Historiek

Jacob Jordaens (1593-1678), zoon van een handelaar in lijnwaad, geboren in het huis zogenaamd Het Paradijs, nu Hoogstraat nummer 13, kocht in 1618 een groot achterhuis met recht op doorgang langs een poort en een smalle binnenplaats naar de Hoogstraat. Het gebouw (zuidzijde van de binnenplaats) lag achter het huis "De Grote Gulden Helm", nu Hoogstraat nummer 45. In 1639 kocht Jordaens het huis "Turnhoutse Halle" of "Halle van Lier", nu Hoogstraat nummer 43-43a. Hij liet het achterhuis van deze woning afbreken en bouwde naar eigen ontwerp de nog bestaande oost- en westvleugels van de binnenplaats. In 1770 was de woning van de schilder, reeds verscheidene malen verkocht, nog in de toestand zoals ten tijde van Jordaens. In 1787 kocht de toenmalige eigenaar de "Halle van Weert, nu Hoogstraat 41, waardoor ook de noordzijde van de binnenplaats bij het Jordaenshuis werd gevoegd. In 1792 kwam hierbij nog het huis "Stad Weert", Reyndersstraat nummer 10.

Van die tijd af heeft het Jordaenshuis een uitgang langs de Reyndersstraat, maar zijn ook de grote verbouwingswerken begonnen. Einde 18de eeuw of begin 19de eeuw werd de noordvleugel van de binnenplaats, vroegere zijgevel van de Halle van Weert, omgebouwd tot stalling. Sinds 1823 is het Jordaenshuis het eigendom van de koopmansfamilie Van der Linden. De voorgevel aan de Hoogstraat werd afgebroken en herbouwd in de stijl van de eerste helft van de 19de eeuw (zie Hoogstraat nummer 43). De prachtige zaal in vorm van een Grieks Kruis die de gehele breedte en diepte van het voorgebouw besloeg, werd versnipperd tot verschillende kleinere ruimten. In 1856 verbouwde men de oost- en zuidgevels van de binnenplaats: de inham in de zuidoostelijke hoek werd gedicht en de uitsprong in het midden van de zuidgevel werd deels afgebroken. De uitgang naar de Reyndersstraat werd meer naar het westen verlegd (huidige gang). In 1908 werden twee woningen opgesplitst uit de "Halle van Turnhout" (nu Hoogstraat nummer 43-43a). Door al deze verbouwingen werd het complex, jaren gebruikt als ijzer en kopermagazijn, grondig gewijzigd.

Het Jordaenshuis wordt heden opgeknapt door de Stad Antwerpen. De Stad huurt de gebouwen en zal er een cultureel centrum in onderbrengen.

Beschrijving

Voorgevel: Reyndersstraat nummer 4-6. Breedhuis met bepleisterde en beschilderde lijstgevel van drie verdiepingen en twee traveeën onder zadeldak. Op benedenverdieping, met grote rechthoekige poort in een eenvoudige vlakke arduinen omlijsting (nummer 6), toegang tot de gang uit de 19de eeuw die naar de binnenplaats leidt van het zogenaamde Jordaenshuis. In gang arduinen pomp, waarschijnlijk uit de eerste helft van de 17de eeuw.

Binnenplaats: zuidvleugel, oorspronkelijk achterhuis in 1618 gekocht door Jacob Jordaens, palend aan het Hotel Draecke (zie Heilige Geeststraat nummer 9) waarvan men vanop de binnenplaats de spits van de uitkijktoren ziet. Westelijk gedeelte in traditionele stijl uit de 16de tot 17de eeuw, echter grondig verbouwd. Brede lijstgevel van twee bouwlagen en vijf traveeën onder steil zadeldak (Vlaamse pannen). Bak- en zandsteenbouw op een latere arduinen plint, doorlopende natuurstenen banden ter hoogte van mogelijke vroegere dorpels, steigergaten onder een eenvoudige zandstenen daklijst. Benedenverdieping met hoge ingekaste rechthoekige vensters met natuurstenen latei, strekse ontlastingsboog en arduinen lekdrempel; hogere vensters in vierde en vijfde travee met bewaarde zandstenen negblokken. Bovenverdieping met rechthoekige vensters in een smalle kwarthol geprofileerde arduinen omlijsting, zandstenen lekdrempel en ontlastingsboog. Gelijkvloers verdieping met hoge rechthoekige deur met arduinen dorpel in tweede travee, langwerpige muurankers.

