Op het kerkhof van Esen, rechts van de kerk, ligt achteraan het grafzerk van Dr. Chastang. Op dit gedeelte van het kerkhof zijn nog meerdere graven terug te vinden met de vermelding in de zin van "laffelijk doodgeschoten burger". Vooraan staat een gedenkteken in de vorm van grafzerk, waarop vier mensen herdacht worden.

Historische achtergrond

Tijdens de Slag om Diksmuide kwamen 49 burgers van Esen om het leven. Enkele onder hen werden terechtgesteld, andere stierven door het oorlogsgeweld en de ontberingen. Op het kerkhof zijn nog meerdere graven, met vermelding in de trant van "door de vijand laffelijk doodgeschoten" terug te vinden.

Reeds op 12 september 1914 zou er sprake geweest zijn van Ulanen in Esen. Het dorp werd in de vooravond van 20 oktober ingenomen door het 201 en 202 Reserve Infanterie Regiment (R.I.R.) en het 15de Jagersbataljon. De inwoners zochten onderdak, onder meer in de gewelfde kelders van de brouwerij Costenoble. De groep vluchtelingen groeide er steeds maar aan. Duitsers, die in de vooravond de kelders binnenstormden, verplichtten de inwoners naar buiten te gaan en dreigden ze af. Alberic Costenoble, zoon van de brouwer, werd doodgeschoten toen hij – getroffen door een kogel in de rug – niet snel genoeg naar buiten ging. De mannen werden gefouilleerd en bij twee van hen werden kogelhulzen gevonden: over hen werd nooit iets meer gehoord. De mannen werden die avond nog naar de herberg “Het Casino” gebracht, waar ze in de kamer achter de gelagzaal staande, met de handen in de lucht, de nacht moesten doorbrengen. Toen diezelfde avond Duitse geweren en uitrustingsstukken gevonden werden in het huis van de burgemeester (ze zouden afkomstig geweest zijn van soldaten die op 16 en 17 oktober in het dorp verbleven hadden en toen plots op de vlucht geslagen waren), zouden de Duitsers het bevel gegeven hebben om de kerk en enkele gebouwen van Esen in brand te steken.

Op 22 oktober werd door manschappen van het 203 R.I.R. geschoten op een boerenwagen, waarop 16 burgers uit Esen zaten: er vielen 11 doden en 5 gewonden.

Ondertussen kwamen steeds meer mensen naar de brouwerij, vrijwillig of als gevangene. Niemand mocht nog naar buiten. Deze toestand duurde zeker een week, totdat de toestand voor de bewakers zelf onuitstaanbaar werd. Toen waren er reeds een 400-tal personen in de kelders, de mouterij en de brouwerij aanwezig. Diegenen die nog op de hoeven waren, werden samengebracht en gevangen gezet op enkele boerderijen. Andere boerderijen dienden als Duitse verzorgingsposten.
De toestand in de brouwerij werd steeds ondraaglijker en kinderen stierven er. De toestand bleef er kritisch totdat Diksmuide op 11 november 1914 viel. Op 15 november ging de deur van de brouwerij open voor de 522 gevangenen, die alle plaatsen van de boerderij en van het grote brouwershuis hadden benut. Zij werden te voet naar Zarren overgebracht om vandaar verder te trekken naar Torhout, Roeselare of Brugge met een beestentrein. Op 22 november onderging de rest van de bevolking van Esen, Vladslo en Woumen hetzelfde lot.

Kenmerken

Gedenkteken in de vorm van grafzerk op het kerkhof van Esen. Uitgevoerd in grijs beton, bovenaan met kruis en wit kruisbeeld, afgezet met betonnen paaltjes aan de 4 hoeken. In het midden een witte gedenkplaat met bovenaan een kruisje en eronder: "In memoriam" gegrift, gevolgd door de namen van 4 doden, met vermelding van echtgenoot en geboorteplaats en -datum. Onderaan: "Alle Laffelijk door de Duitschers doodgeschoten te Eessen 25-10-1914".
H. 218 x L. 170 x Br. 84 cm.

• ERVINCK L. 1996: Het drama van Esen, Koksijde.
• HAESAERT R. 1998: Gids herinneringstentoonstelling. 80 jaar wapenstilstand 1998 in de authentieke bewaarde kelders uit 1914 van de toenmalige brouwerij Costenoble, nu "De Dolle Brouwers" te Esen, Esen.