart van de heerlijkheid Hoogenhuyse (1747). Afgebroken in het begin 21ste eeuw om plaats te maken voor nieuwbouw.

Nummer 43, hoeve "Kapel ter Lindenhof", woonhuis en tabaksast verdwenen op het einde van de 20ste eeuw, om plaats te maken voor een nieuw woonhuis en hangars.

Rond het kruispunt met de Roterijstraat bevindt zich een concentratie van kleine woningen, gekend als het gehucht "Stinkeputten": woningen van zeer verscheiden aard van één of anderhalve bouwlaag, voornamelijk opgetrokken doorheen de 20ste eeuw. Nummer 27, ouder volume, reeds voorkomend op de Atlas der Buurtwegen (1847) en teruggaand op oudere bebouwing uit de 18de eeuw. Bakstenen eenlaags volume haaks op de weg georiënteerd, afgeboord met muizentandfries, vernieuwde schuin geplaatste voorgevel.

  • Archief Roger Vandewalle.
  • Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207: Mutatieschetsen, Lendelede, 1890/21.
  • Rijksarchief Gent, Kaarten en plans, nr. 1071: Kaart van de heerlijkheid Hoogenhuyse, 1747.
  • Rijksarchief Kortrijk, Aanwinsten, VI, nr. 2772: Renteboek van de heerlijkheid 't Gryspersche, 1723.
  • Rijksarchief Kortrijk, Kerkarchief Harelbeke, nr. 1540 b: 3 kaarten heerlijkheid Meulewalle, ten noorden van de weg van Lendelede naar St.-Eloois-Winkel, 18de eeuw.
  • ANNEESSENS K., Langs de Kapellekensweg, in Lethae, nr. 2, 1981, p. 7-11.
  • DELAERE J., 75 Lendeleedse straatnamen, in Lethae, nr. 14, 1995, p. 18.
  • DELAERE J., Geschiedenis van Lendelede tot 2000, Kortrijk, 2000, p. 148-149, 158, 275-276, 296-297, 306, 311, 343, 426-427, 484.
  • DELAERE J. e.a., Landelijk leven en hoevengids, Lendelede, Lendelede, 1987, p. 101, 106.
  • DELAERE J., Verdwenen molens te Lendelede, in Lethae, nr. 4, 1982, p. 1-17.
  • DESPRIET P., Het oudheidkundig bodemonderzoek in het arrondissement Kortrijk in 1973, in De Leiegouw, jg. 16, 1974, p. 327.

Bron: SANTY P. & DEVOOGHT K. 2008: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Lendelede, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL41, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Santy, Pieter; Devooght, Kristien
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Heilig Hartkapel

  • Omvat
    Hoeve Goed te Hamijts

  • Omvat
    Hoeve met losse bestanddelen

  • Omvat
    Hoeve Notelarenhof

  • Omvat
    Hoeve ter Wilge

  • Omvat
    Hoeve uit 1927

  • Omvat
    Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeskapel

  • Omvat
    Wegkruis Beiaardlindekruis

  • Is deel van
    Lendelede


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Beiaardstraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/13106 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.