erfgoedobject

Domein Koninklijk Gesticht Van Mesen

bouwkundig / landschappelijk element
ID
9096
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/9096

Juridische gevolgen

Beschrijving

Kasteeldomein waarin het Koninklijk Gesticht van Mesen is gevestigd.

Indrukwekkend gebouwencomplex in een park van bijna 7 hectare met vijver, hoge bakstenen ommuring die oorspronkelijk de Kasteeldreef en -straat, de Markizaat- en Stationsstraat aflijnde. Oorspronkelijke toegang via een hek in de Kasteeldreef. Heden is de omheining in de Stationsstraat en gedeeltelijk ook in de Kasteeldreef vervangen door bebouwing.

Plattegrond: bijna rechthoekig domein; kasteel (18de eeuw) met ten westen hoofdingang en haakse vleugels (1905) met kapel in verlengde ten zuidwesten; ten oosten, gebouw (nok parallel aan de Markizaatstraat), uit het eerste kwart van de 20ste eeuw met haakse vleugels: ten noorden, zogenaamd "Hollands Paviljoen" (1922) en oranjerie (18de eeuw) ten zuiden.

De familie van Lede, bekend sinds 1130, bezat in de 14de eeuw een waterslot dat grotendeels vernield werd door de Gentse geuzen. Het domein kwam in 1566 in handen van Jaak Bette, werd in 1607 tot baronie en in 1633 tot markizaat verheven. Van het afgebeelde gebouw in Sanderus blijft uitwendig niets over. In 1749 werd het (huidige) kasteel herbouwd in opdracht van E. Bette, de oranjerie volgde in het vierde kwart van de 18de eeuw. In 1897 aangekocht door de karmelietessen van Sint-Augustinus te Jupille, die er een kostschool voor meisjes openden. In 1905, uitbreiding met neogotische vleugels met kapel ten zuidwesten. Na 1918 verkocht aan het Gesticht van Mesen dat er de "School van de Kinderen des Vaderlands" inrichtte en in 1922 het zogenaamde Hollands Paviljoen bouwde. Opheffing van de school in 1971 gevolgd door verwaarlozing van de gebouwen.

Het kasteel uit midden 18de eeuw bestaat uit drie vleugels; voorheen bepleisterde en beschilderde baksteenbouw met zandstenen plint, zandstenen en gecementeerde banden en lijstwerk; twee en een halve bouwlaag onder schilddaken met vorstkam (leien). Verhoogd middengedeelte van vijf traveeën met in de westgevel rondbooggalerij op gecanneleerde pilasters op de benedenverdieping, en op de bovenverdieping galerij met vier (en twee halve) Dorische zuilen (blauwe hardsteen) met balustrade bekronend driehoekig fronton met wapens van de familie Bette. Eenvoudig omlijste rechthoekige muuropeningen. Risalietpaviljoenen van drie traveeën, met dakkapel; getoogde muuropeningen in omlijstingen met sluitsteen; gestrekte druiplijsten op begane grond, getoogde op de tweede bouwlaag. Vlakke achtergevel met brede trap tussen siervazen. Cordons markeren de bouwlagen. Rechthoekige vensters. Deurtravee met beglaasde vleugeldeur met bovenlicht; hardstenen stijlen met consoles waarop gesmeed ijzeren balkonhek; rondboogvormige bel-etagevenster in omlijsting met als pilasters opgevatte stijlen.

Interieur met ruime hal en monumentale eiken trap. Ruime neogotische schoolvleugels (1905) van twee tot drie bouwlagen haaks ertegenover; indrukwekkende toegangstoren op de binnenplaats ten zuiden, neogotische kapel in het verlengde van de zuidvleugel.

