erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Gangulfus

bouwkundig element
ID
45254
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/45254

Juridische gevolgen

Beschrijving

Georiënteerde kerk, mooi ingeplant op een licht verhevenheid in klein rond kerkhof met lage bakstenen muur met dito ezelsrug, nog enkele oude grafstenen ten zuiden en ten oosten met opvallende rij van grafstenen van pastoors en burgemeesters. Kerkhof toegankelijk via ijzeren hekken aan weerszij van de westelijke gevel van 1948 en via vernieuwd houten hekje ten zuidoosten.

Historiek

De vroegste bouwgeschiedenis is onbekend. Eenbeukige zaalkerk opgetrokken uit Doornikse kalksteen uit de 11de eeuw, uitgebreid ten westen in de loop van de 12de eeuw. Bouw van een nieuw veelzijdig koor van Balegemse zandsteen in het vierde kwart van de 13de eeuw. In 1593 kerk in gebruik als vesting. Belangrijke herstellingen circa 1595-1615. In 1656 toevoeging van een sacristie, huidige sacristie vermoedelijk van circa 1700. Restauratie in 1892-93 onder leiding van architect J. Piscador (Leuven) en vervanging van de laatmiddeleeuwse vensters door vier spitsboogvormige tweelichten. Restauratie van het koor in 1959. Herstellingswerken en ontpleisteren van de zuidgevel in 1971 onder leiding van architect A. Bressers. Herstel interieur in 1985.

Beschrijving

Eenbeukige transeptloze kerk van vijf traveeën, ten oosten een smaller koor met vijfzijdige sluiting, schuin geplaatste sacristie ten zuiden en berging ten noorden.

Neogotisch bakstenen westgevel opgetrokken bij uitbreiding van 1893, tot circa 2 meter hoogte van Doornikse breuksteen. Op de hoeken versterkt door versneden steunberen. Neogotische spitsboogvormige ingang met geprofileerde arduinen omlijsting. Rechts ervan, halfcirkelvormige smeedijzeren voetenschrapper. Erboven lancetvenster en klein rechthoekig venstertje. Sierankers in geveltop. Ingemetstelde gedenkstenen voor beide Wereldoorlogen. Vierkante houten westelijke toren bekleed met leien met rechthoekige galmgaten onder tentdak met smeedijzeren 18de-eeuws kruis en haan.

Zuidelijke zijgevel van Doornikse kalksteen met sporen van hooggeplaatste kleine rondboogvensters; twee spitsbogige tweelichten van hardsteen. Op de westhoek voorzien van bakstenen steunbeer, in eerste travee sporen van gedicht lancetvenster en in derde travee gedichte korfbogige deur en rondboogvenstertje erboven, thans ervoor geplaatst calvariekruis; eveneens gedicht venster in vierde travee. Noordelijke gevel van bak- en natuursteen met drie bakstenen steunberen. Sporen van gedichte lancetvensters en twee spitsbogige tweelichten.

Gotisch koor opgetrokken uit Ledische zandsteen met decoratieve steunberen. Spitsboogvensters met omlijsting en omlopende waterlijst, enkel aan de noordzijde met bewaard vroeggotisch traceerwerk, andere vensters dichtgemetseld bij plaatsing van nieuw hoofdaltaar in de 18de eeuw en aan de zuidzijde vernieuwd. Noordelijke berging en zuidelijke sacristie met rechthoekige vensters onder lessenaarsdak.

Interieur

Gepleisterd en witgeschilderd schip overdekt met vlak bepleisterd plafond, door bepleisterde moerbalken verdeeld in vier panelen versierd met rocailles in stuc, gedateerd 1694 op de twee eerste ontpleisterde balken boven het doksaal en 1762 op scheidingsboog met koor. Zuidelijke muur geritmeerd door lisenen. Koor met ontpleisterde zandstenen muren en marmeren vloer met sterpatroon van 1855 en spitsbogig tongewelf. In de zuidelijke muur naast hoofdaltaar getoogde nis met lithurgische piscina uit de 14de of 15de eeuw en eikenhouten sacristiedeur met smeedijzeren beslag uit de 17de of 18de eeuw. Sacristie met bepleisterd kruisgewelf. Neogotische doksaalleuning van 1893.

