Historiek

Een van de oudste liefdadige instellingen te Antwerpen. Gesticht in 1303 door Ida Van der List en kanunnik Jan Tuclant. Het gasthuis herbergde gedurende een beperkt aantal nachten de arme vreemdelingen op doorreis te Antwerpen. Verbouwing van het gasthuis in 1501; vermoedelijk werd toen de huidige kapel gebouwd met de toren die in 1785 werd afgebroken omwille van zijn bouwvalligheid. In de 16de eeuw kwam de instelling door de decreten van Keizer Karel onder het bestuur van de Aalmoezeniers van de "Camer van den Huysarmen".

De traditie van de Pelgrimstafel dateert uit de 16de-17de eeuw. Het gebruik bestaat hierin dat op Witte Donderdag (aanvankelijk alleen op Goede Vrijdag) een maaltijd wordt aangeboden aan twaalf pelgrims of aan twaalf armen van de stad; beroemd zijn de boterfiguren die voor die gelegenheid gemaakt worden. Van 1702 tot 1798 bestuurd door het Broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van Loretten (Broederschap gesticht in 1702 door burgers die op bedevaart geweest waren naar Loretten); grote bloei van de instelling en talrijke verbouwingen. De voorgevel aan de Stoofstraat werd hersteld circa 1762, de gevel aan de Sint-Jansvliet circa 1791. De kapel en het gasthuis werden in 1798 door de Franse overheid gesloten; hetzelfde jaar werd de kapel verkocht, het gasthuis verhuurd en ingericht als dansgelegenheid. Het Sint-Julianusgasthuis werd opnieuw geopend in 1800 onder het bestuur van de Burgerlijke Godshuizen. Verbouwingen in 1832-39 en in 1903 (uitbreiding van de oude slaapzaal). De instelling behoort nu tot de Commissie van Openbare Onderstand (C.O.O.) van Antwerpen. Gerestaureerd in 1957-59.

Beschrijving

Hoogstraat nummers 70-72: oude hoofdingang en aanpalende woning; de hoofdingang van het gasthuis dateert waarschijnlijk uit 1501. Brede korfboogpoort in zandstenen omlijsting bekroond met een spitse geveltop met schouderstukken, overstekend op twee geprofileerde consoles; blinde spitsboognis met veellobbig traceerwerk. Het houten Sint-Rochusbeeld, door W. Pompe (1759), dat eertijds in deze nis prijkte werd in 1796 door de Franse bezetters neergehaald. Aanpalende woning: het voormalige "Sint-Jacob" (1620): breedhuis van twee bouwlagen met zadeldak (leien), links begrensd door een trapgevel met aandak. Bak- en zandstenen parement in traditionele stijl op een vooruitspringende zandstenen plint die onderbroken is door een keldermond. Rondboogdeur met een vroeg-barokomlijsting uit de eerste helft van de 17de eeuw. Geblokte archivolt op imposten, voorzien van een S-sleutel en afgedekt door een gestrekte geprofileerde waterlijst. Gekoppelde kruiskozijnen met erboven een waterlijst op de eerste bouwlaag. Tweede geleding met drie kruiskozijnen op een uitspringende waterlijst en hogerop steigergaten. De middentravee is verhoogd in een breed getrapt dakvenster.

Voormalige Sint-Julianuskapel , heden kunstgalerij, daterend van 1501. Eenvoudig georiënteerd zaalkerkje met driezijdig gesloten koor en bakstenen gevels. Sporen van een oude ingang bleven bewaard in de westgevel. Deze westgevel geeft uit op de binnenplaats, bak- en zandstenen parement met een hoge puntgevel op schouderstukken. Afgeschuinde sokkel van natuursteen. Rondboogdeur gemarkeerd door een geprofileerde waterlijst van zandsteen met gestrekte uiteinden, negblokken. Op de tweede bouwlaag groot spitsboogvenster met zandstenen negblokken en ijzeren harnas, een luikje in top.

Zijingang van kapel langs kleinere binnenplaats, rechthoekige deur met spitsboogvormig bovenlicht boven gestrekt middenkalf, gevat in een zandstenen geprofileerde omlijsting op neuten. De kapel, de oude hoofdingang en de aanpalende woning werden vakkundig gerestaureerd in 1957-59.