Ten zuidoosten oranjerie van één bouwlaag, acht traveeën onder zadeldak (nok loodrecht op de Markizaatstraat, leien). Traveeën van zuidgevel geritmeerd door Dorische zuilen van blauwe hardsteen onder een architraaf (vierde kwart van de 18de eeuw). Stallen in het verlengde ervan. Zogenaamd Hollands Paviljoen ertegenover; eenvoudig neogotisch gebouw van baksteen met twee bouwlagen, daterend van 1922; middenrisaliet met dakkapel, lisenen markeren de traveeën. Kelder, vermoedelijk uit de 13de eeuw, onder het westelijk gedeelte: twee beuken gescheiden door blauwe hardstenen zuilen. Eenvoudig neogotisch éénlaags gebouw (tussen twee laatstgenoemde gebouwen) bij toegang tot de Markizaatstraat.

  • SANDERUS A., Flandria Illustrata, deel I, boek IV, Colonae Agrippinae, 1641, heruitgave Tielt, 1973.

Bron: D'HUYVETTER C., DE LONGIE B. & EEMAN M. met medewerking van LINTERS A. 1978: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Aalst, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 5n2 (H-Z), Brussel - Gent.
Auteurs: d'Huyvetter, Clio; de Longie, Bea; Eeman, Michèle
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Het park

Het park behield grotendeels zijn sinds 1695 nauwelijks gewijzigde vorm. Van de grote rechthoek met een huidige oppervlakte van 7,9 hectare werd in het midden van de 19de eeuw een hoek langs de noordwestzijde afgesneden voor de aanleg van een spoorweg en werd later langs de noordgrens een strook verkaveld.

Twee 18de-eeuwse kaarten geven een zeer verschillend beeld van de parkaanleg. Op de eerste kaart van Villaret (circa 1745) is het kasteeldomein zoals vandaag toegankelijk vanuit het zuiden. Het kasteel ligt binnen een vierkante omwalling met langs beide zijden geometrische siertuinen, ten zuiden een grote boomgaard en ten noorden een boomgaard met drie grote rechthoekige vijvers. Op de kaart van Ferraris (circa 1770) krijgen we een heel ander beeld te zien, waarbij de recreatieve functie primeert op de economische. Ten zuiden van het kasteel zijn twee L-vormige nutsgebouwen aangelegd, omringd door moestuinen. De rest van het domein is omgevormd tot een park met uitgebreid padennetwerk: een stervormige drevenstructuur doorsneden door een grote cirkel. Mogelijk kan deze verandering aan E. Bette worden toegeschreven, die in 1749 het kasteel laat verbouwen naar plannen van de beroemde Florentijnse architect Giovanni Niccolo Servandoni (1695-1766).

Vermoedelijk in de eerste helft van de 19de eeuw werd het park heraangelegd in landschappelijke stijl. De kleine vijver achter het kasteel als restant van de voormalige walgracht, getuigt hiervan in de Atlas der Buurtwegen (1841). Op de topografische kaart van 1893 is een parkaanleg in laat-landschappelijke stijl weergegeven. Een centraal gazon met C-vormige vijver en omgevende sierbeplanting worden doorsneden door een grote rondweg en twee kleine lussen ten oosten en westen van het kasteel. Moestuinen ten zuidwesten.

Het park ondergaat een laatste grote wijziging in de eerste helft van de 20ste eeuw (topografische kaart van 1938): de vijver wordt vergroot en het padenpatroon met behoud van de rondweg uitgebreid. Langs de westzijde wordt een boomgaard ingericht die als fruitweide gebruikt werd. Twee tuinbruggen met in het midden een eilandje met beeld van Sint Augustinus worden aan de noordelijke uitstulping van de vijver opgericht. 

Heden is het park als openbaar park in gebruik. Park in landschappelijke stijl met centraal de door een bron gevoede J-vormige vijver, halverwege overwelfd door twee tuinbruggen verbonden met een centraal eilandje. Bewaarde kettingpalen bij de westelijke tuinbrug. De grote rondweg is langs de westzijde nog als beeldbepalende beukendreef bewaard. De omheiningsmuren die voorheen het ganse domein afsloten zijn slechts fragmentarisch behouden en vervangen door een draadafsluiting. Spijkers in de verwijderde westelijke omheiningsmuur tonen dat deze tevens als fruitmuur in gebruik was. Op de fruitmuur rond de voormalige moestuin groeit muurleeuwenbekje en muurvaren. Aan de ingang van het domein bleef nog één van de twee beeldbepalende bruine beuken bewaard die de verwijderde hekpijlers flankeerden. In de zuidoostelijke hoe bij de vroegere bijgebouwen staan een aantal oude notenbomen.  