Mobilair. Schilderijen op houten panelen: Calvarie, oorspronkelijk middendeel van een triptiek, eind 16de eeuw - begin 17de eeuw, gerestaureerd in 1961 door J. Trotteyn; "Heilige Gangulfus en zijn legenden", gedateerd 1615.

Beeldhouwwerk: gepolychromeerd houten beeld van Heilige Gangulfus uit de 18de eeuw(?); gepolychromeerde plaasteren heiligenbeelden op consoles en op zijaltaren.

Meubilair: Hoofdaltaar van geschilderd hout in rococostijl uit midden 18de eeuw, aangepast en geschilderd in 1869. Zijaltaren van Heilige Barbara (zuiden) en Onze-Lieve-Vrouw (noorden), gepolychromeerde houten portiekaltaren in late rococostijl uit het derde kwart van de 18de eeuw. Koorbanken uit de 18de eeuw. Eikenhouten lambriseringen in het koor uit de 17de of 18de eeuw. Communiebank van eikenhout uit het derde kwart van de 18de eeuw, hergebruikt als altaar. Eiken zeszijdige barokke kansel uit het derde kwart van de 17de eeuw, met aangepaste trapaanzet uit de 20ste eeuw, geplaatst tegen de zuidelijke muur. Eiken biechtstoel in empirestijl uit begin 19de eeuw ingewerkt in de noordelijke muur. Gotische doopvont van zandsteen met koperen deksel uit de 17de eeuw. Recentere in steen gebeeldhouwde kruisweg.

Verschillende grafstenen uit de 17de en de 18de eeuw in de vloer en de muren van doopkapel en op het doksaal.

  • Beerlegem, Pastorie, Liber Memorialis van Paulatem.
  • DEMEY A. 1977: Eenbeukige Romaanse kerken in Oost-Vlaanderen, in Kultureel Jaarboek voor de provincie Oost-Vlaanderen, Bijdragen Nieuwe Reeks - Nummer 5, Gent, 105-113.
  • DE NOYETTE G. & HOEBEKE M. 1994: Dorpsbeelden uit het verleden, Zwalm, Nazareth, 80.
  • DE WOLF K. sine dato: Romaanse bouwkunst (1000-1225), Architectuurgids Zuid-Oost-Vlaanderen, Zottegem, 38-39.
  • DE WOLF K. 1997: Gotische bouwkunst, Vroeg, laat- en postgotiek & invloeden van de renaissance (1225-1625), Architectuurgids Zuid-Oost-Vlaanderen, Zottegem, 66-68.
  • DHANENS E. 1971: Kanton Sint-Maria-Horebeke, Tekst, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VII, Gent, 157-76.
  • DHANENS E. 1971: Kanton Sint-Maria-Horebeke, Illustratie, Inventaris van het Kunstpatrimonium van Oost-Vlaanderen, VIII, Gent, afbeeldingen 254-267.
  • HELLEBAUT G. 1958: Paulatem in het land van Gavere, Oost-Vlaanderen, VII, 6, 138-139.
  • VAN DEN ABEELE-BELLON R. 1974: Een greep uit Oostvlaamse landelijke kerken, De Sint-Gangulfuskerk te Paulatem (Munkzwalm), in Toerisme in Oost-Vlaanderen, XXIII, 2, 43-45.
  • VANDENBUSSCHE-VAN DEN KERCKHOVE C. 1980: Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Brakel, Brussel, 59-62.
  • VAN HOUCKE A. & LANGEROCK P. 1887: Oude bouwwerken in Vlaanderen, I, Plaat XXVI-XXVII.

Bron: BOGAERT C., DUCHÊNE H., LANCLUS K. & VERBEECK M. 2000: Inventaris van het bouwkundig erfgoed, Provincie Oost-Vlaanderen, Gemeenten: Brakel, Horebeke, Kruishoutem, Lierde, Zingem en Zwalm, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 15n4, onuitgegeven werkdocumenten.
Auteurs: Lanclus, Kathleen
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Gangulfus [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/45254 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.