erfgoedobject

Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw met kerkhof

bouwkundig element
ID
71027
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/71027

Juridische gevolgen

Beschrijving

Parochiekerk, voorheen toegewijd aan Sint-Quirinus. Het patronaatsrecht was in handen van de heer, de tienden waren voor twee derden in het bezit van de abdij van Herkenrode, voor één derde van de pastoor. De kerk was een bekend bedevaartsoord ter ere van Sint-Quirinus, Onze-Lieve-Vrouw en Sint-Apollonia, dat veel bedevaarders uit de streek van 's Hertogenbosch aantrok; de Sint-Quirinusdevotie wordt voor het eerst vermeld in 1323.

De kerk is omringd door het ommuurde kerkhof.

Laatgotische, tweebeukige kerk uit het begin van de 16de eeuw, met romaanse westelijke toren uit de 12de eeuw, waarvan de vroegromaanse onderbouw in visgraatverband dateert uit de 10de-11de eeuw. Het is niet duidelijk wanneer de enige zijbeuk gebouwd werd: in dezelfde periode als de gotische kerk, of in de 17de eeuw. In 1704 werd het schip verhoogd. In 1718 werd ook de toren verhoogd, confer de ingekraste datering. Restauratie in 1726. De kerk brandde in 1881 af door blikseminslag; bij deze brand gingen het dak en het mobilair verloren, en de gewelven stortten in. Heropbouw in 1884-88 door architect L. Jaminé (Hasselt), grosso modo met behoud van het oorspronkelijk uitzicht; het kruisribgewelf werd vervangen door een houten tongewelf. Het zuidelijke portaal en de zuidelijke sacristie dateren eveneens uit deze periode.

De plattegrond beschrijft een tweebeukig schip van drie traveeën met een noordelijke zijbeuk, een voorstaande westelijke toren, een koor van twee rechte traveeën met driezijdige sluiting, en thans twee sacristieën, waarvan de oudste aan de zuidelijke zijde dateert uit de 19de eeuw.

Schip en koor zijn van mergelsteen, het schip op een recente hardstenen plint, het koor met de oorspronkelijke plint van gebouchardeerde kalksteen. Zadeldak en lessenaarsdak (leien). Geprofileerde kroonlijst. Steunberen met vier versnijdingen; de zijbeuk heeft steunberen van twee versnijdingen. De westelijke en oostelijke gevel van de zijbeuk zijn trapgevels. Spitsboogvensters in een geprofileerde omlijsting met afzaat; mergelstenen maaswerk. Neogotisch portaal in de westelijke travee aan de zuidelijke zijde, in een haaks gedeelte onder zadeldak; trapgevel, de geveltop voorzien van spitsbooglisenen met driepasmotieven; korfboogportaal in afgeschuinde omlijsting.

De toren is, op de galmgaten en lichtspleten na, blind. Breuksteen, onder meer hardsteen en Maaskeien, in onregelmatig verband, op sommige plaatsen visgraatverband. De hoekbanden, behalve in de onderbouw, dateren uit de periode van de restauratie. Ook het bovenste gedeelte van de toren dateert van de restauratie, de galmgaten werden niet in hun oorspronkelijke vorm heropgebouwd. Recente hardstenen plint. Lichtspleten in recente hardstenen omlijsting. Bovenaan op elke zijde, behalve de oostelijke zijde, een rondboogvormig tweelicht als galmgat in een neoromaanse omlijsting van rode natuursteen. Geprofileerde, mergelstenen kroonlijst. Ingesnoerde naaldspits (leien). Ingekraste datering 1718 in de zuidelijke zijde.

Neogotische sacristie in een vrijwel losstaand gebouw aan de zuidzijde, door een gang met het koor verbonden; twee traveeën onder zadeldak (leien). Trapgevels als zijgevels. Vensters in een natuurstenen omlijsting met laatgotische profilering.

Bepleisterd interieur. Overdekking van de middenbeuk door middel van een houten spitstongewelf met neogotische beschildering. Over de zijbeuk een kwartrond houten tongewelf met houten trekankers. Het koor is voorzien van een houten spitstongewelf en dito straalgewelf. Rondboogarcade op bepleisterde, bakstenen zuilen met waterbladkapiteel tussen midden- en zijbeuk. Rondboogvormige scheiboog tussen schip en koor.

Mobilair: beeld Onze-Lieve-Vrouw op maansikkel, gepolychromeerd hout, Meester van Elsloo (circa 1525); beeld Sint-Quirinus van Malmédy, gepolychromeerd hout, Meester van Elsloo (1510-25); beeld Christus aan het kruis, gepolychromeerde eik, Maaslands (circa 1280); beeld Sedes Sapientiae, door de bedevaarders vereerd als Onze-Lieve-Vrouw van Remedie, gepolychromeerd hout (midden 13de eeuw); beeldengroep Calvarie, neogotisch, gepolychromeerd hout, door de gebroeders Ramaekers (Geleen), (1894). Kruisweg, gebakken potaarde, door Leynen-Hougaerts (Peer), (1901).

Retabel van het hoofdaltaar, neogotisch, gepolychromeerd hout, door R. Rooms (Gent), (1895-98); zijaltaar met retabel en beeld van Sint-Quirinus, eik, door de gebroeders Ramaekers (Geleen), (1898). Reliekschrijn op het zijaltaar, vergulde messing (tweede helft 17de eeuw). Rest van de communiebank, zandsteen (waarschijnlijk 1890). Neogotische biechtstoel, eik (eind 19de eeuw). Doksaal (1856). Orgel door Lonet (Laken), (1857). Hardstenen doopvont met messing deksel, laatstgenoemde door Smeets (Bree), (1857). Glasramen in het koor door Jaminé (Hasselt), (1894).

  • Laat-gotische beeldsnijkunst uit Limburg en Grensland, Sint-Truiden, 1990, nummers 82-83.
  • CARDINAELS J. - en anderen, Geschiedenis en kerkelijk kunstbezit te Gerdingen, Bree, 1976.
  • COENEN J., Kempische Kerken: Kantons Bree en Peer, Hasselt, 1936, pagina's 5-7.
  • GEUKENS B., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen. Provincie Limburg. Kanton Bree, Brussel-St.-Truiden, 1977, 21-22.
  • GRAUWELS J., De aartsdiakonale visitaties van het dekenaat Maaseik (1646-1726), (Het Oude Land van Loon, 38, 1983, pagina's 80-84).
  • MEUL V. - JAMINE W., Van Waterstaatskerk tot Mijncité. Een historiek van het bouwen in Limburg door drie generaties provinciale bouwmeesters Jaminé (1832-1921), (Cultureel erfgoed in Limburg; 2), Hasselt, 1999, pagina 223.
  • TIMMERS J.J.M., De kunst van het Maasland, Assen, 1971, pagina 40.
  • TIMMERS J.J.M., De kunst van het Maasland. Deel II. De Gotiek en de Renaissance, Assen, 1980, pagina 73.

Bron: SCHLUSMANS F. 2005: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Maaseik, Kantons Bree - Maaseik, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 19n1, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Schlusmans, Frieda
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Op het oude kerkhof zijn onder meer verschillende gietijzeren grafkruisen deels bewaard gebleven. Het kerkhof is volledig ommuurd door een lage bakstenen muur op een onderbouw van keien. Door deze muur wordt het hoogteverschil met de straat opgevangen. Het zuidelijke gedeelte is aangelegd als tuin met enkele bomen, hagen en grasperken.

  • Onroerend Erfgoed Limburg, Beschermingsdossier DL000222, Onze-Lieve-Vrouwkerk (J. Gyselinck, 1981).
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/71027 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.