Het spoorwegfort is een fort uit de 19de eeuw, gelegen in het zuiden van de gemeente Duffel, op de grens met Sint-Katelijne-Waver en in de onmiddellijke nabijheid van de spoorweglijn van Brussel naar Antwerpen.

Historiek

De bouw van het versterking in Duffel start in 1886 en wordt voltooid in 1888. Ze vervolledigt het bruggenhoofdfort Walem en is vooral bedoeld ter versterking van de Rupel-Netelijn en om de belangrijke spoorweglijn Brussel-Antwerpen te verdedigen.

Aanvankelijk is het een versterking met aarden wal, omringd door een natte gracht. Ze wordt verdedigd door infanterie met schietbanket op een rondeweg (een weg langs de volledige binnenzijde van de gracht, vertrekkend aan beide kanten van de ingang). De wallen zijn voorzien van een walgang voor het plaatsen van kanonnen.

De artillerie kende in de bouwperiode belangrijke ontwikkelingen met als gevolg dat de kanonnen niet meer op de wallen maar onder pantsering dienen geplaatst te worden. Daarom wordt de spoorwegschans in 1894 omgebouwd tot een pantserfortje met kanonnen onder koepels en in kazematten. De nieuwe constructies waren volledig van beton. Van dan af spreekt men over het spoorwegfortje.

Met de wet van 1906 wordt het spoorwegfortje herleid tot een tussenwerk voor het flankeren (zijdelings bevuren) van het interval tussen de forten van Walem en van Sint-Katelijne-Waver. Tijdens de Duitse belegering van de Versterkte stelling Antwerpen in september-oktober 1914 was het spoorwegfortje het enige vestingwerk op de zuidelijke Nete-oever dat pas op 3 oktober door de vijand werd ingenomen, nadat de fortcommandant zijn geschut had laten ontploffen.

Na de Eerste Wereldoorlog verliest het fortje zijn betekenis als verdedigingswerk en wordt het niet herbewapend. Van 1925 tot 1972 wonen er militaire huisbewaarders, waarna het in particulier bezit komt en meer dan dertig jaar aan zijn lot wordt overgelaten. Sinds 2009 is Kempens Landschap vzw de eigenaar van het spoorwegfort.

Beschrijving

Het fort bestaat uit een hoog opgebouwde heuvel en een uitgegraven fortgracht. Er zijn twee grote gebouwen: het keelfrontgebouw en de kazerne met ertussen een smal onoverdekt gekasseid binnenplein. Op de naar de vijand gerichte zijde van de hoofdwal bevinden zich drie holtraversen (berg- en schuilplaatsen voor kanonnen en munitie en bescherming tegen zijdelingse beschieting). De linkse en rechtse holtraversen staan via een trap in verbinding met een rondlopende bakstenen gang naar de beide zijden van het keelfront.

Het keelfront, de kazerne en de holtraversen hebben bakstenen muren met gewelven uit ongewapend beton, de rondlopende gang was aanvankelijk enkel uit baksteen opgetrokken, maar kreeg in 1894 een betondekking. In hetzelfde jaar werden de betonnen kazematten links en rechts van de ingang gebouwd, de kazematten en de koepels werden in 1914 door de fortcommandant tot ontploffing gebracht.

In het keelfront bevindt zich de ingangsportiek met poort en hekken overgaande in een centrale gang met lokalen links en rechts die onderling met elkaar verbonden zijn, de gang loopt uit op het haakse hoofdgebouw waarvan de vierkante vertrekken uitgeven op het binnenplein. Ook de lokalen van het kazernegebouw en de omlopende gang geven uit op het binnenplein.

Kort na de Eerste Wereldoorlog werd er op het fort en buiten de vestinggracht hakhout aangeplant met bedoeling om vierjaarlijks het hout te verkopen. Op het fort zelf betrof het eikenbomen en buiten de vestinggracht els en acacia. De eiken (Quercus robur) die werden aangeplant op het fort zijn meer dan waarschijnlijk de knoteiken die we momenteel nog kunnen vinden op het glacis, en die ondertussen een prachtig habitus hebben ontwikkeld. Ook de els (Alnus glutinosa) en acacia (Robinia pseudoacacia) zijn momenteel nog als belangrijkste boomsoorten terug te vinden naast de vestinggracht en hebben omvangrijke hakhoutstoven ontwikkeld.