Voormalig kartuizerklooster, heden neuropsychiatrische kliniek Sint-Jan-de-Deo.

Het aanvankelijke klooster zogenaamd "Sint-Jan-in-Eremo" werd hier gesticht in 1456 door de fraters van de Derde Orde van Sint-Franciscus belast met verzorging van zieken en krankzinnigen. In 1460-63 bouw van het klooster en de zogenaamde "Weverskapel".

Na de plunderingen tijdens de godsdiensttroebelen en het calvinistisch bewind (1566-1584) zag de enige overlevende pater zich verplicht in 1584 het sterk beschadigde complex te verkopen aan de contemplatieve kartuizers die door de volledige verwoesting in 1578 van hun eigen klooster, het zogenaamde "Koningsdal" (veertiende eeuw), gelegen buiten de "Brugse poort" te Rooigem, dakloos waren. Geleidelijk wederopbouw en herinrichting van de constructies, ondermeer de opbouw van een nieuwe kapel in 1653-60. Een grondplan van 1784 toont de toestand van het kartuizerklooster, omsloten door de Lieve en het "Meerhemvaardeken" (gedempt in 1902). Het grondplan ontvouwt een "klein claustrum" met volgende elementen: een poortgebouw gevat tussen het kleine en grote gastenkwartier en de portierswoning en de kloostermuur. Voorhof met het pand van de prior, het huis van de procurator met erachter gelegen kerkhof en stallingen. Verbindingsvleugel met de kerk waarin de refter en voorzien van klokkentoren. En tenslotte de kerk zelf. Het "grote claustrum" omvatte de boomgaard met wandelpaden en waterwegen omringd door de veertien kruizen van de paters.

Opheffing door Jozef II in 1783. Terugkeer van de paters tussen 1790 en 1792. Ingericht als militair hospitaal tot 1796. In 1797 als nationaal goed verkocht en ondermeer verhuurd aan een beeldhouwer en wagenmaker, inrichting van paardenstallen, slagerij en danszaal. In 1798 gekocht door Lieven Bauwens, eerst ingericht als leerlooierij en vanaf 1800 als mechanische katoenspinnerij, de eerste in ons land. De kerk wordt omgebouwd tot fabriek met vier bouwlagen. In de tuin worden allerlei bijgebouwen opgericht zoals paardenstallen en opslagplaatsen, ook richt L. Bauwens de voormalige priorij van het klooster in tot een luxueuze woning met lusttuin, voorzien van een Chinees paviljoen op rotsen (1803), waarvan resten bewaard.

In 1814 verkocht aan de gebroeders Bossaert. Op 24 december 1814 wordt hier het "vredesverdrag van Gent" ondertekend.

Herleving als klooster vanaf 1844, toen kanunnik De Decker na de dood van Bossaert een gedeelte van het klooster terugkocht voor de broeders van Sint-Jan-de-Deo. belast met ziekenverzorging ten huize. Herinrichting van de kapel. Een ander gedeelte van het complex deed nog verscheidene jaren dienst als fabriek.

Oprichting nieuwe gebouwen ten westen in het derde kwart van de negentiende eeuw. In 1946 aansluiting van de broeders van Sint-Jan-de-Deo met de hiëronymieten, die de oude gebouwen moderniseren en ombouwen tot een neuropsychiatrische kliniek met een nieuw revalidatiecentrum ten noorden.

De huidige plattegrond vertoont een ommuurd domein met een rechthoekige binnenplaats door een haakse vleugel verbonden met de kapel en een tweede, half open binnenplaats ten westen. Bevatten elementen van het voormalige kartuizerklooster: het behouden kleine gastenkwartier links van het poortgebouw, thans Fratersplein nummer 10, het voormalige huis van de prior en de verbindingsvleugel met de kerk. Deze oude kern is slechts sporadisch zichtbaar, doorgaans zijn de gevels voorzien van een vernieuwd parement en aangepaste muuropeningen en is het interieur gemoderniseerd.

Kapel. In opdracht van Lieven Bauwens omgevormd tot fabriek met vier bouwlagen. Door de broeders van Sint-Jan-de-Deo in 1844 terug ingericht als kapel met uitzondering van de laatste twee traveeën die nog steeds vier bouwlagen tellen en waar thans op de bovenste verdieping een klein "Museum Meerhem" in ondergebracht is.

