Beschrijving

In uitvoering van de beleidsnota Onroerend Erfgoed 2014-2019 werd een selectie van de meest waardevolle wederopbouwhoeves van na de Eerste Wereldoorlog beschermd als monument. Om deze sites te selecteren werd een thematische inventarisatie uitgevoerd. Hierbij werden ongeveer 660 niet in de inventaris opgenomen wederopbouwhoeves op het terrein bekeken. Veertig daarvan hebben voldoende erfgoedwaarde voor een bijkomende opname in de inventaris.

De wederopbouw na de verwoesting van de Eerste Wereldoorlog omvatte niet alleen steden en dorpskernen, maar ook het volledige landbouwgebied in de frontstreek van West-Vlaanderen. Het verwoeste platteland werd opnieuw in cultuur gebracht, bewoond en met hoeves bebouwd. Vandaag wordt het architecturale voorkomen van deze streek, die grotendeels tot de Westhoek behoort, voor een groot deel bepaald door de vele hoeves die in de jaren 1920 werden opgetrokken in een regionalistische architectuur. Voor de selectie van te beschermen wederopbouwhoeves in het gebied van de voormalige Verwoeste Gewesten werd niet alleen geput uit de bestaande geografische inventaris, maar ook uit een bijkomende thematische inventarisatie. In 2015-2018 werden wederopbouwhoeves geprospecteerd in Heuvelland, Ieper, Langemark-Poelkapelle, Mesen en Zonnebeke, gemeenten met een nagenoeg volledige oorlogsverwoesting én een geografische inventaris uit de periode 1982-1991. Na voorafgaand literatuur- en kaartenonderzoek konden tijdens het veldonderzoek voordien onbekende wederopbouwhoeves gedocumenteerd worden, waarvan er veertig werden toegevoegd aan de inventaris van het bouwkundig erfgoed. Voor deze hoeves werd ook het archief van het Kadaster (ministerie van Financiën) en van de Dienst der Verwoeste Gewesten (Algemeen Rijksarchief) geraadpleegd. De onderzoeksresultaten uit inventarisatie, literatuur- en archiefonderzoek resulteerden ook in de Criterianota Wederopbouwhoeves in de Verwoeste Gewesten van West-Vlaanderen en het Onderzoeksrapport Tooverwerk. De wederopbouw van hoeves in de Verwoeste Gewesten van West-Vlaanderen.

Op deze manier realiseerde het agentschap Onroerend Erfgoed een overzicht van de bewaarde wederopbouwhoeves. Dit overzicht was nodig om de bescherming van een selectie van de meest waardevolle wederopbouwhoeves te motiveren. Vóór 2019 waren in West-Vlaanderen slechts zeven wederopbouwhoeves beschermd als monument, drie in Heuvelland, twee in Middelkerke, één in Diksmuide en één in Kortemark. In 2018-2020 werden bijkomend zes hoeves definitief beschermd als monument, waardoor het thema wederopbouwhoeves nu beter afgedekt is met beschermingen. Samen met enkele andere onderzochte sites kregen deze hoeves een nieuwe beschrijving in de inventaris, gebaseerd op het plaatsbezoek en archiefonderzoek.

Als gevolg van de inventarisatie kregen heel wat reeds in de inventaris opgenomen hoeves één of meerdere nieuwe foto’s. Soms werd ook een niet eerder gepubliceerde foto van de inventarisatie uit de jaren 1980-1990 toegevoegd. Bij een twintigtal inventaristeksten werd aanvullende informatie toegevoegd. Ofwel betreft dit een toevoeging vanuit literatuur- of archiefonderzoek ofwel de vaststelling op het terrein dat één van de hoevegebouwen gesloopt is. In een beperkt aantal gevallen werd de fysieke status gewijzigd of werd de erfgoedwaarde op ‘niet aanwezig’ geplaatst. In een aantal gevallen kwam via archiefonderzoek of via informatie van de eigenaar ook de architect van de wederopbouwhoeve aan het licht.

De nieuw toegevoegde en de beschermde hoeves illustreren de grote diversiteit binnen de wederopbouwhoeves. Naast de steeds aanwezige gebouwen zoals boerenwoning, schuur, wagenhuis en stallen hebben een aantal van deze sites ook een cichorei- of tabaksast. Ook de plattegrond van de hoeve kan sterk verschillen. Kleine hoeves hebben dikwijls een langgestrekte opstelling, middelgrote en grote hoeves worden gekenmerkt door losse bestanddelen of een semigesloten opstelling. Soms is de erftoegang van een hoeve verrijkt met een kapel. Uit kaarten- en archiefonderzoek bleek dat de hoeve na de vernietiging van de Eerste Wereldoorlog veelal op een aanpalend perceel werd heropgebouwd.