erfgoedobject

Abdij van Vlierbeek

bouwkundig element
ID
42590
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/42590

Juridische gevolgen

Beschrijving

De priorij werd door de benedictijnen van Affligem gesticht in 1127; oprichting van "stenen" kloostergebouwen vanaf 1158 en voltooiing van de eerste grote kerk in 1170.

Historiek

Tijdens de godsdienstoorlogen vluchtten de monniken naar hun refugium te Leuven; de abdij werd verwoest in 1572. Terugkeer naar de abdij in 1642 en geleidelijke wederopbouw der geteisterde gedeelten: eerste campagne van 1642 af tot circa 1730 (voornamelijk hoofdgebouw, pand, aanhorigheden); tweede bouwcampagne ingezet in 1776 onder leiding van L. B. Dewez (groots opgevat vernieuwingsplan waarvan alleen de kerk en het abtskwartier uitgevoerd werden). Na de opheffing van de kloosters in 1796 werden de benedictijnen in 1797 verdreven; hun goederen werden verkocht in 1798. Rond 1801 (Concordaat) betrokken enkele teruggekomen monniken opnieuw de gebouwen; hieruit volgde echter geen heropbloei van de abdij.

Vlierbeek werd een onafhankelijke parochie in 1829. Sommige kloostergebouwen en aanhorigheden werden, mits wijzigingen, betrokken door particulieren; andere, zonder nieuwe bestemming, werden langzamerhand afgebroken.

Beschrijving

Abdijkerk

(heden parochiekerk)

Merkwaardig homogeen gebouw in classicistische stijl, naar ontwerp van architect L.B. Dewez, 1776-1783 (westportaal van 1837 door A. Van Arenbergh). Groots zandstenen monument waarin, zoals voorheen te Averbode, gepoogd wordt het centraal en het basilicaal plan in elkaar te verwerken met analoge, gezochte lichteffecten.

Westpartij in de vorm van een Grieks kruis, bekroond met een blinde koepel met piramidale bedaking; tussen de vrij korte zij-armen, uitkomend op de centrale achthoek, zijn lage, in een vierkant ingeschreven halfronde kapellen gevat. Aan de oostzijde, lang en smal monnikenkoor, aanleunend tegen de oosttoren: gesloten, vierkante romp voorzien van een achthoekige met galmgaten opengewerkte verdiepingen en bekroond met een peerspits die uitloopt op een kleine, slanke lantaarn.

Buitenuit, strenge aaneenschakeling van geometrische volumes zonder enige versiering; alternerend ritme van rechthoekige en halfronde vensters, uitsluitend voorzien van een uitspringende sleutel; nagestreefde perspectiefeffecten door trapezoïdale vensteropeningen.

Klaar en sober interieur getuigend van een stijlvolle, doch ietwat koele waardigheid; de ruimtewerking van de rotonde met de zijkapellen eromheen komt tot leven in het geschakeerde licht dat naargelang van de invalshoek fel of zacht is. Zwaar hoofdgestel op regelmatige afstand gedragen door gekoppelde composietzuilen, in kolossale orde en los van de muur opgesteld; matig gebruik van stucwerk; tongewelf met steekkappen in het koor; vlakke koorsluiting met vooruitspringend portiek.

Mobilair. Twee grote doeken in het koor (18de eeuw), in de noordarm, schilderij van J. van der Baren (1597); grote barokbeelden in het koor door J. Fernande (einde 18de eeuw), Christus aan het kruis in de zuidarm (tweede helft 16de eeuw); Lodewijk XVI-preekstoel (einde 18de eeuw).

Kloostergang

Heropgebouwd tijdens de 17de eeuw (grondvesten van het vroeg-gotische pand 1230). Noord- en oostpanden (1642), zuid- en westarmen voltooid en afgewerkt tijdens de tweede helft van de 17de eeuw en begin 18de eeuw. Overblijvende delen heden in de tuin palend aan de kerk; drie traveeën van de noordvleugel en westvleugel in laatgotische stijl: korfboogramen met vier vensterlichten tussen zware steunberen van bak- en zandsteen.

