Geografisch thema

Kerkstraat

ID
10792
URI
https://id.erfgoed.net/themas/10792

Beschrijving

Smalle straat in het historisch stadscentrum ten noordwesten van de Markt, gelegen in U-vorm omheen de Sint-Pieterskerk met korte noordwaartse uitloper tot aan de Bruggestraat. Aan zuidzijde doorgang naar de Markt en de Ieperstraat via de zogenaamd "Stanislaspoort" (zie Ieperstraat en Markt).
Oudste vermelding van de Kerkstraat in 1405. Samen met de (Hoog-)Markt gelegen op het kruispunt van de noordzuid-as Bruggestraat - Kortrijkstraat en de oostwest-as Sint-Janstraat - Ieperstraat. Deze assen lopen doorheen het middeleeuwse schependom dat grosso modo een vierkante plattegrond vormt na aanhechting in 1390 van de "Kromme Wal", een deel van de heerlijkheid "Willecomme" dat zich uitstrekt tussen de Poekebeek, de Bruggestraat, de Krommewalstraat en het oostelijk deel van de Ieperstraat.

Volgens het eerste landboek van Tielt-binnen van 1635 gelegen in de "Kerckencerc", weergegeven op de bijhorende plannen van Lodewijk de Bersacques.

In de loop van de 13de en 14de eeuw wordt de vroegmiddeleeuwse Romaanse veldstenen kruiskerk uitgebouwd tot een driebeukige gotische hallenkerk, de oudste kern van de huidige Sint-Pieterskerk, met parochie ressorterend onder het bisdom Doornik.
In 1366 wordt voor het eerst melding gemaakt van een kerkschooltje voor priesters gelegen ten noorden van de kerk aan de "Kromme Wal".
Uit het register van disrenten uit 1393 blijkt dat de Tieltse parochiekerk onder Lodewijk van Male door de Gentenaars in 1381-1382 in de as gelegd wordt. De herstellingswerken slepen aan tot 1430-1440.

Tijdens het oorlogsgeweld in 1452-1453 door het leger van Filips de Goede en de Gentse Groententers worden opnieuw de Sint-Pieterskerk en ditmaal ook het schooltje van de kerkmeesters vernield. De heropbouw gebeurt moeizaam onder meer door nieuwe vernielingen in 1491. In 1544 wordt de koorpartij van de kerk herbouwd en in oostelijke richting uitgebreid; het schooltje wordt in 1547 terug opgetrokken.

In 1579 wordt de stad opnieuw in as gelegd, waarbij onder meer de Sint-Pieterskerk en de twee pastorieën nabij de kerk in puin liggen. Ter versterking tegen het oorlogsgeweld wordt in 1592 een soort fort opgericht op het kerkhof naast de Sint-Pieterskerk. Herstellingswerken aan de kerk gebeuren in de jaren 1594-1596 en 1610-1616.

Tijdens het terugdrijven van het Spaanse leger door de Franse troepen in 1645 wordt de Sint-Pieterskerk opnieuw in brand gestoken; twee jaar later stort de kerktoren in. Vanaf 1654 volgen restauratiewerken, die, onder meer door plunderingen in 1695-1696, duren tot 1735; een nieuwe achtkantige torenspits wordt in 1719-1720 opgetrokken.

Op de kaart bij het eerste landboek van Tielt-binnen van 1635 wordt een poortgebouw weergeven met rondboogdoorgang aan de oostzijde van de Ieperstraat, die de Hoogmarkt verbindt met de Sint-Pieterskerk. Deze doorgang is gelegen ter hoogte van de "kerkestichel", de middeleeuwse kerk- of roepsteen. Op de kopergravure van 1635 opgenomen in "Flandria Illustrata" van Antoon Sanderus (1641-1644) wordt weergegeven dat de hoek Ieperstraat - Kortrijkstraat zuidelijker ligt dan in de huidige toestand zodat de ruimte ten zuiden van de Sint-Pieterskerk aansluit bij de Hoogmarkt en afgezoomd is door imposante woonhuizen. Langsheen de Kerkstraat zijn enkele diephuizen weergegeven en aan de westzijde een groot breedhuis, de vroegere pastorie of "priesterage"; op de noordelijke hoek met de Bruggestraat bevindt zich de onderpastorie.

In 1732 wordt op de zuidelijke hoek met de Bruggestraat het huis "Sinte Laureijns" vermeld, naar verluidt eertijds verbonden door een onderaardse gang met de "Oude Wal" in Kanegem (zie Kanegem, Ruiseleedsesteenweg); in de 19de eeuw wordt dit herberg "Sint-Laureins op de Rooster" of gasthof "de Rooster".

