Groep winkelhuizen in neoclassicistische stijl

Tekst van Ensemble winkelhuizen in neoclassicistische stijl (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/3989)

Ensemble van drie winkelhuizen in neoclassicistische stijl uit de tweede helft van de 19de eeuw, op de kop van het bouwblok Groenkerkhofstraat, Kammenstraat en Nationalestraat. Nummer 2 (hoek Kammenstraat) werd volgens de bouwaanvraag uit 1854 opgetrokken in opdracht van de handelaar in confectiekleding J. De Mey-Peeters, en in 1855 nog tijdens de bouw verhoogd met een mezzanine; uit de bouwdossiers vallen ontwerper noch aannemer af te leiden. Nummer 4 met second-empire-inslag werd gebouwd in opdracht van ‘facteur en bière’ F.H. Veyrière naar een ontwerp door de architect Joseph Martin Ryssens de Lauw uit 1861. Nummers 6-10 (hoek Nationalestraat) werd volgens de bouwaanvraag uit 1883 opgetrokken door Hubert Pierquin, de Parijse entrepreneur verantwoordelijk voor de aanleg van de Nationalestraat. De panden werden omstreeks 1975 gesloopt voor een nieuwbouwflat.

Nummer 2

Hoekhuis van vier bij één traveeën, drie bouwlagen en een mezzanine onder een afgesnuit zadeldak. Horizontaal gelede, bepleisterde en beschilderde lijstgevel, oorspronkelijk met schijnvoegen, klassieke houten winkelramen, een winkel- en privé-portaal op de begane grond. Regelmatig ordonnantieschema met registers van rechthoekige bovenvensters met afgeronde bovenhoeken op cordonvormende en individuele lekdrempels; liggende mezzaninevensters met afgeronde hoeken en geriemde omlijsting in de topgeleding. Klassiek hoofdgestel met een houten kroonlijst op klossen en tandlijst.

Nummer 4

Rijhuis van drie traveeën en vier bouwlagen onder een zadeldak. Joseph Martin Ryssens de Lauw is vooral gekend als Antwerps promotor van de neo-Vlaamserenaissance met zijn publicatie "L'architecture en Belgique", een bundeling van fantasierijke ontwerptekeningen van verschillende types gebouwen in deze bouwstijl, uitgegeven in 1878-1879. Hij was tevens kunstschilder, metselaar, aannemer en architect. In de nieuwe wijken die tijdens de tweede helft van de 19de eeuw in Antwerpen werden aangelegd, manifesteerde hij zich met woningen in opdracht van welgestelde eigenaars, maar kocht en bebouwde zelf ook percelen voor onmiddellijke verkoop. Bouwdossiers op zijn naam werden teruggevonden uit de jaren 1856 tot 1881. Doorgaans koos hij niet voor de arbeidsintensieve, uit dure bouwmaterialen opgebouwde neo-Vlaamserenaissance, maar eerder voor het meer conventionele neoclassicisme of de second-empirestijl. De bepleisterde en beschilderde lijstgevel rustte oorspronkelijk op een klassieke houten winkelpui met zijportaal en privé-inkom, waarop een gevelbreed balkon met gietijzeren borstwering. Verder beantwoordt de opstand aan een klassiek ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van rechthoekige vensters in vlakke omlijsting met oren, stucsleutels, op de bovenste twee verdiepingen lekdrempels en onderdorpels. Een klassiek hoofdgestel met houten kroonlijst vormt de gevelbeëindiging.

Nummer 6 en Nationalestraat 2-4

Geheel van een rijhuis en een afgeschuind hoekhuis, respectievelijk drie en oorspronkelijk vijf traveeën breed en vier bouwlagen hoog onder mansardedaken.

De Parijse 'entrepreneur' Hubert Pierquin verwierf in 1876 van de stad Antwerpen de concessie voor de aanleg en de verkaveling van de Nationalestraat en de Drukkerijstraat in het Sint-Andrieskwartier. Tussen 1879 en 1886 voerde hij in eigen beheer ook achttien bouwprojecten uit in de nieuw aangelegde straten, goed voor in totaal 68 winkelhuizen. Voor het eerste van deze reeks, ook het allereerste nieuwbouwproject in de Nationalestraat, deed Pierquin in 1879 eenmalig beroep op een lokale architect, Ferdinand Hompus. Uit geen van de bouwdossiers van de latere projecten, die uit de jaren 1881 tot 1886 dateren, valt de ontwerper af te leiden. Wellicht gaat het om Pierquin zelf, die behalve als aannemer mogelijk ook als architect actief was. Van de achttien bouwprojecten zijn er tien geheel of gedeeltelijk bewaard. Behalve de winkelhuizen door Hompus, betreft het de ensembles Nationalestraat 15-25 en 55-59, Nationalestraat 18-26, Nationalestraat 43-53, Sint-Antoniusstraat 1 en Sleutelstraat 2, Nationalestraat 74-80 en Frankenstraat 15-19 en 20-22, Steenhouwersvest 65 en Kammenstraat 24, en Steenhouwersvest 44-46. De overige acht bouwprojecten die zich op één na in het eerste straatgedeelte van de Nationalestraat bevonden, tussen de Groenplaats en de kruising van Lombardenvest, Kammenstraat en Steenhouwersvest, zijn volledig gesloopt. De panden beantwoorden aan een standaardprogramma met een winkel op de begane grond, en vermoedelijk huurkwartieren op de bovenverdiepingen, ontsloten door een zijdelings ingeplante inkom- en traphal. De bepleisterde en beschilderde lijstgevels rustten oorspronkelijk op een klassieke winkelpui met pilasters en entablement.

Het afgeschuinde hoekhuis onderscheidt zich door hoekkettingen, en balkons met gietijzeren borstwering boven het hoekportaal. Horizontaal geleed beantwoordt de opstand aan een regelmatig ordonnantieschema, opgebouwd uit registers van rechthoekige bovenvensters in geriemde omlijsting met cartouche- of diamantkopsleutel, waterlijst en bewerkte borstwering. Een klassiek hoofdgestel met een houten kroonlijst op klossen en in het hoekpand consoles vormt de gevelbeëindiging; houten dakkapel met vleugelstukken en driehoekig fronton in de hoektravee, verder oeils-de-boeuf. De twee rechter traveeën werden in opdracht van Adri Van Tilburg toegevoegd naar een ontwerp door de architect Victor Vermeulen uit 1924, na afbraak van een traditioneel diephuis met trapgevel uit de eerste helft van de 17de eeuw.

  • Stadsarchief Antwerpen, bouwdossiers 1854#538 (nummer 2), 1861#421 (nummer 4), 1883#946 en 1924#18724 (nummers 6-10); foto PB#4430.

Auteurs:  Braeken, Jo
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Ensemble winkelhuizen in neoclassicistische stijl [online], https://id.erfgoed.net/teksten/297652 (geraadpleegd op ).