Interieur met mooie eikenhouten zoldering met moerbalken op Korinthische sloffen; oorspronkelijk versierd met plafond- en muurschilderingen. De nog overblijvende schilderijen van het Jordaenshuis werden in 1880, samen met twee schoorsteenmantels uit de 18de eeuw, overgebracht naar de woning van de familie Van der Linden aan de Mechelsesteenweg.

Verbouwde gevelpartij aan oostzijde van de zuidvleugel. Vooruitspringende bepleisterde en beschilderde lijstgevel van twee bouwlagen en twee traveeën aan binnenplaatszijde onder steil zadeldak (leien). Rechthoekige vensters gevat in bandomlijstingen (19de eeuw), kruiskozijn uit de 16de eeuw verscholen achter aanpalende oostvleugel. Daklijst kan dateren uit de 17de eeuw, evenals de nog grotendeels oorspronkelijke dakkapel opgevat als puntgevel op schouderstukken met korfboogvormig luik op imposten en sluitsteen onder oculus met uitstekende hijsbalk. Aansluitend hierbij verbouwd zuidelijk deel van de oostgevel, bepleisterde en beschilderde gevel van drie bouwlagen en één travee met doorlopende geprofileerde kordons. Rechthoekige vensters met op tweede bouwlaag een zwakke bandomlijsting, benedenverdieping met segmentboogpoort. Achtergevel van dit deel van de oostvleugel en zijgevel van de zuidvleugel op binnenplaats van Reyndersstraat 18, baksteengevel van twee bouwlaag en vier traveeën en een hoge trapgevel van drie verdiepingen uitlopend op een eenvoudige punt afgewerkt met muurvlechtingen en topstuk boven de drie eerste travee Verbouwde en dichtgemetselde muuropeningen: getraliede rechthoekige vensters op eerste en tweede bouwlaag, op laatstgenoemde in een vlakke bandomlijsting. In de top en in de vierde travee dichtgemetselde rechthoekige muuropeningen met ontlastingsboog, natuurstenen dorpels en lateien, op eerste verdieping natuurstenen bolkozijn. Muurankers van verschillende vormen.

Westgevel waarvan het noordelijk deel opgetrokken werd naar ontwerp van Jordaens zelf. Achtergevel van het woonhuis van de schilder (nu Hoogstraat 43), in cartouche gedateerd 1641. Dubbelhuis van vijf traveeën en twee bouwlagen onder schilddak (leien), opgetrokken in volplastische barokstijl. Lijstgevel met parement van zandsteen verrijkt met arduin; rechte muurankers op eerste en T-vormige op tweede bouwlaag. Nadruk op plastisch uitgewerkt middenrisaliet dat contrasteert met de vrij vlak gehouden traditionele opstand van de zijtraveeën. In laatstgenoemde rechthoekige vensters met kwarthol geprofileerde negblokken, oorspronkelijk opgevat als stenen kruiskozijnen; geprofileerde waterlijst boven elk benedenvenster en geprofileerd kordon lopend onder de drempels van de bovenvensters. Arduinen middenrisaliet met twee geledingen en gebroken gebogen frontonbekroning gemarkeerd door een bolle siervaas; aflijnende geblokte composietpilasters onder gekorniste kroonlijst, bekronende balustrade tussen hoekpostamenten die de voetstokken dragen van hermenfiguren onder Ionische kapitelen waarop hoofdgestel en vermeld fronton rusten. Rondboogdeur in arduinen omlijsting met geprofileerd beloop, geblokte imposten en sluitsteen waarboven een onversierd paneel. Op bovenverdieping, deurvenster in een geprofileerde spiegelboogomlijsting, eenvoudige geblokte imposten en sluitsteen waarop een gekorniste waterlijst: hierboven een borstbeeld in rondboognis tussen vleugelstukken, bekroond met een segmentboogvormige waterlijst met sluitsteen en gestrekte uiteinden; hogerop cartouche met jaartal 1641, omgeven door guirlandes.

