erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Mattheus met kerkhof

bouwkundig element
ID
81524
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/81524

Juridische gevolgen

Beschrijving

Niet georiënteerd landelijk kerkje gelegen op een heuvelrug ten noorden van de Scheldevallei. Omringend kerkhof op rechthoekige plattegrond afgezet door bakstenen muur. Neogotisch bedehuis opgetrokken tussen 1854 en 1859, op de plaats van de oude kerk.

Gijzelbrechtegem heeft reeds een kerk in 1230 en het patronaatsrecht is in handen van het augustijnenklooster van Onze-Lieve-Vrouw te Walle in Elsegem (Wortegem-Petegem). De kerk wordt in 1730 grondig vernieuwd (zie gedenksteen in het portaal die herinnert aan de schenking van broeder Fransiscus Dhondt). In 1782 wordt de priorij van Elsegem opgeheven (Edict van Jozef II) en het patronaatsrecht komt in handen van het Sint-Veerlekapittel (Gent). Omstreeks 1850 is de kerk volledig in verval en wordt besloten ze af te breken en te vervangen. De nieuwe kerk, naar ontwerp van Pierre Nicolas Croquison (Kortrijk), wordt gebouwd in twee fasen: schip in 1854; toren en koor in 1859. De kerk wordt gedeeltelijk vernield tijdens de Eerste Wereldoorlog en hersteld. Tijdens de Tweede Wereldoorlog nogmaals beschadigd en in 1945 hersteld.

Sobere, driebeukige kerk opgetrokken in baksteen onder leien zadeldak. Voorgeplaatste toren met traptoren in de zuidoostelijke hoek. Schip van vijf traveeën. Koor van één rechte travee en driezijdige sluiting. Toren van drie geledingen onder ingesnoerde spits. Korfboogportaal waarboven rondboognis onder geprofileerde bakstenen waterlijst. Gekoppelde spitsboogvormige galmgaten met bekronende wijzerplaat. Noord- en zuidgevel van de zijbeuken geritmeerd door spitsboogvensters met arduinen dorpels en onder doorgetrokken omlopende waterlijst. De westgevel van de noordelijke zijbeuk wordt gemarkeerd door een houten kruis onder afdakje. Koor opengewerkt door middel van vijf spitsboogvensters met witstenen neogotisch maaswerk. Flankerende sacristie en bergruimte met spitsboogvensters en -nis onder plat dak met afgeschuinde schermgevel.

Bepleisterd en witgeschilderd interieur. Schip geritmeerd door ronde zuilen op achtzijdige arduinen sokkels, die de spitboogvormige scheibogen ondersteunen. Middenbeuk en koor overwelfd door middel van een tongewelf, zijbeuken door middel van spitse kruisgewelven. Omlopende houten lambrisering. Neogotische orgeltribune geschraagd door geprofileerde korbelen en afgesloten door een leuning, versierd met hoefijzerboogvormig maaswerk.

Mobilair.
Hoofdaltaar, vermoedelijk in 1963 samengesteld door Gustaaf Delafontaine (Menen): portiekaltaar met in nis beeld van Heilige Mattheus, eiken altaartafel met Jezusmonogram. Ontwerp gebaseerd op het portiek van voormalig noordelijk zijaltaar, daterend uit eind 17de eeuw, waarvan hoofdgestel volledig hersteld is en van gedeelte (altaartafel en kruisbeeld) van voormalig neogotisch hoofdaltaar van de tweede helft 19de eeuw. Gemarmerd hout. Biechtstoel uit de tweede helft 18de eeuw, gerestaureerd in 1965 door G. Delafontaine (Menen). Eind 17de-eeuwse communiebank, afkomstig van de abdij van Tongerlo. Vroeg 19de-eeuwse marmeren doopvont met koperen deksel. Neogotische preekstoel met onder de kuip 18de-eeuws beeld van Heilige Job. Schilderijen. "Kruisafneming", kopie naar Rubens door Bruno Boucquillon (?), afkomstig van de Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaartkerk te Gistel, 19de eeuw; Maria bezwijmt voor de tweede maal door Louise Gerardon, 19de eeuw; De gebrekkigen smeken de Heilige Cornelius en Ghislinus, in tegenwoordigheid van de Heilige Drievuldigheid om bijstand, door Jacob Van Oost van 1660; Heilige Antonius abt, afkomstig van het voormalig noordelijk zijaltaar, 18de eeuw. Sculptuur. Heilige Antonius abt, 16de eeuw; Heilig Graf; Heilige Job, 17de eeuw; Jezus aan het Kruis. Vier beelden uit 2de helft 19de eeuw, afkomstig van de biechtstoel.

