De parochiekerk van Spiere is een georiënteerd neogotisch bedehuis met omringend kerkhof. De huidige kerk, met uitzondering van de toren, wordt opgetrokken tussen 1891 en 1893. Binnen de dorpskern heeft de kerk een beeldbepalende en uitzonderlijke ligging op een kunstmatig aangelegde heuvel. Ook de inplanting van de kerk is uitzonderlijk, doordat de 'voorgevel' of westgevel naar de vallei is gericht en niet naar de dorpskern.

Ten oosten van de kerk is er een open vlakte tot aan de Spierebeek en het Spierekanaal. Ten westen van de kerk is een monumentale trap die leidt naar de kerk en het omringend kerkhof. Heuvel omgeven door gecementeerde bakstenen muur gemarkeerd door steunberen. Ten noordwesten van de kerk, aan de voet van de heuvel, Heilig Hartbeeld.

Omringend ovaalvormig kerkhof met hoofdzakelijk arduinen grafmonumenten, daarnaast ook enkele gietijzeren kruisen. Ten westen, begraafplaats van de Zusters van Liefde van Heule. In het noorden graven van de Commonwealth War Graves Commission en oorlogsmonument van de militaire en burgerlijke slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Tegen het koor grafmonument van de heren van Spiere met ijzeren hek tussen arduinen pijlers; ijzeren Christus aan het kruis op arduinen sokkel met wapenschild.

Historiek

Volgens de overlevering zou er reeds in 840 een kerk geweest zijn. De oudste vermeldingen gaan terug tot 1095: op 20 juni 1095 ondertekend Pieter I de schenkingsakte van bisschop Radbod, van de altaren van Spiere, Ramegnies, St.-Leger, Velvain en Wez, aan het Onze-Lieve-Vrouw kapittel van Doornik. De schenking wordt in 1088 goedgekeurd en door de pausen in 1190 bevestigd.

Het patronaat van de parochiekerk behoort toe aan het Onze-Lieve-Vrouwekapittel van Doornik. Oorspronkelijk behoort de parochie Spiere kerkelijk bij het bisdom Doornik-Noyon (vanaf 1146 Doornik). Vanaf 1801 wordt het bij het pas opgerichte bisdom Gent gevoegd en in 1834 tenslotte wordt de parochie ondergebracht bij het bisdom Brugge.

Over de oudste geschiedenis van het kerkgebouw is weinig tot niets bekend. Haar ligging op de grens met Vlaanderen aan de voet van de strategisch belangrijke "Brug van Spiere" (de vlakke, aan de Schelde palende kouters zijn bijzonder geschikt voor het opslaan van legerkampen) en doordat ze volledig omsloten was door het Doornikse Graafschap, was de kerk vaak de inzet van vele gevechten en werd ze dikwijls geplunderd en verwoest.

1452: de kerk brandt volledig af.

1477: felle gevechten in en rond de kerk wanneer de Vlamingen een verpletterende nederlaag kennen tegen Lodewijk XI.

1524: bouw van de huidige toren zie opschrift, aanwezig op de noordelijke torengevel : "EN L'AN DE GRACE MIL VC XXIIII FUT FONDEZ CHE CLOQIER. CHI DEVANT GIST ALLARD DE BOUCENGHIEN. PRIES DIEU POUR SON AME ET TANT AUTRE".

Tweede helft 16de eeuw: het gebouw wordt sterk beschadigd tijdens de godsdiensttroebelen.

Eerste kwart 17de eeuw: de kerk wordt opnieuw ingericht. In 1619 worden de altaren gewijd.

Eind 17de eeuw: Franse troepen beschadigen de kerk.

Begin 18de eeuw: ten gevolge van de Spaanse Successie-oorlog loopt de kerk weer schade op.

1751: verzoek tot herbouwen van de vervallen kerk aan de tiendheffer, het Onze-Lieve-Vrouwkapittel van Doornik. Het verzoek wordt ingewilligd.

1754-1755: bouw van een nieuwe kerk. De toren blijft behouden.

In het begin van de 19de eeuw bevindt de kerk zich weer in slechte staat.