Plafondschildering, de Twaalf Tekens van de Dierenriem, die Jordaens schilderde in de grote zaal van de westvleugel werden in het vierde kwart van de 18de eeuw losgemaakt en samen met andere schilderwerken verkocht; ze bevinden zich sinds 1803 in de senaatsbibliotheek van het Palais du Luxembourg te Parijs.

Ten zuiden van de barokgevel, waar eertijds de gang naar de Hoogstraat uitkwam, kleine aanbouw, vermoedelijk met oude kern in traditionele bak- en zandsteenstijl, doch grondig aangepast wat gevels en ook wellicht wat algemeen volume betreft. Twee traveeën en twee bouwlagen. Tweede travee van bovenverdieping met trapgevel met overhoeks topstuk, onder rechthoekig venster gevelplaat: "Dit Handelshuis/ werd gesticht door/ Henry Vanderlinden/ Ten Jare 1783". Aan noordzijde aangebouwde natuurstenen pomp uit de 17de eeuw (?).

Noordelijk deel van oostvleugel, barokgevel van het zogenaamde atelier tegenover de achtergevel van het woonhuis, door Jordaens zelf opgetrokken circa 1639-41. Brede lijstgevel van vijf traveeën en twee bouwlagen met tussenverdieping onder schilddak (leien). Zandstenen parement met gebruik van arduin voor de lage geprofileerde plint, de decoratieve elementen en de omlijstingen van het middenrisaliet. Horizontale werking door geblokte penanten, doorlopende kordons en middenkalven; verticaal benadrukte middentravee, opgevat als risaliet, hoger opgaand en meer plastisch uitgewerkt dan de zijtraveeën. Op begane grond, hoge gekoppelde steekboogvensters in een geblokte omlijsting met doorlopende gekorniste arduinen middenkalven, doorlopende arduinen kordons onder en boven de vensters, laatstgenoemde dienend als puilijst. Rechthoekige bovenvensters met semi-hexagonaal bovenlicht op doorlopende gekorniste middenkalven gevat in geblokte omlijstingen, steunend op lekdrempels. Hoofdgestel met gelede architraaf, onversierd fries en een eenvoudige geprofileerde kroonlijst. Middenrisaliet met twee gemarkeerde geledingen, bovenaan uitlopend op een gebroken driehoekig fronton met siervaas. Deurtravee geflankeerd door geblokte composietpilasters op gewelfde sokkels; geprofileerde abacus onder de gekorniste kroonlijst; bekronende balustrade tussen postamenten die als voetstuk worden gebruikt voor de plastische pilasters met spiegels, lijsten dropmotieven die het deurvenster cantonneren en het besproken fronton schragen. Rondboogdeur geflankeerd door geblokte composietpilasters op gewelfde neuten, met lijstkapiteel en geblokte rondboog met sluitsteen waarboven een blind paneel: ingebogen arduinen paneel rond de boog, afgesloten door een segmentboogvormige druiplijst waarboven een rondboogvormig bovenlicht tussen vleugelstukken, aflijnende segmentboogvormige waterlijst op gestrekte uiteinden. Bovenverdieping met rondboogvormig deurvenster met booglijst op imposten, versierd met guttae en een gesculpteerde sluitsteen. Krulornamenten als bekroning waarboven een rondboognis met borstbeeld; sluitsteen van nis dienend als basis voor een gesculpteerde fruitmand. Eikenhouten zoldering in gelijkvloers vertrek.

Noordvleugel van binnenplaats, koetshuis (?), daterend uit het vierde kwart van de 18de eeuw tot het eerste kwart van de 19de eeuw. Brede classicistische lijstgevel van twee bouwlagen en vijf traveeën onder schilddak (pannen). Drie licht vooruitspringende middentravee bekroond door een driehoekig fronton. Bepleisterde en beschilderde gevel geritmeerd door vlakke lisenen. Op benedenverdieping per travee een rondboogpoort in een geprofileerde omlijsting met imposten en sluitsteen. De boog in de vijfde travee rust op consoles, in het boogveld van deze poort bleef een fraai rococo-ornament van de oorspronkelijk poort bewaard. Bovenverdieping met eenvoudige rechthoekige vensters in een vlakke bandomlijsting. Monumentaal fronton met een ovaal radvenster in een geprofileerde bandomlijsting.