Bakstenen barok gebouw van zeven traveeën met vijfzijdige sluiting, afgedekt met een leiendak voorzien van een nu vierkante dakruiter. Bouwjaar 'Anno 1660' aangebracht op één der zandstenen gordelbogen die het ingedrukte kruisribgewelf dragen. Gedeeltelijk behouden westelijke tuitgevel met zandstenen kordons en omlijste topoculus, voorts gecementeerd en met vernieuwde muuropeningen. Zijgevels met eveneens vernieuwde (1844) rondboogvensters geritmeerd door lisenen. Op zuidelijke zijgevel sporen van zandstenen negblokken rondom vroegere grotere vensters. Linker zijgevel volledig vernieuwd parement.

Vrij gewone zuidelijke vleugel aan het Fratersplein met poortgebouw gedateerd 1934, doch in kern opklimmend tot derde kwart van de 19de eeuw ter vervanging van de oude kloostergebouwen. Lange bak- en natuurstenen lijstgevel van twee bouwlagen met neogotische arduinen poort en rechts ervan zeventiende-eeuws Mariabeeld in muurnis, afkomstig uit de kerk en hier geplaatst in 1905.

De eerste binnenplaats wordt door een muur in twee verdeeld. Ten oosten het voormalige kleine gastenkwartier met behouden achtergevel, thans behorend bij Fratersplein nummer 10. Achtertrapgeveltje (9 treden + topstuk) van drie traveeën, thans twee traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (pannen); bak- en zandsteenbouw uit midden 17de eeuw met rechthoekige vensters, behouden bolkozijn in de geveltop.

De gebouwen links van de binnenplaats, daterend uit het derde kwart van de 19de eeuw, waren bestemd voor de opsluiting van gevaarlijk geachte krankzinnigen, vandaar de grotendeels gedichte bovenvensters. Rondbooggalerij op begane grond.

Ten noorden van de binnenplaats het vroegere huis van de prior uit de 17de eeuw: traditionele bak- en zandsteenbouw; dubbelhuis van veertien traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak met dakkapellen, eertijds gevat tussen twee zijtrapgevels. Aangepast in 1803 in opdracht van Lieven Bauwens met een halfronde portiek op zuilen in empirestijl en een rond uurwerk erboven. In 1946 op ongelukkige wijze aangepast met een nieuw baksteenparement. Voorts eenvoudige rechthoekige openingen.

Het rechterdeel is naar verluidt onderkelderd met een gewelfde kelder op zuilen, vermoedelijk uit de tweede helft van de 15de eeuw. Gedeeltelijk behouden rechter zijtrapgevel (blind).

Haaks erop een drie verdieping hoge vleugel, de voormalige refter en verbinding van het huis van de prior met de kapel, onder schilddak, eveneens uit het tweede kwart van de 17de eeuw. Grondig verbouwd in de loop van de 19de en 20ste eeuw, ondermeer aanpassing naar verluidt in 1880. Enkel een Venetiaans drielicht met gekleurd glas in lood in het overigens aangepaste trappenhuis en een gelijkaardige gemoderniseerde ingang (eerste kwart 19de eeuw) is vermeldenswaardig.

Ten westen twee bouwlagen hoge vleugels uit het derde kwart van de 19de eeuw met bepleisterde gevels. Ten noorden zogenaamd "revalidatiecentrum Meerhem", gebouwd naar ontwerp van Guido Van Oyen in 1972.

Het huis van de geestelijke bestuurder, Groene Briel nummer 3. dateert van 1907 en is naar verluidt naar ontwerp van V. Vaerwyck. Bak- en hardsteenbouw in eclectische stijl. Dubbelhuis van twee bouwlagen onder zijdelings afgewolfd dak en zadeldak. Linkertravee uitlopend in getrapte geveltop met fialen. Rondboogdeur en vensters op begane grond met hardstenen omlijsting en uitgewerkte sluitsteen. Rechthoekige bovenvensters met kroonlijst.

Mobilair: In de voormalige priorij liet L. Bauwens in 1803 de zogenaamd "hangende Napoleontrap" bouwen naar ontwerp van de Franse ingenieur Dieudonné in empirestijl, van eiken-, ebben- en mahoniehout (ter ere van het bezoek van Napoleon). In de kapel hoofdaltaar met altaarhemel onder zes zuilen in Lodewijk-XVI-stijl, achttiende-eeuws draaitabernakel afkomstig uit de Heilige Kerstkerk, hier geplaatst in 1867. Lambrisering, kruisweg en meubilair van Mathias Zens (1839-1921) in fraaie neogotische stijl, van Slavonische eik (gewijd in 1874). Nieuw orgel van 1929. Eiken Heilige beelden van F. van Havermaet (1828-99). Muurschilderingen van Fr. Cobbejans (1867-1947) van 1935-36.