Hoofdgebouw

Ruime vleugel met twaalf traveeën en twee verdiepingen; opbouw aan de linkerzijde aangevat in 1642. Strenge gevelopstand volgens classicistisch getint barokschema: traveeën gescheiden door smalle pilasters, in kolossale orde, en verbonden door middel van een geornamenteerde fries onder de daklijst oorspronkelijk traditionele kruisvensters. Zeven rechte traveeën opgebouwd in 1727 (bouwopschrift) en voorzien van een fraai barokdeurtje met zandsteenomlijsting (bossage, gebroken fronton, druiplijst, en navolging van "rolwerk"). Wijzigingen in 1726 en 1776: onder meer wegbreken van de kruiskozijnen en vergroten der vensters, bepleisteren der bakstenen partijen.

Nieuw abtskwartier

Streng classicistisch, L-vormig gebouw opgericht in 1776, naar ontwerp van L. B. Dewez. Kleine, rijk versierde kapel op de bovenverdieping.

Oud abtskwartier

Poort met zandstenen omlijsting uit de 18de eeuw. Veelvuldig veranderd traditioneel gebouw met 16de-eeuwse kernen (deel van kelder- en benedenverdieping); bovenverdieping gedateerd 1662 (onder kroonlijst). Wijziging van de vensteropeningen tijdens de tweede helft van de 18de eeuw.

Prieel in de moestuin

Vierkant gebouwtje, afgedekt met een tentdak uit de 17de eeuw. Zandstenen rondboogdeur met ovaalrond bovenlicht; bouwopschrift op de imposten: P.P. ANNO/ 1724; rococo stucplafond van circa 1750. Sinds 1963 als kapel gebruikt.

Aanhorigheden

Palend aan de westelijke afsluitingsmuur, vrij traditioneel gebouw van dertien traveeën uit de tweede helft van de 18de eeuw; aangepast voor privé-woningen: 19de eeuw.

Wagenhuis (1761); arduinen met blokwerk verrijkte bogen rustend op ronde zuilen; tot woning verbouwd bij het begin van deze eeuw.

Tegen de noordelijke omheining: hoevegebouwen uit de 17de eeuw, (bakkerij en brouwerij) in traditionele bak- en zandsteenstijl (ijzerzandstenen sokkel); gewijzigde muuropeningen.

Noordelijke poort

Poort aan de P. Alberdingk Thijmlaan. Behorend tot de 17de eeuw en voorheen voorzien van een ophaalburg (bewaard ijzerwerk).

Westerpoort en portierswoning

Gelegen aan de Abdijlaan. Bak- en zandstenen gebouw opgetrokken tijdens de 16de eeuw. Brede, overkluisde doorgang voor rijtuigen en korfboogpoortje voor voetgangers; fraaie renaissancenissen met schelpvulling, geflankeerd door pilasters en bekroond met een driehoekig fronton. Herstellingswerken tijdens de tweede helft van de 18de eeuw. Aanpalend doch enigszins gewijzigde bijbouw uit laatstgenoemd tijdperk.


Bron: GENICOT L.F., VAN AERSCHOT S., DE CROMBRUGGHE A., SANSEN H. & VANHOVE J. 1971: Inventaris van het cultuurbezit in Vlaanderen, Architectuur, Provincie Brabant, Arrondissement Leuven, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 1, Luik.
Auteurs: Genicot, Luc; Van Aerschot, Suzanne; de Crombrugghe, Anne; Sansen, Hadewych; Vanhove, Jacqueline
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Negentiende-eeuws kerkhof van de parochie Vlierbeek met uitzonderlijke graftekens.