Op een plan van landmeters C.J. Carbonelle en Philip Jan Lemaieur van 1774 wordt een kleine kerkwegel weergegeven die vanaf de Bruggestraat noordwaarts loopt richting Schuiferskapelle.

In overeenstemming met het keizerlijke decreet van Jozef II dat begraafplaatsen uit het stadscentrum weert, worden in 1784 plannen gemaakt om het ommuurde kerkhof rond de Sint-Pieterskerk op te doeken. Landmeter Lemaieur maakt een ontwerp voor een nieuw kerkhof tegenover het Stoktkapelletje (zie Oude Stationstraat). Door verzet van het stadsbestuur en van de kerkmeesters wordt het plan steeds uitgesteld en zal pas in 1828 een nieuw kerkhof aangelegd worden aan het noordelijke uiteinde van de Krommewalstraat, op de westelijke hoek met de Keidamstraat (zie Keidamstraat). In 1869 wordt het oude kerkhof aan de kerk geëffend en de poortmuur afgebroken.

In 1863-1865 bouw van de gemeentelijke meisjesschool Sint-Godelieve aan de noordzijde van de kerk, met hoofdgebouw haaks ingeplant op de Krommewalstraat, grosso modo op het terrein waar het middeleeuwse kerkschooltje gelegen is (zie Krommewalstraat nummer 1). Later nemen er achtereenvolgens de oefenschool "Sainte-Marie" of "School van Marie-Louise" (1879), de vrije betalende jongensschool (1886) en de kosteloze Sint-Michielschool uit de Kortrijkstraat (1899) er hun intrek. In 1908 wordt het complex uitgebreid met een haakse kleine kapelvleugel langs de Kerkstraat en een grote vleugel met kapel langs de Peperstraat.

In de tweede helft van de 19de eeuw worden opnieuw grondige herstellingswerken aan de Sint-Pieterskerk uitgevoerd; tevens wordt de sacristie overgebracht van de zuidkant naar de noordkant en wordt de kerk aangepast in neogotische stijl.

In 1921 wordt op het pleintje aan de westzijde van de kerk een oorlogsgedenkteken opgericht naar ontwerp van Karel Lateur, overgebracht in 1931 naar de Kortrijkstraat waar het geplaatst wordt vóór het huidige "Vijverhof". In 1935 krijgt de Sint-Pieterskerk een ommegang met zes ingewerkte reliëfs ter ere van de H. Nikolaas van Tolentijn door de Tieltse beeldhouwer Maurice Vander Meeren.

Door bombardementen op 26 mei 1940 wordt de kerk zwaar getroffen; van de toren blijft slechts een ruïne over. In 1946 wordt het oudste "Bijzonder Plan van Aanleg" in Vlaanderen goedgekeurd voor de heropbouw van het stadsdeel aan de Hoogmarkt, het aanpalend deel van de Ieperstraat en de omgeving van de Sint-Pieterskerk, die wordt hersteld en gerestaureerd in de jaren 1949-1955.

De in 1935 grotendeels herbouwde Sint-Godelieveschool wordt in 1957 overgedragen aan het bisdom en bij het Sint-Jozefscollege gevoegd. Omwille van leegstand eind jaren 1990 door de stad aangekocht voor nieuwe bestemming.

Gekasseide straat met aan zuidzijde doorgang naar de Markt - Ieperstraat via de zogenaamd "Stanislaspoort" ", opgericht ter herinnering aan de bevrijding van Tielt door de Poolse militairen in 1945 op de plaats van het zogenaamd "Spuyssens' hol" of "Kerkenhol", de reeds van oudsher bestaande doorgang van de Markt naar de Sint-Pieterskerk (zie Ieperstraat, Markt).

Langsheen de zuidzijde van de Sint-Pieterskerk, achterbouwen en garages behorend bij de panden in het oostelijk deel van de Ieperstraat. Langsheen noordzijde, het in 1935 grotendeels herbouwde complex van de voormalige Sint-Godelieveschool, waarvan de haakse kapelvleugel thans heringericht is als lokalen voor de Kunstacademie (zie nummer 13), en de rest van het complex als "Regionaal Dienstencentrum Zonnewende-v.z.w. Familiezorg West-Vlaanderen" (zie Krommewalstraat nummer 1) en school (thans leegstaand) (zie Peperstraat nummers 6-8).

In kort deel naar de Bruggestraat toe, rijbebouwing van voornamelijk 19de-eeuwse woonhuizen - enkele mogelijk met oudere kern - in de 20ste eeuw veelal aangepast en aangevuld met nieuwe woonhuizen en garages.