Het Sint-Julianusgasthuis heeft nog gebouwen langs de Sint-Jansvliet en de Stoofstraat.

Sint-Jansvliet nummer 25. Gevel van het Sint-Julianusgasthuis. Breedhuis met lijstgevel ingedeeld in vijf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (pannen). Eenvoudige bepleisterde en beschilderde gevel met goede verhoudingen uit de 19de eeuw (oudere kern). Vensters van begane grond hebben mooie tracering (eerste kwart 20ste eeuw), kordons onder de lekdrempels van beide bouwlagen. Rechthoekige deur met bovenlicht bekroond door geprofileerde druiplijst in vlakke omlijsting. Deze vleugel vormt de zuidzijde van de binnenplaats van het gasthuis. De oostzijde (Hoogstraat) van de binnenplaats, uitspringend naast de westgevel van de kapel sluit qua stijl volledig aan bij de zuidvleugel. Westgevel met bakstenen parement van drie traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (mechanische pannen); op de eerste bouwlaag rechthoekige vensters in arduinen omlijsting onder bakstenen ontlastingsboog; arduinen spiegelboogdeuromlijsting op neuten in derde travee; eenvoudige vierkante vensters op tweede bouwlaag. Aan zuidzijde (Sint-Jansvliet) van binnenplaats, gevel van twee traveeën met rechthoekige deuromlijsting in tweede travee.

Stoofstraat 8. Huidige hoofdingang van de instelling. Breedhuis met lijstgevel ingedeeld in vier traveeën en twee bouwlagen. Gevel in regionale laatbarokstijl daterend van het derde kwart van de 18de eeuw. Parement van bak- en natuursteen (witsteen, arduin en roze kalksteen). Plinten van gebouchardeerde roze kalksteenblokken met drie steekboogvormige keldermonden onder een ontlastingsboog, kwarthol geprofileerde plint; vlakke puilijst. Op de tweede bouwlaag, doorlopende lekdrempels en steigergaten die onderling verbonden zijn door een vlakke natuurstenen band. Eenvoudige geprofileerde kroonlijst. Steekboogvormige benedenvensters in een geprofileerde omlijsting met sluitsteen; traliewerk volgt het tracé van de boog. Steekboogpoort in gelijkaardige omlijsting met sluitsteen, rustend op neuten; bekronende gebogen druiplijst met gestrekte uiteinden; gestrekt middenkalf met bovenlicht. Rechthoekige vensters op tweede bouwlaag. Drie dakkapellen met ovaal oeil-de-boeuf. Noordvleugel geeft toegang tot de binnenplaats langs een brede bakstenen korfboogpoort met een arduinen sluitsteen. Deze poort springt in ten opzichte van het eigenlijke binnenplein; links en rechts van de poort rode baksteenbouw met arduinen deur- en vensteromlijstingen. Vleugels in zelfde stijl als voorgevel van de Stoofstraat. Westvleugel van zeven traveeën en twee bouwlagen. Op de eerste bouwlaag, segmentboogvensters in geprofileerde omlijstingen met sluitsteen. Ovale oculus in eerste travee. Segmentboogdeur in derde travee, gevat in een arduinen omlijsting met schelpvormige sluitsteen; bekronende geprofileerde druiplijst met gestrekte uiteinden. Rechthoekige bovenvensters. Oostvleugel van drie traveeën in zelfde stijl. Deze vleugel loopt uit op een zijtravee van een open galerij aan de noordkant van de koer. Galerij van twee traveeën op drie arduinen pijlers met segmentbogen met schelpvormige sluitsteen; erboven gebogen druiplijsten met gestrekte uiteinden. Zijtraveeën van zelfde ordonnantie. Boven galerij schelpornament onder een segmentbogig druiplijstje met gestrekte uiteinden. Rechthoekig bovenvenster en ellipsvormig dakvenster. Naast galerij (aan noordzijde), achtergevel van het achterhuis van Stoofstraat nummer 14; bepleisterde en beschilderde gevel van twee bouwlagen met eenvoudige vensteropeningen en muurankers.

Westvleugel van het gasthuis bevat de raadszaal met marmeren altaar, borstbeelden en portretten van vroegere beschermers van het gasthuis. Hier bevindt zich ook de zware eikenhouten "Pelgrimstafel".