Bourgondische Kapel

Tekst van Hof van Immerseel met Bourgondische Kapel (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/5361)

Huiskapel van het voormalig Hof Van Immerseel, dat zich uitstrekte van de Lange Nieuwstraat tot aan het Kipdorp en geheel de Markgravestraat. Gebouwd door de schout en markgraaf Jan Van Immerseel, tevens raadsman van de Bourgondische hertog Maximiliaan. In 1527 in handen van Gilbert Van Schoonbeke, die het aanpaste, waarna het eigendom werd bewoond door de families d'Almada, Schetz, Van Havre en Legrelle. In de 18de eeuw als vetsmelterij in gebruik (zie benaming "vetkot"); in de 19de eeuw vervallen en bedreigd met afbraak; in 1876 in bezit van Juffrouwen de Beuckelaer die de kapel lieten restaureren (o.a. de schilderingen); glasramen werden terug samengesteld, onder meer met overblijvende fragmenten en geplaatst in 1884. Sinds 1926 eigendom van de Antwerpse verzekeringsmaatschappij Securitas en vanaf 1972 grondig gerestaureerd onder leiding van architect J. Stynen.

De kapel, sinds 1858 zogenaamd "Bourgondische kapel" (zie iconografie van de muurschilderingen), gebouwd eind 15de eeuw als integrerend deel van de voorname herenwoning van Jan Van Immerseel. Gesitueerd op de eerste verdieping van een breed gebouw tussen twee binnenkoeren, verbonden door middel van een doorgang met stervormig ribbengewelf onder de kapel (de tweede doorgang werd door Juffrouwen de Beuckelaer gerealiseerd).

Opgetrokken in een bijzonder elegante laat-gotische traditionele bak- en zandsteenstijl, mogelijk onder leiding van Herman de Wagemackere, op eenvoudig rechthoekig grondplan met een naar het noorden gericht driezijdig koortje, aan de buitenzijde uitgebouwd als een fraaie erker, gevat tussen vier slanke gotische pinakels en geopend door drie spitsboogvensters; hierin sierlijk maaswerk, gevat in geprofileerde dagkanten. Tegenover liggende zuidgevel opgebouwd als een bakstenen verankerde puntgevel, gemarkeerd door drie overhoekse pinakels en spitsboogvenster met geprofileerde, zandstenen dagkanten en gotisch maaswerk in driepas onder een driezijdige oculus, waarin een klaverblad; hieronder zandstenen laatgotische nis op heraldische sokkel, waarin zandstenen Madonna met Kind, repliek van circa 1880 naar het originele beeld. Steil leien zadeldak (nok loodrecht op straat) dat het dak van het woonhuis doorsnijdt.

Aan de binnenzijde een ruimtebepalende en bijzonder gewaagde overkluizing met kruisribgewelven, centraal niet ondersteund, maar eindigend in op verschillende hoogten hangende druipers met laat-gotisch beeldhouwwerk, voorstellende de "Arma Christi", namelijk het kruis, de doornenkroon, de kolom van de geseling, het schenkblad van Pilatus, het Veronikadoek, de stok met de spons, de hamer en de nagels, de ladder, de lijkwade en het graf met de balsemvaten der drie Maria's aan de zijmuren gewelfribben opgevangen door consoles, waaronder realistisch gebeeldhouwde figuren, die onder meer de "getuigen van de Arma Christi" voorstellen: Caïfhas en Simon Van Cyrene.

Unieke laat-gotische muurschilderingen herwerkt in 1876 door F. Baeckelmans en voorlopig hersteld in 1971; heraldische iconografie, in het teken van de Bourgondische macht. Uitgevoerd in 1497 (zie opschrift in het gewelf) werden ze vaak in verband gebracht met het huwelijk van Filips de Schone met Johanna van Castilië, dat echter werd voltrokken te Lier; de voorstellingen moeten eerder gezien in het licht van de nauwe relatie van de opdrachtgever, Jan van Immerseel, met de Hertog, wiens eerste plaatsvervanger hij was te Antwerpen. Voornamelijk heraldische motieven: wapenschilden, Bourgondische vuurslagen en -kruisen, snoeren van het Gulden Vlies, takken, banderollen, vogels en liefdesknopen met initialen, in een sierlijke laat-gotische picturale stijl met diepe kleurentotaliteit.

Op de zuidmuur het huwelijk van Filips de Goede met Isabella van Portugal (1430), stichters van de Bourgondische macht, voorgesteld door hun beide wapenschilden, met twee engelen; eronder de initialen P en I in liefdesknopen. Op de beide zijmuren en in de gewelven: band tussen het Bourgondische en Oostenrijkse huis door de huwelijken van Maximiliaan met Maria van Bourgondië (1477), van Jan van Castilië met Margareta van Oostenrijk (1495) (in de boogzwikken) en van Filips van Oostenrijk met Johanna van Castilië (1496) (in de gewelven). Op de westmuur het wapen van Karel de Stoute met zijn spreuk "Je l'ay empris. Bien en adviegne" en de wapenschilden van zijn erflanden; op de oostmuur het wapen van Maximiliaan met zijn spreuk "Halt mess in alle dinghe" en wapenschilden van zijn erflanden.

Oorspronkelijke glasramen fragmentair bewaard; iconografie aansluitend bij deze van de muurschilderingen: in het midden de patroon van Bourgondië, de Heilige Andries geflankeerd door Sint-Jacob, patroon van Spanje. Links Filips de Schone en Johanna op knielbanken met eronder hun wapens en kenspreuken en rechts Jan van Castilië met Margareta. Enkel het bovengedeelte van de apostelen is oud.

Op de tweede binnenkoer: een neogotisch koetshuis van bak- en natuursteen te dateren circa 1880 op arduinen sokkel; hoofdgevel met korfboogpoort en achtzijdige toren; getrapte zijgevel (acht treden + topstuk) met overhoeks geplaatste pinakels en bollen. Uitgewerkte muurankers.

  • Antwerpen die scone, 1968, nummer 1.
  • JOLLY A., Monographie de la Chapelle de Bourgogne à Anvers, Wenen, 1858.
  • PRIMS F., De "Kapel van Burgondië" van Jan van Immerseel, Antwerpen, 1930.

Bron: DE MUNCK-MANDERYCK M., DECONINCK-STEYAERT R. & PLOMTEUX G. met medewerking van LINTERS A. 1979: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3nb, Brussel - Gent.
Auteurs:  Plomteux, Greet; Steyaert, Rita; Manderyck, Madeleine
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Hof van Immerseel met Bourgondische Kapel [online], https://id.erfgoed.net/teksten/5361 (geraadpleegd op ).