In het park zijn zes bomen met erfgoedwaarde geregistreerd: een bijzondere eik, bruine beuk, zomereik, gewone es, linde, zuilvormige eik. Verder werden ook volgende bomen genoteerd:

(Het cijfer in vet geeft de stamomtrek weer. Deze wordt standaard gemeten op 150 centimeter hoogte.)

      • Bruine beuk (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’) 264
      • Bruine beuk (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’) 276 (met zwamaantasting)
      • Witte paardekastanje (Aesculus hippocastanum) 212
      • Bruine beuk met voetent (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’)268
      • Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) 213
      • Valse acacia (Robinia pseudoacacia) 185
      • Tamme kastanje (Castanea sativa) 235
      • Bruine beuk (Fagus sylvatica ‘Atropunicea’) 248
      • Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus) 278 (zwamaantasting)
      • gewone plataan (Platanus x hispanica) 320 (met klimop)
      • Levensboom (Thuja plicata) 284 (voetmeting)
      • Kaukasische spar (Picea orientalis) 112
      • Levensboom (Thuja plicata) 330 (gemeten op 50 cm hoogte)
      • gewone plataan (Platanus x hispanica)324
      • gewone plataan (Platanus x hispanica) 398
      • gewone plataan (Platanus x hispanica) 397
      • gewone plataan (Platanus x hispanica) 375
      • Bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea') 285
      • Bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea')285
      • Bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea') 235
      • Amerikaanse eik (Querqus rubra) 217
      • Tamme kastanje (Castanea sativa) 235
      • Amerikaanse eik (Quercus rubra) 220
      • Bruine beuk (Fagus sylvatica 'Atropunicea') 380

De struiklaag is samengesteld uit scherpe hulst, laurierkers, kamperfoelie, braam, hazelaar, taxus, sneeuwbes en aucuba. In de onderlaag trof men kleinbladige klimop, speenkruid, gevlekte aronskelk, heksenkruid, nagelkruid en bosanemoon aan.

  • Informatie verkregen tijdens inventarisatieproject agentschap Onroerend Erfgoed (2014).
  • Kaart van Villaret, Institut National de l’Information Géographique et Forestière, Sint- Mande (France), CH 292, uitgegeven 1745, schaal 1:14.400.
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Topografische kaarten van België, Derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1893, schaal 1:20.000.
  • Kaart van België, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1938, schaal 1:20.000.
  • CLEMENT C., PEDE R. & CHERETTE B. 2010: Lede domein van Mesen. Archeologisch onderzoek. Archeologie Rapport 11, Erpe-Mere, 10-11, ROEV0213-001.pdf (onroerenderfgoed.be) (geraadpleegd op 8 februari 2022).
  • S.N. S.D.: Project harmonisch park- en groenbeheer. Park Mesen, Lede.
  • VAN DER SNICKT C. 1998: Van abdij te Mesen tot koninklijk gesticht van Mesen te Lede, Wetteren, 95-97.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Gedeeltelijke sloop

De meeste gebouwen werden gesloopt. Een deel van het Markizaat werd als ruïne geconsolideerd. De stallen in het verlengde van de oranjerie bleven bewaard alsook enkele resten van omheiningsmuren.

Auteurs: Jacobs, Els
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Omvat
    Bijzondere eik in het park van het Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Omvat
    Bruine beuk in park van Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Omvat
    Gewone es in park Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Omvat
    Linde in het park van Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Omvat
    Parkdreef van gewone beuk in het park van Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Omvat
    Zomereik in het park van het Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Omvat
    Zuilvormige eik in het park van Koninklijk Gesticht van Mesen

  • Is deel van
    Kasteeldreef


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Domein Koninklijk Gesticht Van Mesen [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/9096 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.