Oostendse Haard, sociale huisvesting

Tekst van Sociale woonwijk Westerkwartier (https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/122176)

1921: oprichting van de bouwmaatschappij "De Oostendse Haard" met als doel de realisatie van sociale huisvestingsprojecten. Aankoop van gronden in het zogenaamde "Westerkwartier", meer bepaald in het toenmalige landelijke gebied ten westen van de Stuiverstraat, ten zuiden van de Nieuwpoortsesteenweg, ten oosten van de Elisabethlaan en ten noorden van de Leffingestraat. Programma: aanleg met brede straten, bomen en bloemenperken; architecturale uitwerking met afwisseling in stijl, lijn en kleur van gevels. Uitschrijven van wedstrijd voor bouw van 198 woningen onder meer zes winkels - ontwerp enkel met betrekking tot gevels en groepering per straat; van drie ingezonden voorstellen, twee gerealiseerd, namelijk dat van architect A. Raoux (Oostende) en architect A. Daniels (Oostende). Inmiddels ook nieuwe, nationale architectuurwedstrijd met betrekking tot gevels en algemeen liggingsplan voor alle gronden van de maatschappij; deelname door vijftien architecten onder meer L. H. De Koninck (Brussel); ontwerpen van architecten G. Hendrickx en Ch. Colassin (Brussel) uitgevoerd. Gefaseerde aanleg vanaf 1922 tot jaren 1970, opgevat naar de heersende principes over sociale en fysieke hygiëne, resulteert in stratenpatroon grosso modo conform het dambordschema voor de verdere westelijke stadsuitleg volgens plan van V. Besme van 1899. Rechtstreekse aansluiting bij Elisabethlaan (drukke ringweg!) ontbreekt. Overwegend rechthoekige bouwblokken - zie benaming "De Blok"- met parallel aan straat ingeplante, losse huizengroepen omheen vanaf de straat toegankelijke binnenterreinen meestal als gemeenschappelijke ruimte. Voornamelijk eengezinswoningen, type enkelhuis met één à twee bouwlagen en twee traveeën veelal volgens spiegelbeeldschema. Opeenvolgende bouwfasen met zelfde uniformiserend karakter, weerspiegelen niettemin de respectievelijke architecturale tendensen en bouwtechnieken.

Eerste fase, 1922-1925, architect A. Raoux (Oostende): drie bouwblokken met zesenzestig woningen onder meer ook enkele winkels, begrensd door Dokter Verhaeghe-, Overvloed-, Gelijkheid- en Spaarzaamheidstraat, en van elkaar gescheiden door Werkzaamheid- en Verenigingstraat; het middelste in twee verdeeld door Bruidstraat. Ten opzichte van rooilijn verspringende rijen van zes tot dertien enkelhuizen met één à twee bouwlagen en meestal twee traveeën onder meer volgens spiegelbeeldschema; bredere straatgedeelten met centraal grasperk en bomen.
Omhaagde achtertuinen aansluitend bij centrale graspleinen als speelruimten met rechtlijnige toegangspaden. Gemeenschapsvoorzieningen als wasplaats en douches niet uitgevoerd.
Vrij uniforme architectuur met "regionaliserend" karakter. Bakstenen lijstgevels onder pannen zadel- of mansardedaken (nok evenwijdig met straat) al of niet met dakvenster, per groep onderbroken door risalietvormende schouder-, tuit- of klokgevels van diephuizen.

