Historiek en context

Complex in beaux-artsstijl gevormd door een appartementsgebouw dat tien flats en twee winkels omvat, en een achterliggende theaterzaal, gebouwd in opdracht van de Naamlooze Bouw- Crediet- en Spaarmaatschappij "Voorspoed", naar een ontwerp door de architect François Dens uit 1921. Op het appartementsgebouw aan de Carnotstraat sluit in de lengte van het perceel met een knik de theaterzaal aan, waarvan de annex aan de oostzijde uitgeeft in de Lange Winkelhaakstraat (tussen nummers 21 en 27). Het appartementsgebouw ingeplant op de verbrede rooilijn van de Carnotstraat, werd aanvankelijk ter hoogte van de begane grond voorafgegaan door een tijdelijke constructie op de oude rooilijn, die het inkomportaal van de theaterzaal, winkelannexen, en het portaal van de appartementen herbergde. Vermoedelijk verdween deze pas na de heropbouw van de aanpalende panden op de nieuwe rooilijn respectievelijk in 1925 (nummer 19) en 1938 (nummer 11). Waar de bouwplannen de naam “Olympia” vermelden, opende de theaterzaal op 14 januari 1922 onder de benaming “Rubens Paleis”. In de jaren 1920 was het vooral een feest- en danszaal met spectaculaire verlichting en een orgel van de Parijse firma Godin. In de jaren 1930 stonden naast worstel- en bokswedstrijden, politieke meetings en populaire revues op het programma. ‘Filmbaron’ Georges Heylen (1911-1995) liet de zaal in 1952 inwendig verbouwen tot bioscoop naar een ontwerp door de architect Rie Haan. Met 1080 zitplaatsen en naar verluidt het grootste scherm van België, legde “Ciné Rubens” zich toe op de grote spektakel- en rampenfilms. De bioscoop sloot zijn deuren in 1992 en het complex werd in december van dat jaar openbaar verkocht. Sinds 2000 is de zaal in gebruik als evangelische kerk.

"Voorspoed", met zetel op de Frankrijklei in Antwerpen, werd vermoedelijk in 1910 opgericht als bouwpromotor, hypotheekverstrekker en spaarkas. Afgevaardigd-beheerder was de Antwerpse ondernemer Joseph Nellens (Antwerpen, 1880-Brugge, 1934), liberaal senator vanaf 1923. Met zijn Société Immobilière Knocke Balnéaire, tekende deze laatste vanaf 1925 voor de verkaveling van het Albertstrand in Knokke en in 1930 voor de bouw van het Casino aldaar, waar François Dens bij betrokken was. Vóór de Eerste Wereldoorlog bouwde de maatschappij woningen en villa’s in diverse nieuwbouwwijken te Antwerpen zowel als in Sint-Mariaburg, in opdracht van particuliere klanten of voor verkoop ‘sleutel-op-de-deur’, waarvoor huisarchitect John Voet de plannen tekende. Na de heropstart in 1921, was de maatschappij in Antwerpen nog actief tot 1925, om zich vervolgens vermoedelijk op Knokke te concentreren. Uit deze laatste periode zijn enkele grotere bouwprojecten gekend, zoals de groep cottagevilla's in de Acacialaan door de architecten Leopold De Coninck en Maurice Potié, het “Rubens Paleis” en twee reeksen van 133 en 112 rijwoningen in de Stadionstraat en de De Bosschaertstraat op het Kiel door François Dens.

Het “Rubens Paleis” is samen is samen met het quasi gelijktijdig ontworpen appartementsgebouw Du Bois in de Jezusstraat, het eerste van een indrukwekkende reeks appartementsgebouwen van hoge standing die François Dens tijdens het interbellum tot stand bracht. Het op de burgerij gerichte appartement kende een voorzichtig debuut in Antwerpen omstreeks 1910, met als meest opvallende vroege voorbeeld de Residentie Carlier op de hoek van Britselei en Mechelsesteenweg, een complex door architect Jos Goeyvaerts uit 1913. Ook Dens ontwierp dat jaar zijn voor zover bekend eerste appartementsgebouw, een bescheidener complex gelegen op de hoek van Simonsstraat en Lange Kievitstraat. De architect die actief was vanaf 1906 tot begin jaren 1950, ontplooide een succesvolle loopbaan in dienst van de burgerij en het bedrijfsleven. Zoals zijn generatiegenoot Alfred Portielje legde Dens zich vanaf de jaren 1920 in het bijzonder toe op de ontwikkeling van de typologie van het standingvolle appartementsgebouw. Zijn realisaties op dat vlak evolueerden tijdens de jaren 1920 en 1930 in stijl van beaux-arts, over art deco naar een zakelijk modernisme. Zoals het appartementsgebouw Du Bois en de eigen woning van de architect aan de Mechelsesteenweg, een ontwerp uit 1922, kenmerkt het “Rubens Paleis” zich door een mengeling van latente art-nouveau- en beaux-artsstijl, sterk geïnspireerd op de Parijse architectuur uit het voorgaande decennium. In 1924 bracht Dens verderop in de Carnotstraat volgens een gelijkaardig concept het appartementsgebouw met bioscoop “Majestic” tot stand.

