De Warande, het huidige stadspark, is een ovale getuigenheuvel van ijzerzandsteen met een diameter van ongeveer 250 meter, midden in het centrum van Diest gelegen. Warande met archeologische resten, omheiningsmuur, poortgebouw en drossaard met portierswoning.

Reeds in het laatste kwart van de 11de eeuw werd op de heuvel een hoogteburcht bewoond, namelijk door de Otto I, één van de Heren van Diest die de stad bestuurden van 1080 tot 1499. Toen in het eerste kwart van de 13de eeuw de gebouwen niet meer voldeden, werd op het neerhof een ijzerzandstenen zaalgebouw opgetrokken, waarvan een gedeelte der funderingen nog steeds in situ zichtbaar is.

De Warande bleef eeuwenlang ongestoord jachtdomein, tot ze door de Fransen geconfisqueerd werd. In de verkoopakte is, naast het park met 671 eiken, 58 beuken en esdoorns, 62 notelaars en 130 grauwe abelen, ook nog sprake van twee huizen: de woning van de Drossaard en een bijgebouw. Deze tweeënhalflagige herenwoning met monumentale deurtravee werd vlak na 1777 opgetrokken in opdracht van Frans Fernand de Paramo, de laatste drossaard of plaatsvervanger van de prins van Oranje in Diest (1777-1794). Het vermelde bijgebouw is vermoedelijk de oorspronkelijk tegen de herenwoning aanleunende versteende vakwerkconstructie (gesloopt).

Van de eenlagige en minstens tot het begin van de 18de eeuw opklimmende portierswoning aan de Sint-Jansstraat is in de verkoopakte geen sprake, hoewel ze wel aangeduid is op de "Caerte figuratief van 's Heeren Parck binnen Diest" (1820). Na de verkoop werd de Warandeheuvel verder aangelegd als bos. Aan de zijde van het Verstappenplein werd een deel van de heuvel afgegraven, een keermuur opgetrokken en twee nieuwe woningen gebouwd.

Een eerste empire-getint pand met drie bouwlagen en rondboogvensters op de eerste verdieping werd opgetrokken in 1841 en een tweede in 1847-'48 op de plaats waar vroeger, volgens de kaart van 1820, een poort in 'ogivaelen' stijl stond. Het was een strak geritmeerde neoclassicistische herenwoning van drie bouwlagen en vijf traveeën onder een leien zadeldak, gekenmerkt door oplopende hoekpilasters met Franse voegen, twee monumentale poortdoorgangen aan weerszijden van de woning en een beklemtoonde middentravee met dubbele houten deur tussen pilasters, bekroond door een balkon met balkondeur onder een geprofileerd hoofdgestel op voluutconsoles.

Uit een militaire kaart, opgetekend in de jaren '90 van de 19de eeuw, blijkt dat het bos op de Warande getransformeerd werd tot een park met een centrale rotonde waarrond een poliepachtig patroon van wandelpaden. De oude motte, minstens 80 jaar geleden als prieel beplant met linden is op deze kaart vreemd genoeg niet weergegeven.

Bijna een eeuw lang bleef de Warande de achtertuin van de neoclassicistische herenwoning. In 1939 werd de Warandeheuvel het stadspark, in de oude steengroeve werd een openluchttheater ingericht, ontworpen door de Nederlander Marinus Naalden, op de weide tussen de heuvel en de Leopoldvest werd naar het ontwerp van F. Vandendael een sportstadion met tennisvelden opgetrokken, en de herenwoning werd omgevormd tot monumentale ingangspoort, eveneens naar de plannen van F. Vandendael. De vier beelden op het poortgebouw, bestaande uit een arcade met centrale gedenkplaat, geflankeerd door telkens twee rondboogdoorgangen naar het park, worden ondersteund door een gedeeltelijk opengewerkte balustrade en zijn afkomstig van het in 1956 gesloopte Noordstation van Brussel.

In de loop van de jaren vijftig en tachtig van de twintigste eeuw werden diverse opgravingscampagnes verricht op de Warandeheuvel. Hierbij werd onder andere de vroeg 13de-eeuwse burcht onderzocht, waarvan een gedeelte van de fundering blootgelegd, geconsolideerd en op educatieve manier gevisualiseerd werd.