Tweede fase, circa 1925-1930: projecten "Y mieux vivre" naar ontwerp van de Brusselse architecten G. Hendrickx en C. Colassin, en "Pax" naar ontwerp van de Luikse architecten H. Michel en J. Jacquet, uitgevoerd onder leiding van eerst genoemde. Vier geometrisch onregelmatige woonblokken ten westen van Overvloedstraat. Meer aaneengesloten rijen enkelhuizen met twee bouwlagen onder zadeldaken; ook twee meergezinswoningen als appartementsgebouwtjes met drie bouwlagen bij straathoeken zie Oostendse Haardstraat nummers 19-21 met muurankers "D.O.S.H." (initialen van "De Oostendse Haard") en Dokter Verhaeghestraat nummers 128-130 met bas-reliëfvoorstellingen van schip en meeuwen. Binnenterreinen hier volledig ingenomen door achtertuinen aansluitend bij doorsteken. Vaag art-decogetinte architectuur met licht variërende lijstgevels zie het afwisselend gebruik van baksteen en cement, deurluifels, accentuerende puntgevels en dakkapellen onder gebogen kroonlijst. Overvloedstraat nummer 31: behouden houtwerk zie kozijnvenster met kleine roeden, rolluikkast op begane grond en ruitvormig beglaasde deur met rechte luifel.

Derde fase, 1937, architect A. Daniels (Oostende); opgevat als kopstuk van de verkaveling. Drieledige huizenrij aan Nieuwpoortsesteenweg nummers 295-323 met ten opzichte van rooilijn inspringend centraal gedeelte voorzien van voortuin; links en rechts aansluitende hoekpanden respectievelijk Goedheidstraat nummers 1-2 en Dokter Verhaeghestraat nummers 119-121. Laatst genoemde als pendant van ertegenover gelegen hoek Dokter Verhaeghestraat nummers 156-158; ertussen, pleintje waar winkel- en hoekpanden nummers 152, 154 een drieledige, bakstenen toegangspoort tot Oostendse Haardstraat flankeren. Lijstgevels van gele baksteen met gecementeerde bovenverdieping en horizontaal belijnde muuropeningen op begane grond. Aan Nieuwpoortsesteenweg, risalietvormende puntgevel (nummer 309) als centraal, verticaal accent. Pleinhuizen met lage voor- en achtergevel van twee bouwlagen. Nieuwpoortsesteenweg nummer 111: behouden houtwerk onder meer luiken. Goedheidstraat nummer 2, hoek Nieuwpoortsesteenweg, als handels- en appartementsgebouw met vier bouwlagen onder plat dak, naar ontwerp van vermeld architect van 1969; architecturale uitwerking, onder meer geknikte gevel, niet verwant aan oudere bebouwing, echter wel begrenzing van de projecten van "De Oostendse Haard" aan Nieuwpoortsesteenweg richting Petit Paris.

Vierde fase, 1948, architect A. Daniels (Oostende); bouwblok Werkzaamheid-, Dokter Verhaeghe-, Vereniging- en Goedheidstraat. Geometrisch ten opzichte van elkaar opgestelde rijen van drie à vier woningen aan respectievelijke straten; van elkaar gescheiden door rechtlijnige doorsteken naar centraal grasplein waarop achtertuinen aansluiten. Traditionele architectuur in de lijn van de vooroorlogse getypeerd door een afwisseling van lijst- en puntgevels. Interieurs nu uitgerust met badkamer.

Vijfde fase, 1956, architect R. Meyer (Oostende); bouwblok Overvloed-, Dokter Verhaeghe-, Werkzaamheid- en Goedheidstraat, waarvan de noordwestelijke hoek sinds 1940 ingenomen door Sint-Godelievekerk. Hier opnieuw inplanting met huizengroepen - één en twee bouwlagen - aan de straat en voetpaden naar binnenplein. Echter meer oog voor huisoriëntatie zie plaats en grootte van tuinen. Eerste tekenen van normalisatie zie rechthoekige betonpanelen als bekleding van bovenverdieping. Ook meer horizontaal belijnde gevels zie onder meer vensterregisters. Circa 1959 bouwt vermeld architect ook de huizenblok Werkzaamheid-, Rode Kruis-, Vereniging- en Gelijkheidstraat voor de in 1951 opgerichte, andere Oostendse bouwmaatschappij "De Gelukkige Haard"; hier onder meer bel-etagewoningen met garage in het souterrain. In 1956, eerste deel; in 1961 tweede deel naar ontwerp van architect A. Daniels (Oostende); bouwblok Vereniging-, Dokter Verhaeghe-, Spaarzaamheid- en Goedheidstraat. Traditionele inplanting en architectuur zie vierde fase. Bouwblok Spaarzaamheid-, Gelijkheid-, Broederlijkheid- en Dokter Verhaeghestraat naar ontwerp van architect P. Felix (Oostende). Gebruikelijke inplanting en groepering, verzorgde oriëntatie, naar straat toe opengewerkte binnenterreinen, pretentieloze geproportioneerde architectuur in functie van energiehuishouding en privacy.