Fraai gesculpteerde orgelkast in Lodewijk XV-stijl. Vermoedelijk in oorsprong een Van Peteghemorgel, door anderen dan weer toegeschreven aan de Kortrijkse orgelbouwers Jan en Pieter De Rijckere. In 1840 overgebracht van de kerk van Wakken naar de kerk van Gijselbrechtegem, waar het grondig verbouwd wordt door orgelbouwer Charles Louis Van Houtte (1809-1865). Hoewel het instrument niet voorkomt op zijn werklijst, kan het op basis van technische gegevens toch aan hem toegeschreven worden. In 1856 wordt het orgel in de nieuwe kerk geplaatst. Momenteel gedemonteerd en onbespeelbaar.

  • CORNILLY J., Monumentaal West-Vlaanderen. Beschermde monumenten en landschappen in de provincie West-Vlaanderen, Deel I Arrondissementen Ieper, Kortrijk, Roeselare, Tielt, Brugge, 2001, p. 29.
  • De Sint-Mattheuskerk te Gijselbrechtegem, Brochure Open Monumentendag, 1990.
  • LANNOO L., D’HOOGE K., West-Vlaamse orgelklanken, Brugge, 1997, p. 36 en 45.
  • ROOSE-MEIER B., VERSCHRAEGEN H., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie West-Vlaanderen. Kanton Kortrijk II, Brussel, 1979, p. 18-19.

Bron: DE GUNSCH A. & DE LEEUW S. met medewerking van CALLENS T. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Anzegem, Deelgemeenten Anzegem, Gijzelbrechtegem, Ingooigem, Kaster, Tiegem en Vichte, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL27, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: De Gunsch, Ann; De Leeuw, Sofie
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Het rechthoekige kerkhof van Gijzelbrechtegem staat aangeduid op de Ferrariskaart uit 1771-1778. Op dat ogenblik is het kerkhof ten noorden, westen en zuiden afgeboord met een bomenrij. Vandaag is het kerkhof omheind met een bakstenen muur met ezelsrug. Bakstenen hekpijlers, bekroond met een hardstenen dekplaat en soms ook met een hardstenen bol markeren de toegangen. Op het kerkhof staan zuilvormige haagbeuken.

Op het kerkhof bleven voornamelijk hardstenen graftekens uit het interbellum en naoorlogse periode bewaard. De meest gangbare types zoals eclectische kruisvormige stèles al dan niet met een omheinde graftuin (bijvoorbeeld voor de Zusters van Sint-Vincentius a Paolo van Gijzelbrechtegem ) en stèles met zerken in sobere art deco en modernisme komen er voor. Daarnaast bleven graftekens in composietsteen met marbrietdecoratie en een gietijzeren kruis bewaard. Graftekens in marmer en mozaïek tonen de zoektocht naar nieuwe materialen in de jaren 1960 en 1970. Figuratieve sculptuur (Vansteenbrugge +1956; Depraetere +1920?) en metalen applicaties zijn schaars. Porseleinen applicaties en tekstplaten in marbriet komen voor.

Nabij het koor rusten vijf soldaten onder de typische natuurstenen stèles van de Commonwealth War Grave Commission.

Het kerkhof werd bezocht in 2017.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Mattheus met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/81524 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.