Architectuur

Opstand

Gebouw van vier traveeën en vijf bouwlagen onder een pseudo-mansarde (leien). De monumentale lijstgevel onderscheidt zich door een parement uit witte natuursteen, met een sober floraal decor. Axiaal-symmetrisch van opzet, beantwoordt de opstand aan een klassiek, drieledig schema belijnd door waterlijsten. Het is opgebouwd uit de pui met entresol, de bovenbouw in kolossale orde en de topgeleding opgevat als attiekloggia. De pui met entresol die uit drie brede korfbogen bestond, is in 1952 over de volledige middenas en de onderste geleding van de zijtraveeën verbouwd en bekleed met travertin. Oorspronkelijk was het theaterportaal in de middenas gevat in een bewerkte omlijsting, en incorporeerde de rechter winkelpui de privé-inkom van de appartementen. De bovenbouw wordt in de zijtraveeën gemarkeerd door oplopende bow-windows met rechthoekige en in de top Serlaanse drielichten. Brede rechthoekige en in de top korfbogige vensters met een gebogen Frans balkon doorbreken beide middentraveeën. Discreet van karakter en geïntegreerd in de vloeiende lijnvoering van de gevelopstand, bestaat het decor uit sluitstenen en bloemenguirlandes. De smeedijzeren borstwering hebben een alternerend patroon per verdieping. Opmerkelijk is de topgeleding die in de middenpartij is opgevat als een loggia met composiete kolommen en in de zijtraveeên als rechthoekige erkers, beide op consoles en met een doorlopende smeedijzeren borstwering. De erkers zijn driezijdig doorgetrokken in de pseudo-mansarde, die in de middenpartij twee dakkapellen telt achter een doorlopende smeedijzeren borstwering. De gecementeerde achtergevel van drie traveeën en drie bouwlagen in de Lange Winkelhaakstraat, in de brede middenas geopend door een rechthoekige en korfbogige vensterpartij, is verbouwd en gedecapeerd.

Plattegrond en interieur

Volgens de bouwplannen omvatten beide winkels een entresolniveau met binnentrap, mogelijk gebruikt als woonst. Ontsloten door de zijdelings ingeplante inkom- en traphal met lift, zijn de appartementen per twee gegroepeerd op de bovenverdiepingen en de pseudo-mansarde. De gespiegelde, licht afwijkende plattegrond bestaat op de vier bovenverdiepingen telkens uit de hal, de suite van salon en eetkamer en een eerste slaapkamer aan de straatzijde, de keuken met terras en een tweede slaapkamer met badkamer aan de binnenplaats. De pseudo-mansarde omvat twee kleinere vijfkamerwoningen en een reeks mansardekamers.

De oorspronkelijke theaterzaal uit 1921 bestond uit een toegangsgalerij met vestiaire, een auditorium met parterre, balkon en amfitheater dat aansloot op de toneeltoren. De zijvleugel aan de Lange Winkelhaakstraat huisvestte op de begane grond de foyer en op de bovenverdieping een feestzaal. Het auditorium in beaux-artsstijl werd gekenmerkt door omlopende rondbooggalerijen op pijlers, een rijk gedecoreerde toneelmond en een gewelf met twee ronde glas-in-loodkoepels, beschermd door de nog bewaarde ijzeren dakspant met dakruiter. De inwendig vernieuwde bioscoopzaal uit 1952, die nog slechts uit een oplopende parterre en twee loges bestond, biedt een conventionele aanblik, met een houten lambrisering, ritmerende pijlers, een ster als plafonddecoratie en kolossale wapenschilden op de wanden uit sierstucwerk.