erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Pietersbanden met kerkhof en ruïne Sint-Leonarduskerk

bouwkundig element
ID
79708
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/79708

Juridische gevolgen

Beschrijving

Sint-Pietersbandenkerk met bijhorend kerkhof en romaanse westbouwruïne van de voormalige Sint-Leonarduskerk. Huidig uitzicht is fasegewijs tot stand gekomen.

Historiek

1109: het Brugse Sint-Donaaskapittel bekwam het patronaat van de kerk te Dudzele.
2de helft 12de eeuw: het romaanse bedehuis werd gebouwd. Het was een kruiskerk met een vieringtoren en een driebeukige basilikaal schip voorafgegaan door een westbouw. Als materiaal werd vooral veldsteen, kiezelzandsteen en kalksteen gebruikt.
De westbouw bestond uit een vierzijdige toren geflankeerd door twee vierzijdige traptorens en twee kleine nevenruimten in het verlengde van de zijbeuken. De toren werd aan de westzijde door twee met talrijke versnijdingen afgewerkte steunberen geschoord. De toren werd gesteund door een flankeertoren en een zware liseen. Naast de westhoek van elke flankeertoren stonden twee steunberen, eveneens met kleine versnijdingen. Beneden was er een kalkzandstenen plint langs onder geprofileerd en langs boven afgeschuind. De begane grond van de toren was op de vier zijden doorbroken: op de westzijde door de ingang waarvan een gedeelte van de boog bewaard was, op de zuid- en noordkant waar een rondboogdoorgang naar de nevenruimten was aangebracht, op de oostzijde waar zich tussen pilasters een doorgang naar de middenbeuk bevond. De begane grond was door een gewelf overdekt. Op de eerste verdieping gaf in de noordmuur een rondboogdoorgang verbinding met de torentrap, ernaast bevonden zich een brede en een smalle blindnis, bij laatst genoemden wisselen in de rondboog kalk- en veldstenen met elkaar af. Ook de volgende verdieping had een verbinding met de traptoren. Op de eerste verdieping bevonden zich boven de westingang twee rondboogvensters omgeven door één grote rondbogige ontlastingsboog; de geprofileerde binnenste vensterboog was gemaakt van kalksteen.
1350: oudste tekst in verband met de geschiedenis van de kerk. Het Sint-Donaaskapittel gaf toestemming voor het herbouwen van de Onze-Lieve-Vrouwekapel, gelegen aan de noordkant van de kerk, van dit gedeelte bleef onder meer het oostvenster gedeeltelijk bewaard.
Tweede helft 16de eeuw: als gevolg van de godsdiensttroebelen was een deel van de kerk vernield.
Laatste kwart 16de eeuw: een deel van de kerk was opnieuw hersteld.
1640-1641: volgens een beschrijving uit deze periode was enkel het schip in gebruik, de koren waren vernield. In de middentoren hingen de klokken.
1644: de koren en de sacristie werden bijna volledig herbouwd. De Onze-Lieve-Vrouwekapel aan de noordkant wordt hersteld.
1667: herbouwen van het schip.
1671: de toren werd gesloopt met uitzondering van de westmuur. waarvan men de nieuwe kerkgevel zou maken. De kruisbeuk werd hersteld.
1673: instorten van de middentoren.
1687: er werd een plan opgemaakt voor de nieuwe kerk. Op de plaats van de romaanse kruisbeuk, de zijkoren en het westelijk gedeelte van het hoofdkoor werd een driebeukige kerk van drie traveeën en een voorportaal gebouwd. Het oostelijk gedeelte van het middenkoor, de sacristie en een deel van de zijkoren bleven bewaard. In het verlengde van de langsmuren van het middenkoor werden vier meer buitenwaarts geplaatste zuilen voorzien.
1713: op de westbouw werd een klokkentorentje gebouwd.
1714: bij het uitgraven van stenen viel een zuil op het ingangsportaal.
1715: een deel van de toren werd gesloopt. Een nieuwe muur rond het kerkhof werd gebouwd.
1872-1873: na het slopen van het voorportaal wordt de kerk met twee traveeën verlengd. Vóór de middenbeuk werd een torentje gebouwd. De bekapping van de middenbeuk werd afgebroken en gebruikt om nieuw kerkmeubilair te maken, over de oude en nieuwe beuktraveeën werden een nieuw plafond en kap gelegd.