1890-1893: de kerk, wordt op de toren na, volledig afgebroken en heropgebouwd. Volgens de monografie van Jules Helbig, wordt de kerk ontworpen door J.B. Bethune en worden de plannen uitgevoerd door J. Carette. De plannen van de K.C.M.L. vermelden enkel J. Carrette (Kortrijk). De totale prijs wordt geraamd op 63.900 Fr. De provincie en het ministerie van justitie betalen elk respectievelijk 10.650 en 5.325 toelagen. Baron del Fosse et d'Espierres betaald de ontbrekende som. De heropbouw verloopt niet zonder moeilijkheden vermits niet voorziene werken de oorspronkelijke prijs aanzienlijk verhogen. Het bovengedeelte van de toren is in die mate verweerd dat men het metselwerk 4.75 m hoog dient te herbouwen. De oude muren zouden volgens het oorspronkelijk plan tot op 2 m hoogte behouden blijven, maar zijn in die mate aangetast dat ze volledig gereinigd en herwerkt dienen te worden. Door de vele nivelleringswerken die op het kerkhof zijn uitgevoerd, is het peil van de begraafplaats met 0,75 m gedaald waardoor de funderingen van de kerk bloot liggen. Het kerkhof moet opgehoogd worden. De bijkomende kosten worden grotendeels gedragen door Baron del Fosse d'Espierres.

1892: Terwijl de kerk nog in opbouw is, wordt het dak vernield door grote sneeuwval.

1918: tijdens de aftocht van het Duitse leger wordt de kerk zwaar beschadigd. De kerk wordt tussen 1920 en 1925 heropgebouwd naar de plannen van 1891.

Beschrijving

Imposante parochiekerk van het pseudo-basilicale type volledig opgetrokken in Doornikse steen. Sokkel van bossage. Merkwaardige ingebouwde zuidwestelijke toren. Driebeukig schip van zes traveeën, koor van één brede rechte travee en een vijfzijdige sluiting. Ten noordoosten en zuidoosten twee lagere aanbouwen onder leien schilddak respectievelijk sacristie en opbergplaats. Leien bedaking.

De pseudo-basilicale opstand en de inplanting van de toren zijn uitzonderlijk voor de Sint-Lucasschool waar Carette en Bethune belangrijke vertegenwoordigers van zijn.

Vroeggotische toren gebouwd in 1524. Vierkante toren opgetrokken in Doornikse steen van vijf geledingen onder ingesnoerde leien spits bekroond door ijzeren kruis. Horizontale accentuering door de waterlijstjes. Vier torenuurwerken met sierlijk houten dakstoeltje. Korfbogig portaal onder druiplijstje met erboven medaillon. Bovenste bouwlaag met gekoppelde galmgaten onder spitsbogige waterlijst.

Puntgevel van de middenbeuk deels opgenomen in de toren. Spitsbogig hoofdportaal geflankeerd met colonetten. Aflijnend druiplijstje. Erboven lancetvenster gevat in gedrukte spitsboognis. Noordelijke zijbeuk gemarkeerd door spitsbogige tweelichten gevat in verdiepte spitsboognis.

Zijgevels van het schip geritmeerd door spitsbogige nissen met afzaat waarin gekoppelde spitsboogvensters met glas-in-lood.

Halfrond koor afgelijnd door driepasboogfries.

Bepleisterd en beschilderd interieur. Toren met bakstenen kruisribgewelf (ribben in natuursteen) en mangat. Schip van zes traveeën, geritmeerd door spitsbogige scheibogen op natuurstenen zuilen met knoppenkapiteel en achtzijdige sokkel. Overwelving door bakstenen kruisribgewelven uitlopend op consoles met knoppenkapiteel.

De westelijke wand van het schip is opgetrokken in Doornikse steen en sluit aan bij de toren.

Ten noorden van het koor, boven de sacristie, tribune voor de weldoeners Baron Armand del Fosse en zijn echtgenote met geschilderd arduinen alliantiewapen van de familie del Fosse-d'Espierres. Heden bevindt het orgel zich daar. De tribune voor de dorpsheer getuigt van een typische 19de-eeuwse receptie (en perceptie) van de middeleeuwse geschiedenis.

Mobilair. Deels bewaard eenvoudig neogotisch meubilair van 1892 naar ontwerp van J. Carette (Kortrijk): houten biechtstoel, arduinen wijwatervat; deels behouden hoofdaltaar, afwijkend van het oorspronkelijk plan. Vermoedelijk recentere zijaltaren in natuursteen met erboven houten altaarstuk. Kruisweg bestaande uit veertien statiën. Koor met vijf glasramen die onder meer Christus aan het kruis voorstellen en Sint-Joris. 18de-eeuws schilderij op doek met Aanbidding der herders.