Neogotische noordzuid-georiënteerde kruisbasiliek van 1886-1891 naar ontwerp van Léonard Blomme. Vrijstaand gebouw gelegen in de kromming van de straat, ervoor beplant plein, omlopende eenvoudige ijzeren hekken met ijzeren postamenten.

Historiek

Op het Hoogveld buiten het Klapdorp stonden in de 13de eeuw een Onze-Lieve-Vrouwekapel en een Sint-Willibrorduskerk. Deze laatste werd in 1279 ingelijfd bij het klooster van Sint-Margrietendal. De Onze-Lieve-Vrouwekapel, gelegen op de hoek van de Lange Zavelstraat en de Lange Beeldekensstraat, werd in 1441 verheven tot parochiekerk; om strategische redenen gesloopt in 1542. Bij de Potvliet werd kort daarop een nieuwe kerk opgericht, verwoest in 1579. Op ongeveer dezelfde plaats als de huidige kerk werd een kerk opgericht in 1613-14, vergroot in 1649-54. Openbare aanbesteding huidige kerk op 11 december 1885, werken gestart in winter 1886, eerstesteenlegging 30 mei 1887, inwijding op 23 september 1891. Oude kerk gesloopt in 1893.

Beschrijving

Plattegrond: ingangstravee met centrale vierkante toren; driebeukig schip van zes traveeën; driebeukig transept van twee traveeën en vlakke sluiting, westtransept met uitspringende rechthoekige toegang geflankeerd door rechthoekige bergplaatsen, oosttransept met centrale doopkapel met halfronde sluiting geflankeerd door rechthoekige bergplaats en toegang tot de doopkapel; hoogkoor met kooromgang van twee traveeën en halfronde sluiting van zeven traveeën, zijkoren met één rechte travee en halfronde sluiting, kooromgang met twee kwartronde zijkapellen en centrale rechthoekige kapel van drie traveeën geflankeerd door gangen naar een rechthoekige vleugel waarin kerkmeesterskamer, sacristie en centrale toegang. Monumentaal en plastisch opgevat (zie versneden steunberen, luchtbogen, verdiepte gevelvlakken et cetera) bakstenen gebouw met sterke verticale accenten. Stilistisch refererend naar de Franse vroeggotiek en geïnspireerd door de theorieën van E. Viollet-le-Duc en voornamelijk door de Sint-Amanduskerk van 1869-74 naar ontwerp van L. Baeckelmans, zie interieur met drieledige opstand en kenmerken ontleend aan de Scheldegotiek (onder meer zuilen, knopkapitelen, venstergang bij zijbeuken), verdiepte muuropeningen, lichtbeuk met tweelicht en roosvenster, portalen et cetera. In tegenstelling tot de Sint-Amanduskerk is deze kerk meer plastisch en decoratief behandeld.

Ingebouwde toren van vijf geledingen onder polygonale spits. Leien zadel- en lessenaarsdaken, koor- en kapelsluitingen met aanleunende halve kegeldaken, kruising met naaldspitsvormige dakruiter. Versneden, traveeën ritmerende versneden steunberen, voorzien van waterspuwers en pinakels, stutten de eenvoudige bakstenen luchtbogen. Hoeken met op elkaar gestelde versneden steunberen, bij toren voorzien van baldakijnen en bekroning met ronde lantaarns onder kegeldak. Voorgevel en transeptgevels met rondboogvormig verdiepte gevelvlakken waarin spitsboogvensters en radvenster; bij voorgevel rustend op gevelbrede galerij. Lichtbeuk met tweelicht waarboven radvenster, koorsluiting met spitsboogvensters bekroond met rondlicht, overige vensters spitsboogvormig, sommige in omlijsting met waterlijst op driekwartzuiltjes. Voorgeplaatste spitsbogige portalen; rechthoekige deuren, timpanen met roosvenstertjes, wimbergen bekroond met kruisbloem. Tegen koor aangebouwde T-vormige vleugel van één bouwlaag onder zadeldaken (leien). Kapel met puntgevel, roosvenster en eenvoudig portaal met rechthoekige deur in spitsboogvormige omlijsting met wimberg. Kruis- en kloosterkozijnen.

Interieur

Bepleisterd en beige-grijs geschilderd interieur met basilicale opbouw en drieledige opstand. Spitsbogige scheibogen op alternerend zuilen en achtzijdige pijlers geflankeerd door schalken en voorzien van schachtring, bij koor op zuilen, knopkapitelen. Triforium gevat tussen kordonlijsten. Kruisrib- en straalgewelven, op schalken en samengestelde schalken met knopkapitelen. Gewelven van zijbeuken en kooromgang met bakstenen gewelfkappen. Zijbeuken met ingebouwde neogotische biechtstoelen, waarop spitsbogige pseudo-galerij. Doksaal en transepten met spitsbogige tribunes, neogotische borstweringen. Gepolychromeerde zijkoren en kapellen, zijkoren met gebeeldhouwde gewelfsleutels. Centrale rechthoekige kapel met blinde spitsboognissen op halfzuiltjes met knopkapitelen, waarboven roosvensters.

Mobilair

Heilige Familie aanbeden door Heilige Willibrordus, doek, van 1630 door P.P. Rubens; grafmonument Cornelis Schut, paneel -doek en marmer, van circa 1655; kruisweg van circa 1890, paneel, door E. Dujardin; aantal schilderijen uit 17de-18de eeuw. Gepolychromeerde houten beelden Onze-Lieve-Vrouw met kind uit de 16de eeuw, Heilige Willibrordus uit de 19de eeuw, en anderen door J.B. De Boeck en J.B. Van Wint.

Meubilair: neogotische witstenen altaren met gebeeldhouwde witstenen of gepolychromeerde houten retabels van circa 1890-98 door J.B. De Boeck en/of J.B. Van Wint, hoofdaltaar en Heilig Hartaltaar door J.B. Van Wint, Heilige Rochusaltaar, van 1898 met geschilderd retabel door J. Janssens; neogotische preekstoel, eik en steen, van 1908 door J.B. Van Wint; orgel, van 1908 door J. Stevens. Glasramen door Osterrath (1894, 1896), Stalins -Janssens (1894, 1899), J. Dobbelaere (1909, 1912, 1913), E. Yoors uitvoering door Colpaert (1933).