Het terrein van de huidige boomgaard behoorde tijdens het ancien régime tot de site Waterhof, een restant van een voormalig omwalde herenhoeve waarvan enkel de stalvleugel in typische Maasstijl overblijft. De perenboomgaard (Pyrus communis) langs de Waterhofstraat werd vermoedelijk aangeplant op het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het ensemble bevindt zich op het interfluvium tussen de Grote en Kleine Gete. In de ruilverkaveling Melkwezer bleef de omgeving van de Moesbeek gespaard, waardoor het traditionele landschap goed bewaard is gebleven.

Historiek

Het huidige Waterhof te Melkwezer is een restant van een voormalig omwalde herenhoeve, gelegen ten zuiden van de dorpskern, aan de weg naar Orsmaal.

In de middeleeuwen kende Melkwezer twee belangrijke landeigenaars: enerzijds de abdij van Maagdendaal te Oplinter, met als belangrijkste domein het Hof van Wezer en anderzijds de ridders van Wesere, de eigenaars en vermoedelijk ook de bewoners van Het Waterhof. De nazaten van het geslacht de Wesere zijn gekend onder naam Van de Kerckhove of de Latijnse naam de Atrio en Van den Nuwenhuyze. Vanaf de 16de eeuw is het geslacht Minten (later Menten) eigenaar. Volgens een document van 1723 bouwde Maria-Catharina Van der Smisse van Bierset, adellijke weduwe van Henri Menten, in de 17de eeuw een grote nieuwe hoeve.

De kabinetskaart van de Ferraris (1770-1778) toont een aan de straat palende, grote, vierkante omwalling gevoed door de Moesbeek met in de noordwestelijke hoek de semi-gesloten herenhoeve annex brouwerij waarrond moestuinen aangelegd zijn. De hoeve is bereikbaar via een brug aan de noordwestzijde; buiten de omwalling liggen boomgaarden. De kaart van Everaert in 1786 getekend in opdracht van de eigenaar van het Waterhof, Carolus Rouchet en de eigenaar van het Hof van Wezer, L. De Hertogh, geeft een gelijkaardige toestand. Hier zijn echter geen moestuinen aan de noordoostzijde getekend waardoor drie vleugels van de herenhoeve onmiddellijk aan de omwalling grenzen. Deze weergave strookt met latere kadasteropmetingen.

In 1827 of 1828 kocht J. De Hertoghe het Waterhof van Jean van Massenhove en sloopte de schuur en brouwerij zodat alleen nog een L-vormige volume ten westen en noordwesten overbleef, bestaande uit het woonhuis, het poortgebouw en een stalvleugel. Deze toestand is terug te vinden op de kaarten van het primitief kadaster (circa 1830), in de Atlas der Buurtwegen (1846) en op de Poppkaart (circa 1850). Op beide kaarten heeft de omwalling een meer grillige vorm dan op de Ferrariskaart.

J. De Hertoghe verkocht het goed aan zijn zuster Maria, gehuwd met Ernest Lowet, burgemeester van Melkwezer. In 1885 werd het domein aangekocht door Remy Geens-Lecock. In 1916 erfde zijn schoonzoon, de Tiense brouwer Theofiel Pieraerts het Waterhof. Later komt de site in handen van zijn zoon, Eduard Pieraerts die eveneens brouwer is. Hij sloopte het woonhuis en het poortgebouw en dempte de omwalling (mutatieschets 1953/3 en 1954/1) zodat enkel nog een deel van de stalvleugel overbleef. De stalvleugel die "AO 166?" gedateerd is, werd tot op het moment van de bescherming als koeienstal gebruikt. Naar verluidt was het volledige jaartal "1661" (volgens ooggetuigen P. Betz en F. Hendrickx) en niet 1662 zoals vermeld bij A. Wauters.

De niet-bebouwde delen binnen de omwalling waren kadastraal bekend als 'hof' en 'lustgrond'. In de kadastrale legger gebeurt de omzetting naar weiland in 1954. Een Amerikaanse eik (Quercus rubra) is hetgeen wat er rest van de vroegere beplanting.

