Kolonie Wortel is gelegen in de gemeente Hoogstraten in de Antwerpse Noorderkempen. De voorgestelde ankerplaats grenst in het zuiden aan het landschap van de Kolonie van Merksplas en wordt verder ten noorden begrensd door de Nederlandse grens, ten westen door de gemeentegrens tussen Hoogstraten en Merksplas en ten oosten door de bewoning van Wortel.

Op de Ferrariskaart uit 1777 staat het gebied, dat binnen de grenzen van de ankerplaats valt, aangegeven als heide met een aantal vennencomplexen. Van dit oorspronkelijk landschapstype vinden we nu enkel nog een aantal restanten terug. In 1822 werd immers begonnen met de ontginning van het heidegebied toen de Maatschappij voor Weldadigheid besloot tot het stichten van een vrije landbouwkolonie in de Zuidelijke Provincieën: enerzijds ter ondersteuning van behoevende medeburgers en anderzijds om de woeste Kempense gronden te ontginnen tot vruchtbare landbouwgrond. De ontginning gebeurde volgens een rationeel, symmetrisch plan, waarbij het gebied door een dicht wegenstelsel werd opgedeeld in rechthoekige perceelsblokken. Op de ruitvormige kruising van twee hoofdwegen, werden vier centrale gebouwen opgericht, “les quatre bâtiments”. Van de daarnaast in 1826 125 bestaande boerderijen is echter niets bewaard gebleven. Reeds in 1828 werd het systeem echter opgedoekt en geraakte het domein door financiële problemen geleidelijk in verval. Vanaf 1833 werden wel nog landarbeiders ingezet voor bebossingprojecten, waarbij ongeveer een derde van de totale oppervlakte die oorspronkelijk als akkerland bedoeld was, werd beplant met grove en fijne den. In 1842 was echter ook dit project failliet. Vandermaelen geeft aan hoe het gebied er toen moet hebben uitgezien: een volledig ontgonnen heide met een dicht wegenstelsel, rechthoekige perceelsblokken, “les quatre bâtiments” centraal en aan de dwarswegen telkens twee kruiselings gelegen gebouwen, tussen de blokken landbouwgrond nog hier en daar heide met vennen en een aantal rechthoekige stukken naaldhoutaanplanten. Het duurde tot in 1870 alvorens de kolonie nieuw leven werd ingeblazen en werd gestart met verbouwings-en aanpassingswerken. Dit naar aanleiding van een nieuwe wetgeving op de beteugeling van bedelarij en landloperij (1866). In 1881 worden nieuwe gebouwen opgericht en stilaan wordt het wegenstelsel gereduceerd tot een kruis met “les quatre bâtiments” als centrum, worden de beboste delen uitgebreid en het akkerland teruggedrongen, dreven en bomenrijen aangeplant en verschijnt er een grote boerderij met stallen.

De Kolonie van Wortel is sinds het begin van deze eeuw niet meer ingrijpend veranderd. Een gedeelte van het gebouwenbestand is gewijzigd na verwoesting tijdens WO II, een beperkt deel van de beboste oppervlakte werd opnieuw omgezet naar landbouwgrond en de totale landbouwoppervlakte is nu verdeeld tussen grasland en akkerland. Het drevenpatroon vormt nog steeds een indrukwekkend netwerk. De Kolonie van Wortel, zoals wij ze nu kennen, is een esthetisch waardevol compartimentlandschap met afwisselend blokken van gesloten structuren zoals bossen en open structuren zoals landbouwgebieden, doorsneden met een typische en imposante drevenstructuur met belangrijke dendrologische waarde. Verder omvat het een karakteristiek gebouwenpatrimonium, waarvan de oudste delen van het hoofdgebouw, de hoeve, het casino, de meeste personeelswoningen en de werkplaats opklimmen tot het einde van de 19de eeuw.

De instelling van Wortel doet nu dienst als strafinrichting voor gedetineerden en vervult daarmee nog steeds min of meer de functie die zij meer dan 150 jaar geleden kreeg toegewezen.

• Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
• Topografische kaart van België, Philippe Vandermaelen, uitgegeven in 1846-1854, schaal 1:20.000.