Kasteel en domein Tivoli

Tekst van Kasteeldomein Tivoli (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/1346)

Uitgestrekt parkdomein, heden 12 hectare, begrensd door de Vrouwvliet in het zuiden, door de Antwerpsesteenweg in het westen en recente woonwijken in het noorden en het oosten. Het noordelijke deel van het domein werd in de jaren 1980 en volgende verkaveld. De aanpalende woonwijk Otterbeek van 1955-1960, opgetrokken door de Mechelse Goedkope Woning, bestrijkt maar voor een beperkt gedeelte het voormalige Tivolidomein.

Nabij de Vrouwvliet gelegen kasteel omgeven door een beboomde tuin met centrale vijver, grasperk en grachten rondom. Poort en portierswoning aan de Antwerpsesteenweg, aansluitende toegangsdreef en voormalige bijgebouwen met name een hovenierswoning, serres, koetshuis, liggen buiten de grachten; brug en toegangsweg bevinden zich aan de achterkant van het kasteel.

Historiek

De oudste gegevens over het kasteel lezen we op een arduinen gedenksteen in het souterrain: "C.J.J.S./ M.P. 30 AOUT/ 1802 (Corneille Jean Joseph Scheppers/ me posa (le) 30 août/ 1802)". C.J. Scheppers, in een lijst der notabelen van Mechelen van 1814 vermeld als brouwer, bouwde zijn "buitenplaats" op landbouwgrond, zie de kaart van Hunin van 1799: van een bestaand gebouw, vijvers of grachten was er geen sprake. In 1841 liet hij zijn buitenverblijf over aan zijn jongste zoon Victor, beter bekend als Monseigneur Scheppers. Bij diens overlijden, in 1877, werd Tivoli verkocht aan Martin François Louis Van Diepenbeeck, eveneens brouwer te Mechelen. Zijn zoon Louis en echtgenote voorzagen het kasteel, onder leiding van de Brusselse architect L. Martin, van een noordelijke zijvleugel zoals aangegeven op de arduinen gedenksteen rechts van de toren: "ANNO 11 JUIN 1904/ Louis Laure/ Van Diepenbeeck-Dubois/ Renée van Diepenbeeck/ LEON MARTIN Archte BRUXELLES 1904"; de vergroting aan de zuidzijde, onder leiding van architect C. Van den Bergh, dateert van 1922. De uitbreiding van de tuin dateert eveneens van begin 1900: de oorspronkelijke gracht onmiddellijk ten westen van de vijver werd gedempt en de gracht naast de ingangsdreef doorgetrokken tot aan de Antwerpsesteenweg. Het goed bleef, in vrouwelijke lijn (Degraux, van Bastelaer), in handen van dezelfde familie tot het in 1978 aan de stad Mechelen werd verkocht.

In het najaar van 1990 werd het kasteel volledig beplakt met vellen papier, ingekleurd met een blauwe balpen; auteur van dit artistiek evenement was Jan Fabre.

Toegangsdreef aan Antwerpsesteenweg afgesloten met ijzeren hekken tussen geblokte pijlers met bolornament; portierswoning in landelijke stijl, 1905, naar ontwerp van architect C. Van den Bergh: baksteenmetselwerk met afstekende banden (groen en geel), rechthoekige beneden- en rondbogige bovenvensters met luiken en overkragende haakse zadeldaken (kunstleien) met windveren.

Beschrijving

Kasteel

Bepleisterde, witgeschilderde volumes met onregelmatig grondplan en dito opbouw als gevolg van verschillende verbouwingen. Oorspronkelijk laatclassicistisch kasteeltje (1802) van drie traveeën in de voorgevel, twee aan de zijgevel, twee bouwlagen en schilddak (leien) met centrale opengewerkte lantaarn. Later uitgebreid met neoclassicistische zijvleugels van één travee en verschillend aantal bouwlagen, naar de achtergevel toe uitgewerkt als torens onder leien schilddak met nokversiering: noordelijke uitbouw van 1904 naar ontwerp van architect L. Martin met elementen verwijzend naar het bestaande gebouw, met name de vlakverdeling door middel van lisenen en kordons, schijnvoegen, boogvensters op de begane grond, rechthoekige op de verdieping, koepel op het salon; zuidelijke uitbouw van 1922 naar ontwerp van architect C. Van den Bergh, uitgevoerd in dezelfde geest als voorgaande. Een terras met balustrade, postamenten met siervazen en stenen trap met ijzeren leuning vult de ruimte tussen de iets naar voren geschoven zijvleugels; de metalen luifel bevond zich vroeger aan de achtergevel. Achtergevel met driekwartronde toren onder koperen helm; aangepaste muuropeningen; in 1992 aangebouwde "oranjerie" naar ontwerp van architect K. Beeck. Vernieuwd schrijnwerk.

Interieur

Noordelijke uitbouw met salon in neo-Vlaamserenaissancestijl, onder meer indrukwekkende gebeeldhouwde schouw; zuidelijke uitbouw met monumentale natuurstenen staatsietrap.

Tuin

Kunstmatige vijver met rechts vermeende "tumulus" gevormd door de aarde afkomstig van de vijver. Het Herculestempeltje, heden ingericht als schuilhoek en sanitair, is een zeldzaam "fabriekje" uit het begin van de 20ste eeuw. Nabij de vijver, carillonmonument opgericht ter nagedachtenis aan zanger Louis Neefs, lid van de Mechelse gemeenteraad en omgekomen bij een verkeersongeval op 25 december 1980.

Bijgebouwen

Bakstenen hovenierswoning en koetshuis in landelijke stijl van 1890; laatstgenoemde werd later vergroot en is heden ingericht als kinderboerderij.

  • KADASTER ANTWERPEN, Mutatieregisters Mechelen, schetsen, 1891/6, 1905/17, 1907/20, 1908/38, 1923/27.
  • STADSARCHIEF MECHELEN, Modern Archief 4458, 1905, nummer 267; 1923, nummer 446.
  • De Geschiedenis van Mechelen, p. 296.
  • RUYTERS M., Jan Fabres Tivoli. Een gedroomd kasteel, in SAM, oktober-november-december, 1990, p. 4-5.
  • VAN DER BORGHT R. en VANDENBERGHE S., Het Hof van Scheppers of het Kasteel en Domein Tivoli, in Handelingen van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen, deel LXXXIII, 1979, p. 183-209.
  • VAN EGERAAT L., Provincie Antwerpen, Naarden, s.d., p. 126.
  • VAN HAMMEE F., Een "Tumulus" in het park van Kasteel "Tivoli"?, in Handelingen van de Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen, deel XLIX, 1945, p. 120-121.

Bron: KENNES H., PLOMTEUX G. & STEYAERT R. 1995: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Antwerpen, Arrondissement Mechelen, Kanton Mechelen, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 13n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs:  Plomteux, Greet
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kasteeldomein Tivoli [online], https://id.erfgoed.net/teksten/1346 (geraadpleegd op ).