Huis den Spieghel

Tekst van Den Spieghel (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/4413)

"Herenhuizinge", eertijds zogenaamd "den Spieghel". Wordt in Antwerpse archiefstukken vermeld van in 1387 als gelegen aan de noordzijde van de Grote Markt en palend noordwaarts aan de "Bullinckstrate", de hoofdstraat van het oude oppidum, een van de voornaamste straten van het middeleenwse Antwerpen, heden Oude Beurs. Omstreeks 1506 moet het oudere gebouw of gebouwencomplex herbouwd of uitgebreid zijn. In 1589 werd het zuidelijk gedeelte van het complex, palend aan de Grote Markt, afgescheiden van het geheel en omgevormd tot een apart ruim woonhuis - het huidige pand Grote Markt nummer 9, van 1620 af gildehuis van de Jonge Handboog. In de 17de eeuw nog eens gedeeltelijk her- of verbouwd tot "huizinge", eveneens genaamd "den Spieghel", heden Oude Beurs nummer 16, met behoud van zekere gedeelten van de oudere toestand. De geschiedenis van het gebouw is nauw verbonden met die der stad. Het werd bewoond door personen en families met aanzien in de geschiedenis van Antwerpen.

Het huidige gebouw omvat vier vleugels van ongelijke breedte en hoogte die een vrij ruime rechthoekige binnenplaats omsluiten (zadeldaken, pannen en leien). De zuidelijke en het zuidelijk gedeelte van de westvleugel blijkbaar van circa 1506. De noordoostelijke en het noordelijk gedeeltes van de westvleugel dateren daarentegen waarschijnlijk van 1610-45; alles verbouwd en aangepast in de 19de en de 20ste eeuw. Voorgevel langs Oude Beurs van twee bouwlagen: gecementeerde lijstgevel met geknikte gevellijn: behouden muurankers. Rechthoekige vensters met lekdrempels. Proefkappingen wezen uit dat de bepleistering enkele weinig fraaie verbouwingen verbergt in ruw uitgevoerd metselwerk. Gevel beëindigd met eenvoudige houten dakgoot. Markante poortomlijsting van blauwe hardsteen in weelderige barokstijl uit het derde kwart van de 17de eeuw: geblokte rondboog in omlijsting met sluitsteen op plastische barokpilasters; getralied spiegelboogvormig bovenlicht met tussenstijl, tussen krachtig geprofileerde voluten, gecantonneerd door vleugelstukken en bekroond door driehoekig fronton; cartouche. Boogveld van de poort zelf opgevuld met beeldhouwwerk dat een zich spiegelende vrouw voorstelt, omringd door putti (17de eeuw); eveneens oorspronkelijke houten poort, aan de binnenkant met ijzeren beslag.

Spanjepandsteeg-zijde: het eerste deel aan de hoek sluit rechtstreeks aan bij de Oude Beurs. Verder kleine aangebouwde huisjes met oude kernen. Alle gecementeerde gevels. De laatste puntgevel is een eigentijdse uitwerking voor een trapzaal. Op de hoek; Onze-Lieve-Vrouw met Kind op linkerarm uit de tweede helft van de 18de eeuw, hier geplaatst in 1878; console in de vorm van een wereldbol met maansikkel en serpent; onder banaal afdakje; kleine lantaarn.

Binnenplaats: gevels gedecapeerd met het oog op restauratie, waarbij het binnenplein zal uitgediept worden tot op het oorspronkelijk niveau (70 cm).

Noord- en oostzijden: baksteen, sporen van zandstenen omlijstingen (hergebruikt materiaal?). Volumes bestaan uit een schier eindeloze reeks van niet waardevolle verbouwingen. Restauratie beoogt eigentijdse geveluitvoeringen, opgevat volgens de structuurelementen van de oorspronkelijke gevel.

De noordwestverbinding: resten van bak- en zandstenen architectuur, aangebouwd tegen de toren, waarmede het echter geen geheel vormt (zie volledig verticaal doorlopende voeg). Zwaar geschonden overblijfsel van een (16de eeuw?) vensterprofiel met ingebouwd traliewerk.

Huistoren op westmuur: bak- en zandsteenarchitectuur op octogonale plattegrond, dateert waarschijnlijk van circa 1506 en is aldus een van de oudste resterende voorbeelden van Antwerpse huistorens (zie Oude Beurs nummer 29, H Geeststraat nummer 9, Hofstraat nummer 15). Overkragende uitkijk op zandstenen consooltjes: geopend met rechthoekige luikjes; geknikt piramidaal dak. Wordt in verband gebracht met Herman de Waghemakere (?). Hersteld in 1930. De voorgenomen restauratie zal de bestaande situatie volgen en enkel de verweerde delen vervangen en de verzakte partijen herstellen.

Westvleugel: drie bouwlagen en vier traveeën: oorspronkelijk volledig met zandstenen parement, verbouwd met baksteen; behouden muurankers. Heden rechthoekige vensters met strek en arduinen latei (19de eeuw); oorspronkelijk (einde 15de eeuw, circa 1506) rechthoekige vensters in laat-gotisch geprofileerde omlijsting onder ontlastingsboog, eertijds met tussendorpel en met vrij zware tussenstijl. Dit venstertype vindt men ook terug in de reftervleugel van het Dominikanenklooster. De restauratie zal deze laat-15de-eeuwse toestand herstellen.

Verbinding tussen west- en zuidvleugel: schuine geprofileerde boog geeft toegang tot het verbindingsvolume tussen west- en zuidvleugel; rechts gedragen door console, links waarschijnlijk uitlopend op een basement. Dit portaal bewaart verder nog een intact geprofileerde vensteromlijsting die als model zal dienen voor de reconstructie van de andere.

Zuidvleugel: vier traveeën en twee verdiepingen: zie westvleugel; ontlastingsbogen in het baksteenmetselwerk getuigen van verschillende verbouwingen. De restauratie van Oude Beurs nummer 16 maakt deel uit van een groots bouwprojekt dat het blok Braderijstraat-Oude Beurs-Wisselstraat zal revaloriseren; ook de landschappelijk belangrijke Spanjepandsteeg zal herbouwd worden waarbij geopteerd wordt voor sobere eigentijdse heraanpassing van de kleine huisjes aan de zijde van Oude Beurs nummer 16.


Bron: GOOSSENS M. & PLOMTEUX G. met medewerking van LINTERS A., STEYAERT R., ILLEGEMS P. & DE BARSÉE L. 1976: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Stad Antwerpen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 3na, Brussel - Gent.
Auteurs:  Plomteux, Greet; Goossens, Miek
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Den Spieghel [online], https://id.erfgoed.net/teksten/4413 (geraadpleegd op ).