Restanten van een Kempisch gesloten hoevecomplex, beter bekend als het Ooievaarsnest, uit het derde kwart van de 19de eeuw. Achteraan het erf, ten oosten, staan twee oude linden. Hout- en boskanten omgeven het open agrarisch landschap rond de hoeve.

Historiek

Volgens literatuurbronnen zou de hoeve, genaamd Ooievaarsnest, grondvesten hebben die teruggaan tot de 13de eeuw. Volgens een plaatselijke mondelinge traditie, die zeker teruggaat tot de 19de eeuw, zou de hoeve het geboortehuis zijn van schilder Pieter Bruegel de Oude (1525/1530-1569).

De boerderij is archivalisch rijk gedocumenteerd door teksten, tekeningen en cartografisch materiaal, waaronder documenten in het rijksarchief van Hasselt (Grote-Brogel, schepenbank) en in het Nordrhein Westfälisches Hauptstaatsarchiv in Düsseldorf (Depositum Nesselrode-Ehreshoven).

Het Ooievaarsnest was het meest uitgestrekte goed dat deel uitmaakte van de heerlijkheid Grote-Brogel en Erpekom. In 1657 besloeg het ongeveer 100 bunders, “consisterende in Landen, weijden, Bempden, soo die selve in natten ende droogen met alles appendentien ende dependentien van dijen”. Eigenaars zouden de heren van Grote-Brogel geweest zijn en dit vanaf 1658 tot aan de Franse Revolutie. In 1619 wordt het goed voor het eerst vermeld in geschreven bronnen. Het complex zou een tijdlang bewoond zijn geweest door leden van de familie Exelmans, bekend van het nabije Exelmanshof. Van 1759 tot 1792 was het bezit van de graven van Nesselrode.

Scout Hollanders maakte in 1765 een schets van de site met een schematische weergave van de hoeve, op de tekening genaamd “Oyevaersnest”. Ten oosten, richting Aabeek, waren er “terrer labourables” (akkers) en in de verdere omgeving, ten westen, noorden en zuiden, lag heideland en bos. Weide en hooiland langs de Aabeek waren eigendom van het Ooievaarsnest. Het goed liep dus tot aan de Aabeek.

In 1772 had een verkoop plaats van afbraakmateriaal van de schuur of één van de schuren van het complex. Na de Franse Revolutie werd de familie Wilsens uit Peer eigenaar. Door een huwelijk kwam het goed tegen het eind van de 19de eeuw in handen van de familie Vandermeulen uit Bree. De boerderij werd steeds verpacht.

Op de Ferrariskaart (1771-1777) wordt het complex “Cense Overnest” genoemd en is het gesloten aangeduid met ten westen een moestuin en in de verder omgeving akkers, heidegrond en weilanden. In de Atlas van de Buurtwegen (1845) is het geheel U-vormig, met open oostelijke kant, zoals ook op het hoger reeds aangehaalde primitief plan. De weg van peer naar Bocholt, de huidige Hoogstraat, is hier rechtgetrokken. Op beide kaarten loopt ten zuiden van het complex een veldweg van west naar oost, richting Aabeek.

In 1866 werd het complex door brand vernield, waarna op de oude fundamenten en kelder een nieuwe boerderij werd opgetrokken, waarvan de globale vorm behouden bleef, terwijl de afwerking en de gebruikte materialen eenvoudiger werden. De grote slaapkamer ten noordwesten in het woonhuis fungeerde ooit als café, getuige de dichtgemetselde westelijke buitendeur. Eertijds was de verdwenen oostelijke poort de hoofdtoegang. Deze sloot aan op een eveneens verdwenen beukendreef, uitlopend op een verdwenen slagmolen op de Aabeek, die nu in het Openluchtmuseum van Bokrijk staat. Deze oriëntatie naar het oosten wordt weergegeven op de kadastrale mutatieschets 51 van 1872, waar de toestand volgens het primitief plan van ongeveer 1845 wordt weergegeven, alsook de oostelijke vleugel met doorgang naar de velden, die in het derde kwart van de 19de eeuw moet zijn opgetrokken.

Op de kadastrale mutatieschets nummer 27 van 1878 is de westelijke vleugel, die in 1872 was opgetekend (schets nummer 51), verdwenen. In 1966 (kadastrale mutatieschets nummer 43) wordt een nieuw dienstgebouw ten noorden genoteerd. In 1984 (mutatieschets nummer 62) verschijnt tenslotte het nieuwe woonhuis aan straatzijde.

Volgens de overlevering zouden in de gewelfde kelder onder het parallelle dienstgebouw eertijds Bokkenrijders zijn opgesloten, leden van plaatselijke dievenbenden die de streek in de 18de eeuw onveilig maakten met afdreigingen, brandstichtingen en diefstallen.

Beschrijving

Aan het einde van een kiezelweg is een ruïne van een Kempische hoeve te zien. Links staat een stal uit 1966. Vooraan bevindt zich een recente woonst, volgens de kadasterschetsen uit 1984.

De ruïne getuigt nog van een gesloten Kempisch hoevecomplex. Ten noorden van het deels gekasseid, deels van keien voorzien en begroeid erf bevond zich de vleugel met het woonhuis en voormalige stallen. In de linkertravee zijn nog de restanten van een korfboogpoort te zien. Ten zuiden bevond zich een dienstgebouw met bakoven, dwarsschuur en stallen.

Enkel de bakstenen buitengevels van de hoeve zijn nog bewaard. Wat rest van het metselwerk is uitgevoerd in kruisverband en met klimop begroeid en overwoekerd. Er bevinden zich gewone ankers en krulankers op de gevels. Aan de westelijke kopgevels van zowel de noordelijke als de zuidelijke vleugel zijn restanten van vlechtingen te zien.