Historiek

Op basis van de Ferrariskaart is niet af te leiden waar de begraafplaats van de abdij precies lag. Ten zuiden van de kerk lag op het einde van de 18de eeuw een landbouwgebied. Bij het oprichten van de parochie Vlierbeek in 1829 lag de begraafplaats op het grasveld voor de kerk. In de Tweede helft van de 19de eeuw werd de begraafplaats ten zuiden van de kerk aangelegd. Ze staat dan ook voor de eerste keer aangeduid op de Kaart van België uit 1873. Een sterk naar het zuiden uitgebreide begraafplaats staat afgebeeld op de Kaart van België uit 1904 en de kaarten van 1969 en 1989 tonen op hun beurt de uitbreidingen naar het oosten en het zuiden. Eind jaren 1980 werd ook de zuidelijke toegang tot de begraafplaats gerealiseerd. De begraafplaats werd gesloten op het einde van de 20ste eeuw. Op de begraafplaats liggen meerdere Leuvense professoren begraven.

Beschrijving

Met een baksteen ommuurde, sterk geruimde en vergroende begraafplaats, bestaande uit meerdere door muren van elkaar gescheiden hoofdperken. De verschillende hoofdperken worden met een formele padenstructuur onderverdeeld in kleinere grafperken. De oudste ingang bevindt zich in het noorden ter hoogte van het voorplein bij de abdijkerk. Daar is de begraafplaats afgescheiden met een gietijzeren metalen omheining. Een hoofdpad leidt naar de centraal op de 19de-eeuwse begraafplaats opgerichte neogotische gietijzeren calvariekruis op een hardstenen voet. Het is een realisatie van de ijzergieterij August Van Aerschot uit Herentals.

Het herdenkingsteken voor de slachtoffers van de beide wereldoorlogen bestaat uit een hardstenen voet waarop een witstenen zuil staat. Op de voet staan oorlogstuig op lauriertakken afgebeeld en de gebeeldhouwde kettingen aan de zijkanten zijn gebroken. Bovenaan op de zuil een gekroonde medaille. De graftekst luidt Aan onze helden A nos heros. Het geheel staat op een met een natuurstenen muur omheind verhoogd perk. Verspreid over de begraafplaats liggen meerdere percelen met identieke graftekens die herinneren aan de slachtoffers van de tweede wereldoorlogen, oud-strijders en gesneuvelden van de Common Wealth.

De kerkhofmuur aansluitend bij het koor van de kerk heeft ingemetselde hardstenen grafplaten die mogelijk afkomstig zijn van het oude kerkhof op het voorplein van de abdijkerk. Tegen de zuidelijke kerkhofmuur liggen de kloosterorden in gemeenschappelijke perken.

Na de ruiming bleven voornamelijk graftekens bewaard langs de muren en de paden. De graftekens overspannen de volledige geschiedenis van de funeraire kust met voornamelijk maar niet exclusief 19de en vroeg 20ste-eeuwse graftekens ter hoogte van de noordelijk toegang en de kerkhofmuren en graftekens uit het interbellum langs de andere paden.

Tot de oudste graftekens behoren hardstenen portiekgraven, meerdere grafkapellen, afgebroken zuilen, cippes, graftuinen met stèles, muurstèles, stèles en sippes uitlopend op kruisen, boomstamkruisen, verhoogde tombes. Meerdere graftuinen zijn met metalen en hardstenen omheiningen afgeboord. Ze zijn voornamelijk opgetrokken in eclecticisme, neoclassicisme en neogotiek. Bij het eclectische grafteken Delvaux-Pardon en de neoclassicistische graftombe Nihoul bleven graftrommels bewaard. Op sommige graftekens is nog zwartschildering aanwezig terwijl andere met kwalitatief beeldhouwwerk zijn versierd.

De evolutie tijdens het interbellum en de naoorlogse periode is te zien dankzij een representatieve collectie van bewaarde hardstenen graftekens van het zerk-met-stèle type in art deco en modernisme, voornamelijk gelegen langsheen de paden. Meerdere graftekens hebben gestileerd beeldhouwwerk (vaak rozen), tekstplaten in marbriet en applicaties in porselein en metaal. De naoorlogse periode wordt gekenmerkt door een zoeken naar nieuwe materialen waarvan de modernistische graftekens in marmer getuigen zijn.