Beschrijving

Ruïne

Romaanse westbouwruïne van de voormalige Sint-Leonarduskerk.
De huidige overblijfselen zijn de zuidelijke traptoren en de zuidelijke scheimuur van deze westbouw. De aanzetten van het westportaal, van de oostelijke gordelboog en van de zuidelijke scheimuur zijn bewaard gebleven.

Kerk

De huidige kerk is een georiënteerd bedehuis aansluitend bij het type van een hallenkerk uit de 17de eeuw. Gele en rode baksteenbouw onder leien zadeldaken. Omringend kerkhof omhaagd door middel van verschillende hagen (onder andere haagbeuk, sierlaurier) en leilinden. Ten westen, kasseien kerkpad, noord-zuid georiënteerd, geflankeerd met dubbele rij leilinden, eindigend op fraai smeedijzeren hekwerk geflankeerd door arduinen vierkante hekpijlers met cassement en veelhoekige dekplaat.

Plattegrond. De huidige kerk ontvouwt een driebeukige kerk van vijf traveeën met vijfzijdige koorsluiting. Twee sacristieën ten noordwesten en zuidoosten van het hoofdkoor van respectievelijk één en twee venstertraveeën.
Westtoren op rechthoekige plattegrond.

Materialen. Gele en rode baksteen en in de noordmuur gebruik van veldsteen.

De westgevel wordt gevormd door de gebroken puntgevel van de vooruitspringende middenbeuk, overgaand in dakruiter van westtoren; twee flankerende tuitgevels met op elkaar gestelde hoeksteunberen met versnijdingen. De centrale westgevel is voorzien van muurvlechtingen en uitgelengde schouderstukken op zandstenen plint; barokportaal bestaande uit een houten vleugeldeur gevat in geblokte rondboogomlijsting, trapezoïdale imposten en sluitsteen; zwikken uitgewerkt met casementen; geheel in rechthoekige, geprofileerde omlijsting met geprofileerde deurlijst waarboven een getoogd barokvenster met oren en neuten op basement, geflankeerd door voluten; gekroonde geprofileerde en gekorniste druiplijst; top uitgewerkt door middel van gebroken fronton en een halfronde nis gevat in geprofileerde omlijsting met flankerende voluten; geprofileerde en gekorniste waterlijst met gestrekte uiteinden waarop een kruisbeeld.

Bekronende rechthoekige westtoren van twee geledingen, gemarkeerd door witstenen druiplijst, onder vierzijdig tentdak (leien); rondbogige galmgaten met zandstenen boven- en doorgetrokken onderdorpels en occuli. De flankerende tuitgevels zijn voorzien van een roosvenster gevat in een rode bakstenen, geprofileerde omlijsting met vier witstenen imposten. Rechter tuitgevel met calvarie.

Zijbeuken: geritmeerd door middel van steunberen met versnijdingen en tweeledige vensteropeningen gevat in getoogde zandstenen omlijsting met oren, neuten en geprofileerde druiplijst met trapezoïdale sluitsteen, eindigend op krulmotief; afgelijnd door middel van zandstenen kroonlijst. De vijfde travee van de noordelijke zijbeuk vertoont sporen van veldsteen. Oostwaarts eindigt de zuidelijke zijbeuk op een tuitgevel met vlechtingen; de uit 1350 daterende oostgevel van de noordelijke zijbeuk is een verankerde tuitgevel met vlechtingen. Hoger opgetrokken middenkoor op plint, van twee rechte traveeën onder leien zadeldak met dakruitertje en vijfzijdige koorsluiting met afgeronde hoeken voorzien van getoogde muurvlakken; de eerste twee vlakken vertonen sporen van dichtgemetselde segmentboogvensters. De twee rechter traveeën vertonen twee getoogde vensteropeningen, deels in zandstenen omlijsting.
Zuidelijke zijkoor: twee traveeën onder leien zadeldak; twee segmentboogvormige vensteropeningen gevat in zandstenen dito-omlijsting voorzien van hoekblokken; diefijzers, één midden-steunbeer met versnijdingen; afgelijnd door middel van zandstenen kroonlijst; overhoekse zuidoosttoren in rode baksteen op ronde basis overgaand in achthoekige romp met conisch topstuk in zandsteen; gevelsteen in zandsteen met opschrift; op romp voorziene waterlijst die gedeeltelijk doorgetrokken is op de zuidmuur van zijkoor. Oostelijke verankerde puntgevel met topstuk en drie boven elkaar geplaatste muuropeningen: één getoogde deuropening met latei en twee getoogde vensteropeningen gevat in zandstenen omlijsting met diefijzers; recente aanbouw van twee traveeën onder plat dak.
Noordelijke zijkoor: gele baksteen van één travee onder zadeldak; rechthoekige muuropening met arduinen boven- en onderdorpel in noordgevel; oostgevel met tuitgevel voorzien van vlechtingen en één vensteropening zie noordgevel, onder halfronde ontlastingsboog in rode baksteen; in geveltop een klein rechthoekig raam met boven- en onderdorpel van arduin.

