Parochiekerk Sint-Martinus

Tekst van Parochiekerk Sint-Martinus met kerkhof (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/31878)

De kerk is gesitueerd in een ruim ommuurd kerkhof met enkele merkwaardige lindebomen; de hoofdingang wordt geflankeerd door twee hardstenen pijlers. De kerk was sinds 1034 eigendom van de Sint-Laurentabdij van Luik. Pseudo-kruisbasiliek met toren uit de 14de - 15de eeuw, schip van circa 1775 mogelijk naar ontwerp van A.M. Sepeult (Malmedy) en transept en koor van 1906-1907 naar ontwerp van M. Christiaens (Tongeren), zie gevelsteen in de straatgevel van het koor POSUIT/ CAROLUS ALBERTUS/ COMTES d'ASPREMONT LYNDEN/ ANNO MCMVII. Er is geen zichtbaar restant van een oudere kerk die vermeld wordt in 1034. Op de Ferrariskaart (1771-77) is de laat 18de-eeuwse aanpassing nog niet opgetekend.

De plattegrond beschrijft een driebeukig schip van vijf traveeën, voorstaande toren aan de zuidzijde, transept, rechthoekig koor en dito sacristie ten noordoosten.

Uitgebouwde toren van mergelsteen op sokkel van silex; drie geledingen met onderaan één spitsboogvenster, bovenaan dito gekoppelde galmgaten; ingesnoerde naaldspits (leien). Aan de oostzijde calvarie onder luifel. Bakstenen schip en koor onder zadeldaken (leien); rondboogvensters met hardstenen sluitsteen, hoekblokken en lekdrempels. Twee zuidelijke toegangsdeuren in getoogde, hardstenen omlijsting met sluitsteen, negblokken en neuten. In het transept en koor, hardstenen banden en kordon vormende lekdrempels; de stijl van de vergroting sluit aan bij de van de bestaande ordonnantie, doch met eigen interpretatie.

Bepleisterd interieur, de middenbeuk van de zijbeuken gescheiden door een rondboogarcade op pijlers. Overwelving door middel van tongewelf op gordelbogen; vlakke houten zoldering boven de zijbeuken en de toren.

Mobilair: schilderij met voorstelling van Christus aan het kruis (eerste helft 18de eeuw); geschilderde kruisweg (19de eeuw). Gepolychromeerde houten beelden: Sint-Hubertus als bisschop (circa 1500); Sint-Barbara (tweede helft 16de eeuw?); Sint-Joris (tweede helft 17de eeuw); Sint-Martinus (tweede helft 17de eeuw); Sint- Martinus als bisschop (eerste helft 18de eeuw); Sint-Sebastiaan (eerste helft 18de eeuw); Sint-Anna en Maria (eerste helft 18de eeuw); Jezus aan het kruis (circa 1900); processiemadonna (18de eeuw); reliëf in het altaar van de torenkapel (midden 18de eeuw). Houten, gemarmerd hoofdaltaar, portiekaltaar (derde kwart 18de eeuw) met schilderij met voorstelling van de Emmaüsgangers, Aubé, in 1806 aangekocht van het klooster van Kolen (Kerniel); twee houten, recent gemarmerde zijaltaren, portiekaltaren (18de eeuw; één gedateerd 1623); twee biechtstoelen (18de eeuw), afkomstig uit het minderbroedersklooster te Tongeren; één bidbank (eerste helft 18de eeuw). Orgel door Pereboom & Lijser, 1860; gerestaureerd door A. Arnols en J. Moors in 1994. Hardstenen doopvont met koperen deksel van circa 1837. Twee ovale muurschilderingen (tweede helft 18de eeuw?) met voorstelling van Sint-Martinus en van een vrouwelijke heilige (Sint-Ida van Leeuw?).

Grafmonument van baron François de Copis (✝ 1828). Op het kerkhof talrijke hardstenen grafkruisen: klein, onleesbaar opschrift (16de eeuw?); van pastoor Godfried van den Born (17de eeuw); van Renier van der Locht (✝ 1677) en Christina Timmermans (✝ 1681); van Liben Timmermans (✝ 1676) en Anna Moors († 1645); van Gilis Smeets (✝ 1677) en Ida van der Locht; van [?] (✝ 1753) en Maria Elisabetha [?] (✝ 1755), (fragment); van Margareta Woltiers (✝ 1670) echtgenote Gilis van den Bosch (fragment); van Maere Timmermans (✝ 1631); van Ida Gulters (✝ 1631); van Timmermans-Moors (tweede helft 17de eeuw, fragment); van Gisbertus Gyfens (✝ 1695); in de kerkhofmuur ingemetste grafkruisen: van Georges van den Born (✝ 1688) en Gertrudis Briers (✝ 1680) en kinderen (18de eeuw); van Hubertus Ghielen, schepen (✝1663) en Aleidis Heers († 1662); merkwaardige cirkelvormige grafsteen van een pastoor (17de eeuw); binnen een gietijzeren omheining grafkruis en twee tombes van de familie Capitaine (19de eeuw); binnen een gietijzeren omheining monumentale graftombe van Louis Alexandre Alphonse Baron de Woelmont (✝ 1856) en familieleden, met wapenschild; herdenkingskruis met inscriptie PRO PATRIA 1914-1918 voor twee plaatselijke gesneuvelden.

  • CASTER, E. VAN - R. OP DE BEECK, De grafkunst in Belgisch Limburg, vloerzerken en -platen met persoonsvoorstellingen (13e tot 17e eeuw), Assen, 1981, pagina 54.
  • DRIESEN W., Mathieu Christiaens, ingenieur-architect te Tongeren (1865-1934), Het Oude Land van Loon, 40, 1985, pagina 61.
  • DRIESEN W., Bulletin des Commissions royales d'Art et d'Archéologie (Brussel 1862-1942),, (Limburgse Referenties 1), Hasselt, 1992, pagina 29.
  • GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Limburg, Kanton Borgloon, Brussel, 1977, pagina 28-30.

Bron: PAUWELS D. & SCHLUSMANS F. met medewerking van MUYLDERMANS E. & ROMBOUTS J. 1999: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Tongeren, Kanton Borgloon, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 14n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs:  Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Martinus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/teksten/31878 (geraadpleegd op ).