Tot de uitzonderlijkste graftekens behoren:

Het hardstenen neoromaanse grafteken van fabriekseigenaar Eduard Remy werd vervaardigd in 1897 door P. Verheylen en bestaat uit een bodemplaat met daarop een sarcofaag, omgeven door een deels lage en deels manshoge omheining en aan de hoofdzijde een hoog uitgewerkt portiek. De sarcofaag heeft een rechthoekige voetafdruk waarop vierkante gecanneleerde kolommen rusten. Samen dragen ze de bovenaan kruisvormig uitgewerkte deksteen, op de koppen met het grafschrift en kopjes en raken versierd. De lage omheining bestaat uit ajour uitgewerkte hardstenen platen gevat in pilasters met kapitelen. De hoekpijlers dragen diamantvormige dekstenen die aansluiten bij de afdekkende balustrade. Aan de voorzijde wordt de omheining afgewerkt met een metalen, van plantenmotieven voorzien, hekwerk. De meer dan manshoge omheining bevat platen met grafteksten, gevat in rondboogportieken met gecanneleerde kolommen uitlopend op kapitelen. De vierkante hoekpilasters hebben afgeronde hoeken en lopen uit op decoratief uitgewerkte puntig toelopende dekstenen. Aan de buitenzijde van de omheining hangen metalen baren die dienstig zijn voor het ophangen van rouw- en herdenkingskransen. Het hoog oplopend portiek heeft gedecoreerde zuilen en loopt uit op een rondboog met in het boogvlak de afbeelding van een Grieks kruis en wijnranken. Het kopstuk is zadeldakvormig, wordt gedecoreerd me lisenen en lijstwerk en is afgetopt met een kruis. Het portiek is opgevuld met een witstenen altaar waarvan de predella voorzien is van een zegenende Christus geplaatst in een mandorla, geflankeerd door de symbolen van de vier evangelisten. Op het altaar rust een gekruisigde christus.

De hardstenen neoclassicistische grafkapel Lindebrincs-Cuyx wordt gekenmerkt door een bassement, bovenbouw en zadeldak. De kapel is gedecoreerd met hoekpilasters. Het fronton draagt een gebeeldhouwde lauwerkrans en omgekeerde toortsen. Het geheel is afgetopt met een kruis. Een omlijste metalen deur geeft toegang tot de kapel terwijl in beide zijgevels rondboogvensters zitten. De graftuin wordt afgeboord met hardstenen paaltjes, door kettingen verbonden.

Het art nouveau-grafteken Verstraeten-Deneef bestaat uit een licht hellende bodemplaat met daarop een stèle met vierkantige voetafdruk. Het geheel is voorzien van rijke decoratie en lijnvoering in art nouveau. De bloemenfestoen is gedetailleerd uitgewerkt en bovenaan de stèle staat een kruis afgebeeld. Het geheel eindigt bovenaan op een globe.

De hardstenen art-decokapel op rechthoekige basis voor de flamingant, hoogleraar en jurist Jan Emiel Vliebergh dateert uit 1925. De met verdiepte muurvlakken geaccentueerde kapel draagt onder de kroonlijst meerdere glas-in-lood ramen voorstellende wapenschilden net. Een zadeldak dekt het geheel af. In de puntgevel staat het opschrift God Taal Volk en het grafschrift Aan E. Vliebergh 1872-1925. De zijgevels zijn versierd met verfijnd uitgevoerde laagreliëfs voorstellende geknakte rozen.

  • Topografische kaarten van België, Eerste Editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000 (versie 1873).
  • Topografische kaarten van België, Herziening derde editie, Militair Cartografisch Instituut, uitgegeven in 1900-1930, schaal 1:20.000. (editie 1904)
  • Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000. (editie 1969)
  • Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven 1989, schaal 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Waarnemingen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Abdij van Vlierbeek [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/42590 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.