Nummer 11, half vrijstaand woonhuis onder pannen zadeldak, minimaal opklimmend tot de eerste helft van de 19de eeuw, zie weergegeven op het primitief kadasterplan (circa 1830). Het kadaster registreert in 1909 een opsplitsing van het naastliggend perceel voor de bouw van de kapel van de jongensschool (zie nummer 13) en de bouw van een losstaand bijgebouwtje. Lijstgevel met aangepast parement van kleurrijke en decoratieve granito; plint in imitatiebreuksteen.

Bakstenen zijgevel met oudere sporen, zie vlechtingen en gedichte rondboogopening. Oorspronkelijke toegang in linkertravee gedicht en verplaatst naar recentere lage aanbouw aan westzijde.

Nummer 7, woonhuis gebouwd in 1936 naar ontwerp van architect Gerard Vande Weghe (Tielt) (signering plint). Dubbelhuis van twee bouwlagen onder pannen zadeldak met lijstgevel voorzien van gele siersteen; gebruik van natuursteen voor hoge plint, onderdorpels en omlijstingen, onder meer van patrijspoortvormig zijlicht.

Nummers 2-4, heropbouwpanden in spiegelbeeldschema van twee traveeën en twee bouwlagen onder pannen mansardedak, daterend volgens kadaster van 1951-1952; net als nummer 6, een in oorsprong eind 19de-eeuws woonhuis, voorzien van typerende roodbakstenen lijstgevels met simili-omlijstingen en breukstenen plint; lagere aanbouw met garage links van nummer 2.

  • Kadasterarchief West-Vlaanderen, 207 : Mutatieschetsen, Tielt, Afdeling 1, 1910/38, 1936/74, 1951/84.
  • DE GRYSE P., Tielt graag gezien, Aarsele-Kanegem-Schuiferskapelle-Tielt, Tielt, 2003, nummers 89-93.
  • Dit is West-Vlaanderen, deel 3, Brugge, 1962, p. 1850.
  • Gids voor Groot-Tielt 1987, Tielt, 1987, p. 122.
  • HOLLEVOET F. e.a., Als straten gaan… praten. De roede van Tielt, Tielt, 2005, p. 223.
  • HOLLEVOET F., Tielt feodaal, in De Roede van Tielt, jg. 33, nummer 3, 2002, p. 129.
  • IMPE A., Bijdragen voor de Geschiedenis van Thielt en het Thieltsche, in Handelingen Koninklijke Geschied- en Oudheidkundige Kring van Kortrijk, nieuwe reeks, deel XIX, Kortrijk, 1941, p. 202, 266-267.
  • MARTENS W., Mei 1940. De regio Tielt in de vuurlinie, Tielt, 2003, p. 126-127, 129-130, 132, 330.
  • NEYT L., Generaties Tieltenaars op de schoolbanken. Van Vlaamse en Franse kostschool tot lagere afdelingen van het Sint-Jozefscollege, 1788-1983, in De Roede van Tielt, jg. 14, nummer 2, 1983.
  • OSTYN R., Historische stedenatlas van België, Tielt, Brussel, 1993, p. 19, 21, 29, 40-41, 55, 61-63, 71, 107, 111, 115-119.
  • OSTYN R., Stadsplan en landboek van Tielt-binnen of het aanzien van Tielt omstreeks 1635, in De Roede van Tielt, jg. 23, nummer 1, 1992, p. 6, 11, 16-17.
  • RAVYTS K.; STRUYVE P., Het Tieltse 1940-1945, Bedreigd Bezet Bevrijd, Tielt, 1995, p. 49-51.
  • VANDEPITTE P., Tielt. Speuren naar heden en verleden van Tielt, Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Tielt, 1985, p. 32.
  • VANDEPITTE P., Van Thielt tot Tielt, Tielt, 1975, nummers 47-48.
  • VERBEKE E., Hij stierf in Chili, E.P. Hermanus, Georges Beeuwsaert O.F.M. 1894-1928, een kroniek, in De Roede van Tielt, jg. 36, nummer 1, 2005, p. 9-11.

Bron: CALLAERT G. & SANTY P. met medewerking van BOONE B., DEVOOGHT K. & MOEYKENS S. 2007: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Tielt, Deel I: Stad Tielt (straten A-R), Deel II: Stad Tielt (straten S-Z), Deelgemeenten Aarsele, Kanegem en Schuiferskapelle, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL29, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Callaert, Gonda; Santy, Pieter
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Omvat
    Laatclassicistische stadswoning

  • Omvat
    Neoclassicistische stadswoning

  • Omvat
    Neogotische kapel

  • Omvat
    Parochiekerk Sint-Pieter

  • Is deel van
    Tielt


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kerkstraat [online], https://id.erfgoed.net/themas/10792 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.