Watermolen Laarmolen

Tekst van Watermolen Laarmolen (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/46506)

Restant van vroegere watermolen, type onderslagmolen, gelegen in waardevol agrarisch gebied ten oosten van de Zuid-Mark (beschermd als monument 13/2/1998). De naam is afgeleid van het toponiem Laren, in de betekenis van drassig weiland, lage grond. Eerste vermelding van molens in Hoogstraten in 1381, in 1391 nader gepreciseerd als watermolens van Ibbrugge (heden verdwenen) en Laren en windmolen van Hoogstraten (zie Molenstraat nummer 7).

Opgericht als banmolen door de heren van Hoogstraten, oorspronkelijk graanmolen, later meermaals verbouwd tot olieslagmolen en omgekeerd, circa 1580 verwoest en circa 1620 heropgebouwd. Tussen 1700 en 1750 werd de watermolen verdubbeld, respectievelijk met een olieslagmolen op de rechter- en een schorsmolen op de linkeroever; in dezelfde periode werd de Mark rechtgetrokken en een deel van de oude rivierbedding omgevormd tot spaarbekken; circa 1700 werden verbeteringen en uitbreidingen aan de installatie aangebracht, in 1802 het gebouw zelf grondig gerenoveerd en in 1854 verkocht. Circa 1860 begon de productie van olie sterk terug te lopen (zie import uit buitenland); begin 20ste eeuw werd alle bedrijvigheid stopgezet, circa 1911 het roerend werk verwijderd en verkocht, samen met het sluisrecht, en de voormalige schorsmolen (linker oever) en sluizen gesloopt; alleen de vroegere olieslagmolen op de rechteroever en het metselwerk in de rivierbedding bleven behouden. Het bijhorend hoevecomplex verdween in 1947, de schuur in de jaren 1960.

Eénbeukig, rechthoekig gebouw, opklimmend tot circa 1620, van één op drie traveeën en anderhalve bouwlaag onder circa 1920 vernieuwd schilddak (nok parallel aan de straat, cementpannen). Deels verankerde, versteende eikenhouten structuur, bestaande uit vier grotendeels bewaarde dwarsgebinten, type ankerbalkgebinten, op hardstenen platen en poeren; de telmerken V tot VIII verwijzen wellicht naar de oprichting van de dubbele molen, een complex van circa 30 meter, over de Mark verbonden door een zolder en dak. Westgevel met nog aanwezige pleisterlaag, slijtagesporen en gedicht asgat van voormalig rad. Rechthoekige vensters met hardstenen lateien en dorpels, voorheen met diefijzers, in de noordgevel verkleind tot ellipsvormige oculi. Oost- en zuidgevel met rechthoekige poorten onder houten latei uit de 20ste eeuw.

Bewaarde sporen van oorspronkelijk molenwerk, onder meer legers van radas, horizontale aandrijfas boven de gebinten, steenspil en fundamenten van het slagblok.

De "Pegelbrug" van 1744 (zie datering op hardstenen blok in de bakstenen vleugelmuren) werd in 1931 vervangen door de huidige (betonnen dek, stalen liggers, ijzeren leuning).

  • Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Antwerpen, Cel Monumenten en Landschappen, archief, dossier 1409.
  • Kadaster Antwerpen, Mutatieregisters Hoogstraten, schetsen 1930/12.
  • HAVERMANS R., De Mark. Bijdrage tot de kennis van haar stroomgebied, in Jaarboek van Hoogstraatse Oudheidkundige Kring, XVI, 1973, p. 54-61.
  • LAURIJSSEN C., De Molens van het Graafschap en het Hertogdom Hoogstraten, in Jaarboek van Hoogstraatse Oudheidkundige Kring, II, 1934, p. 81-90.
  • LAUWERYS J., De watermolen van Laren, in Jaarboek van Koninklijk Hoogstraatse Oudheidkundige Kring, XLV, 1977, p. 90-107.
  • VERHEYEN J., De watermolen van Hoogstraten, in De Hoogstraatse Maand, XVI, nummer 179, februari, maart, april 2000, p. 13-15, 10-13, 18-21.

Bron: DE SADELEER S. & PLOMTEUX G. 2002: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Turnhout, Kanton Hoogstraten, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 16n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs:  Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Watermolen Laarmolen [online], https://id.erfgoed.net/teksten/46506 (geraadpleegd op ).