Hof van Riemen

Tekst van Hof van Riemen (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/2888)

Middeleeuws leengoed eertijds mogelijk bestaande uit een omwalde versterking met opperhof en een neerhof met dienstgebouwen; benaming voor het eerst voorkomend in 1468.

In de loop van de 15de eeuw werd vermoedelijk een nieuwe stenen residentie in traditionele bak- en zandsteenstijl gebouwd; tussen de keuken en de zogenaamd "blauwe kamer" modo "pronkkamer" bleef een bakstenen muur bewaard met roze mortelspecie en drie gotische mazieren, mogelijk een overblijfsel van de gesloopte constructie. Achtereenvolgens eigendom van de families Van Riemen, Van Lyere, Colibrant, Roelofs, de Cuypere, de Moor, Hougaerts, Scorion, Helman en Hanssens. In de periode 1468-1532 "gedegenereerd" tot pachthoeve "hoeve Torshaghen". In 1610-1644 door Jan de Cuypere verbouwd tot buitengoed met pachthoeve, in 1641-1644 omschreven als "een hoff mette omwateringhe, huijs van plaisantien, pachthoeven, stallen, schure, ovenbuere, hove ende messien"; de eigenaar was jonker "de Cupere". Bij deze vergroting bleef het woonhuis in traditionele stijl bewaard; tegen de voorzijde werd in ongeveer dezelfde stijl een constructie van één bouwlaag gebouwd, bestaande uit twee grote kamers met centrale gang, die toegang gaf tot de oude achterbouw en de nieuwe kelder onder de rechter kamer. Waarschijnlijk dateert ook het poortgebouw uit deze periode, zie dezelfde materialen en stijlkenmerken.

In de loop van de 18de eeuw opnieuw pachthof; het globale uitzicht bleef behouden; geleidelijk werden de stenen kruiskozijnen wel vervangen door houten ramen. In 1937 aangekocht door I.J. van der Ghinst die "restauratiewerken" liet uitvoeren: dakkapellen werden toegevoegd en de dichtgemetselde vensters rechts van de deur werden opnieuw geopend. Tien jaar later werden grondiger, historiserende werken uitgevoerd naar ontwerp van architect A. Pompe (Brussel): het grote manke zadeldak van het hoofdgebouw werd, zoals duidelijk blijkt uit oude prentkaarten, ontdubbeld in twee aparte zadeldaken; het 15de-eeuwse dakgebint van de achterbouw bleef behouden, het 17de-eeuwse dakgebint van de voorbouw werd vernieuwd; tegelijkertijd werd de voorgevel verhoogd, afgelijnd met een baksteenfries en voorzien van de jaarankers 1537, dit zonder historische referentie.

In 1978-1980 aangekocht door de gemeente, gevolgd door een algemene restauratie naar ontwerp van architect E. Vermeiren (Oostmalle), in het kader van de uiteindelijke bestemming als congrescentrum en restaurant; restauratie brug en poortgebouw in 1993-1994, hoofdgebouw in 1994-1996.

Omgracht ensemble met beukendreef als overblijfsel van de verbindingsweg tussen het hof en de dorpskern, in een tot op heden nog vrij open omgeving. Toegangspoort in het noorden, hoofdgebouw ten noordwesten, voormalige stal en schuur, heden nieuwe bouw ten westen en eveneens later wagenhuis ten zuiden, voormalige boomgaard ten oosten? Omgrachting aan buitenzijde grotendeels afgezoomd met eiken.

Toegang bestaande uit zwaar verankerde bakstenen boogbrug, twee rondbogen; natuurstenen dekplaten en gekasseid wegdek. Bepleisterd en beschilderd poortgebouw, centraal hoger oplopend gedeelte met voormalige duiventil, verwijzend naar vroegere domaniale rechten, onder lessenaarsdak (parallel aan de straat, Vlaamse pannen); flankerende brede steunberen met rechthoekige houten luikje in zandstenen omlijsting; gedrukte rondboogpoort in zandstenen omlijsting met sluitsteen, imposten en druiplijst; bekronend rondboognisje.

Onderkelderd hoofdgebouw bestaande uit twee, tegen elkaar aanleunende parallelle vleugels heden onder aparte zadeldaken (nokrichting loodrecht op de straat, mechanische pannen): westvleugel als oudste gedeelte, uit de 15de eeuw (voor 1468), met laatgotische reminiscenties (zie interieur) en oostvleugel uit de periode 1610-1644. Herbepleisterd geheel van één (oost) + twee (west) bouwlagen, tussen zijtuitgevels op schouderstukken; aan erfzijde lijstgevel van vijf traveeën. Dubbelhuisopstand met beluikte rechthoekige vensters op vernieuwde arduinen lekdrempels, eertijds zandstenen omlijsting met kwarthol beloop verwijzend naar vroegere kruiskozijnen, zie ook oude foto's. Rondboogdeurtje in zandstenen omlijsting met imposten, sluitsteen en druiplijst; rechthoekig bovenlicht. Overige gevels met gelijkaardig sober uitzicht; rechthoekige muuropeningen en krulankers zoals in besproken erfgevel.

Interieur

Interieur begane grond oostvleugel: rechthoekige deuren in zandstenen omlijsting met lateiconsooltjes; bewaarde balken op sloffen met zaagtandmotief, rode en zwarte tegelvloeren en gotische schouwen. Bepleisterd tongewelf en rode tegelvloer in de kelder. Op de bovenverdieping 17de-eeuwse muurschildering met voorstelling kerk en haardplaat gedateerd 1739. Tussen oost- en westvleugel: korfboogdeurtje in zandstenen omlijsting. Westgevel met eveneens bewaarde schouwen, deuren met ijzerbeslag, balkenrooster en de "pronkkamer", voorzien van een barok stucplafond met twee schilderijen waarop allegorische voorstellingen, respectievelijk van Saturnus en Heracles, stilistisch gezien te situeren in de tweede helft van de 17de eeuw - begin 18de eeuw. Voor het gehele interieur werd zoveel mogelijk geopteerd voor de oorspronkelijke kleurstelling.

Ter plaatse van de voormalige stal: nieuwe constructie met het volume van de voormalige stal (nokrichting loodrecht op de straat), heden aansluitend op het hoofdgebouw via glazen verbindingsconstructie. Vervallen wagenhuis van drie traveeën onder zadeldak (nokrichting parallel aan de straat, Vlaamse pannen); steekbogige arcade; heden gesloopt met het oog op wederopbouw.

  • Administratie Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumenten & Landschappen, Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg Antwerpen, Cel Monumenten & Landschappen, Restauratiedossier Hof Van Riemen te Heist-op-den-Berg; Bouwhistorisch onderzoek door L. Van Langendonck.
  • DIRIKEN P., Geogids Heist-op-den-Berg, s.l., 1994, p. 30-31.
  • LAMBRECHTS R., Heist op den Berg in oude prentkaarten, Zaltbommel, 1981, nummer 55.

Bron: KENNES H. & STEYAERT R. 1997: Inventaris van het cultuurbezit in Belgiƫ, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kantons Duffel - Heist-op-den-Berg, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n4, Brussel - Turnhout.
Auteurs:  Kennes, Hilde
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Hof van Riemen [online], https://id.erfgoed.net/teksten/2888 (geraadpleegd op ).