Schip van vijf traveeën en drie beuken en koor van drie traveeën onder leien zadeldak. Gevels geritmeerd door steunberen alternerend met ingekaste segmentboogvensters in vlakke omlijsting met oren en neuten.
De uit 1350 daterende oostgevel van de noordbeuk voorzien van een fragment van een gotisch venster waarvan de rechtstanden langs buiten met een kraalprofiel en een afgeschuinde kant versierd zijn.

Interieur

Bepleisterde en beschilderde ruimte, volgens oude prentkaarten oorspronkelijk beschilderd met neogotische motieven. Tongewelf tussen verankerde gordelbogen aanzettend op eenvoudige consoles. De drie beuken zijn van elkaar gescheiden door Toscaanse zuilen en halfzuilen die korfbogen dragen.
De halfronde apsis is voorzien van pilasters, die langs boven door rondbogen met elkaar verbonden zijn. Boven het bakstenen gewelf van het koor is de kapconstructie, bestaande uit twee schaargebinten en een nokgebint, uit 1644 bewaard.

Mobilair

Altaren. Hoogaltaar, 17de-18de eeuw; beschilderd hout; noordelijk zijaltaar van Onze-Lieve-Vrouw van de Rozenkrans, 17de-18de eeuw, beschilderd hout; zuidelijk zijaltaar toegewijd aan de Heilige Sebastiaan, 17de-18de eeuw, beschilderd hout.
Meubilair. Eikenhouten biechtstoel, 18de eeuw. Eikenhouten credenstafel met marmeren blad, 18de eeuw. Eikenhouten communiebank van 1873 gemaakt door De Wispelaere (Brugge). Koorgestoelte, eikenhout, 1697 gedateerd. Orgelkast en doksaal uit 18de eeuw, eikenhout. Preekstoel van 1681.
Verzameling schilderijen uit de 17de en de 18de eeuw. Doopvont, gedeeltelijk blauwe hardsteen met koperen deksel.
Hooghuysorgel van 1872-1874, volgens insriptie: " LOUIS HOOGHUYS & FILS FACTEUR D'ORGUES RUE ST-JACQUES BRUGES". Neoclassicistisch meubel in archaïserende stijl.

  • Afdeling Ruimtelijke Ordening, Huisvesting en Monumentenzorg West-Vlaanderen, Cel Monumenten en Landschappen, archief, nummers 230 - 231.
  • Rijksarchief Brugge, Collectie kaarten en plannen, nummer 520.
  • Aanwijzende fotografische inventaris van de drie rechterlijke kantons Brugge, 1965, p. 374-378.
  • DEVLIEGHER L., De Zwinstreek, 1970, p. 19-40.
  • DEVOS P., Brugge herwonnen schoonheid. Tien jaar monumentenzorg te Brugge, 1975, p. 105-110.

Bron: GILTÉ S., VAN VLAENDEREN P. & VANWALLEGHEM, A. met medewerking van DENDOOVEN, K. 2006: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie West-Vlaanderen, Gemeente Brugge, Deelgemeenten Dudzele, Lissewege en Zeebrugge, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen WVL25, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Gilté, Stefanie; Vanwalleghem, Aagje; Van Vlaenderen, Patricia
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Bovenop de plint in veldsteen heeft de onderbouw van de romaanse westbouw een parement in gekantrechte blokken steen van Caen in Normandië. Het is de oudst gekende toepassing van deze kalksteen in de kuststreek. Hij komt ook voor aan de buitenzijde van de westtoren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Damme.

  • DEBONNE V. & DREESEN R. 2015: Stenen immigranten in de Zwinstreek. Natuursteen in de Onze-Lieve-Vrouwhemelvaartkerk in Damme, Relicta. Archeologie, Monumenten- en Landschapsonderzoek in Vlaanderen 12, 173-174.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties

  • Is deel van
    Dorpskom Dudzele

  • Is deel van
    Sint-Lenardsstraat


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Pietersbanden met kerkhof en ruïne Sint-Leonarduskerk [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/79708 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.