Zesde fase, 1961, architect J. Tanghe (Oostende); bouwblok Overvloed-, nieuwe Golven-, Spaarzaamheid- en Gelijkheidstraat. Inplanting en groepering in lijn van vroeger zie toegangswegen tussen de huizenrijen naar gemeenschappelijke groenruimte uitgevend op omhaagde achtertuinen; ook voortuinen behalve aan Gelijkheidstraat. Twee types: veertien appartementen en twintig eengezinswoningen, alle twee bouwlagen. Functionalistische architectuur; ritmische opeenvolging van uitspringende inkompartijen ten opzichte van verdiepte gecementeerde gevelvlakken, onder licht hellend plat dak. Interieur: fietsenstalling in de hal. Recentere uitrusting met nutsgebouwtjes achteraan de tuinen.

Zevende fase, 1970, Groep Planning (Brugge); bouwblok Overvloed-, Schelpen-, Werkzaamheid, Gelijkheidstraat. Naar verluidt zogenaamd "De bunkers". Bejaardenwoningen onder meer duplexen, op zesenvijftig ook vijf eengezinswoningen met garage en een clubhuis met woongelegenheid op bovenverdieping. Opvallende grillige inplanting en architectuur in de lijn van het "brutalisme". Losse groepen waarvan de woningen verspringen ten opzichte van elkaar, omheen gemeenschappelijke tuin via paden vanaf de straat toegankelijk; oorspronkelijk centrale vijver voorzien. Twee à drie bouwlagen onder plat dak. Beton- en baksteenbouw. Typerende kubistisch uitgebouwde trappenhuizen.

Eind jaren 1970 zijn gronden van "De Oostendse Haard" in het Westerkwartier nagenoeg volgebouwd. Op resterende stroken, zijde Elisabethlaan, oprichting van twee appartementsgebouwen met ondergrondse garages uitgevend in Schelpen- en Golvenstraat, naar ontwerp van architect A. Duchateau (Oostende). In zelfde sociale context ook bouw van provinciaal dienstencentrum zogenaamd "De Schelpe" naar ontwerp van architect A. Lemahieu met eerste steen van 1981 (Schelpenstraat nummers 18-20).

  • BEKAERT G. & DE MEYER R. 1981: Paul Felix. Architectuur 1913-1981, Tielt.
  • DEVRIENDT L. 1985-86: Sociale woningbouw te Oostende, onuitgegeven licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent.
  • S.N. 1931: De Oostendse Haard. Samenwerkende Maatschappij. Aangenomen door de Nationale Maatschappij voor goedkoope woningen en woonvertrekken. Maatschappelijke Zetel: stadhuis Oostende. Tienjarig overzicht 1921-1931, Oostende.

Bron: CALLAERT G., DELEPIERE A.-M., HOOFT E., KERRINCKX H. & VANNESTE P. met medewerking van SANTY P. & SNAUWAERT L. 2005: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Oostende, Deel IA: Stad Oostende, Straten A-M, Deel IB: Stad Oostende, Straten N-Z en wijken Haven, Hazegras, Opex, Deel II: Deelgemeenten Mariakerke, Raversijde, Stene en Zandvoorde, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL6, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs:  Delepiere, Anne Marie; Kerrinckx, Hans; Vanneste, Pol; Hooft, Elise; Callaert, Gonda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Je kan deze tekst citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Sociale woonwijk Westerkwartier [online], https://id.erfgoed.net/teksten/122176 (geraadpleegd op ).