Beschrijving

Katherine Ennekens en Greet Mathys van de Antwerpse vzw Arsène zorgden voor de registratie van achtentwintig winkelinterieurs met erfgoedwaarde in Antwerpen, in het gebied binnen de Singel. Een primeur voor de inventaris bouwkundig erfgoed, want de erfgoedwaarde van een pand wordt in onze inventaris doorgaans getaxeerd op basis van het exterieur.

Project

De inventaris van winkelinterieurs met erfgoedwaarde is een initiatief van de stad Antwerpen. Sinds 2012 zet de stad intensief in op het registreren van niet-beschermd bouwkundig erfgoed. Elk jaar wordt budget voorzien om een district, thema of wijk met openbare aanbesteding grondig te herinventariseren. Elke keer gebeurt dit in samenwerking met het agentschap Onroerend Erfgoed. Het agentschap ziet toe op de selectie van nieuwe relicten en zorgt voor redactie en publicatie van de gegevens op de inventariswebsite.

Arsène vzw kreeg eind 2016 van de stad Antwerpen de opdracht de winkelinterieurs binnen de Singel te inventariseren. Al jarenlang op zoek naar authentieke winkels, registreerde Arsène natuurlijk veel meer dan de achtentwintig voorbeelden die in de inventaris terecht kwamen. Uit de ruime lijst met voorbeelden selecteerde het agentschap Onroerend Erfgoed die winkels waar de authenticiteit het hoogste was. Bij de geselecteerde winkels is de historische, architecturale of artistieke waarde behalve in het interieur ook in de winkelpui of de façade van het pand af te lezen.

De inventaris doet de deur open

Het herinventarisatieproject betekent een grote verrijking voor de inventaris van het bouwkundig erfgoed. Achttien winkelpanden waren al opgenomen, maar beschreven het interieur niet of niet voldoende. Die info kon nu worden toegevoegd. Tien Antwerpse winkels zijn helemaal nieuw in de inventaris: hun gevels gaven bij vorige inventarisprojecten de gaaf bewaarde winkelinterieurs nog niet prijs.

De methodologie die de Vlaamse Overheid hanteert voor de inventaris van het bouwkundig erfgoed gaat uit van het exterieur. Op basis van wat te zien is vanop de openbare weg, wordt de erfgoedwaarde van een pand geëvalueerd. Zo blijven interieurs ongezien. Met de Antwerpse winkelinterieurs wordt voor het eerst een thema aangesneden dat de methodologie van de gevelinventaris verruimt en dat systematisch de interieurs bespreekt en documenteert. Met de foto’s die Arsène vzw nam, kan de lezer ook meegenieten van wat je ziet als je de deur opendoet en de winkel binnen stapt.

Nostalgie, ambacht en futurisme

Bij het thema authentieke winkelpanden haal je je spontaan hoge, houten winkelkasten, massieve togen en kleurrijke tegelvloeren voor de geest. Dat beeld past bij de winkelinterieurs uit de Belle Epoque en het interbellum. En laat die nu net het best vertegenwoordigd zijn in dit project. Ze illustreren hoe het vroeger winkelen was: het kader was kleinschaliger, persoonlijker, ambachtelijker en gevarieerder dan het huidige winkellandschap dat door de internationale ketens is gedomineerd.

Apothekers, juweliers Ruys en Anthony, een handschoenen- of pettenwinkel vertegenwoordigen het luxesegment. Een zadenwinkel, een tabakswinkel, bakkers en slagerijen laten zien dat ook functionele winkelinrichtingen overtuigend en waardevol kunnen zijn. De huidige gebruikers pasten zich probleemloos aan het oude interieur aan; ook bij herbestemmingen werd het historische kader als een meerwaarde gezien.

Dat er in de tweede helft van de 20ste eeuw eveneens winkeliers waren die kosten noch moeite spaarden om de klant in hun winkel te lokken, wordt in dit project bewezen. Je ziet het eerste werk van bOb Van Reeth. Bij Kapper Jonny mocht een kunstenaar zijn gang gaan. En een designwinkel wist een begin-20ste-eeuws kader volledig naar de hand te zetten.