Op basis van de kadastergegevens kan worden gesteld dat de perenboomgaard (Pyrus communis) vermoedelijk werd aangeplant op het einde van de Tweede Wereldoorlog, vermoedelijk in 1944 of 1945.

Beschrijving

De ingekorte stalvleugel van zeven traveeën draagt een licht geknikt zadeldak met rode Vlaamse pannen (nok haaks op de straat), en is opgetrokken in typische Maasstijl (of Maaslandse renaissance) en door middel van jaarankers "AO 166?" gedateerd. De met kram en krul verankerde baksteenbouw op een Maastrichterstenen plint wordt gekarakteriseerd door veelvuldige dito speklagen die om de vier rijen baksteen werden aangebracht; aan de erfzijde (zuidoostgevel) bevinden zich steigergaten in Maastrichtersteen, de overige muuropeningen in Maaskalksteen. Voorheen bevond er zich een wit gekalkt volume ter bescherming van de zachte Maastrichtersteen, tegenwoordig zijn de sterkst aangetaste delen met cement bestreken. Boven één gedeeltelijk en twee geheel bewaarde korfboogdeurtjes wordt een bakstenen rollaag onderbroken door een uitgesproken sluitsteen. De rechthoekige laadvensters hebben een kwarthol geprofileerde plattebandomlijsting.

Aan de rechterzijde bevindt zich een later toegevoegde schuurpoort onder een houten latei, voorzien van een linkerstijl met Maaskalkstenen negblokken. De in oorsprong gesloten veldgevel (noordwestgevel) is door middel van jaarankers "AO 166?" gedateerd en wordt geopend door drie kleine venstertjes en een deur onder houten latei. Aan de linkerzijde zijn sporen te vinden van een gedichte schuurpoort onder houten latei. De beide zijgevels zijn van latere datum: de noordoostelijke zijgevel bestaat uit een amalgaam van bak- en Maastrichtersteen, de zuidwestelijke zijgevel uit een lage muur in snelbouwblokken, beiden met een kunstleien bebording in de top.

Halverwege tussen de kerk van Melkwezer en de historische verbindingsweg tussen Tienen en Zoutleeuw ligt ten zuiden van de Moesbeek een oude productieboomgaard met een oppervlakte van 6,45 hectare. Hier en daar zijn nog restanten van de oude meidoornhaag (Crataegus) aanwezig. Het frequent voorkomen van kamgras (Cynosurus cristatus) verraadt een begrazing met koeien. Vooraan in de boomgaard komt enkel de variëteit ‘Dubbele Flip’ voor, terwijl achteraan ook de variëteit 'Légipont' voorkomt. Vooral achteraan zijn er ook jongere bomen terug te vinden. Van de oorspronkelijke boomgaard zijn ongeveer 220 bomen bewaard gebleven.

De oude productieboomgaard trekt de aandacht door zijn omvang. Hij valt vooral op wanneer de bomen tijdens het voorjaar in bloei staan. De visuele en ruimtelijke impact van de boomgaard wordt versterkt door de nabijgelegen stalvleugel van het historische Waterhof. Deze boomgaard geldt als goed voorbeeld van een typische Hagelandse productieboomgaard uit de eerste helft van de twintigste eeuw. De aangeplante variëteiten ('Dubbele Flip' en 'Légipont') kwamen vroeger vaak voor maar zijn intussen zeldzaam geworden. Ondanks de perceel- en eigendomswijzigingen is de landschappelijke structuur van de boomgaard sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog niet ingrijpend veranderd. De oude productieboomgaard werd aangelegd op een ogenblik dat de inrichting van weideboomgaarden nog gepromoot werd omwille van het dubbele landbouwgebruik. In oude handboeken over de fruitteelt wordt de variëteit 'Dubbele Flip' sterk aanbevolen als preferentiesoort voor het Hageland. Ook 'Légipont' wordt aangeprezen. De bomen hebben bovendien een goede basissnoei die exemplarisch is voor de toenmalige snoeimethodes.