erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Niklaas met kerkhof

bouwkundig element
ID
38169
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/38169

Juridische gevolgen

Beschrijving

Ingeplant in ommuurd en omhaagd kerkhof. De stenen kapelletjes van de ommegang van de Bebloede Kolom, gesticht in 1724, werden in 1933 vervangen door vijf staties in hardsteen door Oscar Sinia.

Historiek

De eerste vermelding dateert van 1218. Circa 1731 nagenoeg volledig heropgebouwd. In 1898 onder leiding van J. Vandenheuvel (zie herdenkingsteen) gerestaureerd en vergroot met één travee ten westen en toren in neogotische stijl. Volgens oude foto's voorheen een eenvoudig witgekalkt kerkje met driebeukig schip van twee traveeën onder één dak met houten dakruiter op de kruising en verlicht door middel van steekboogvensters. Herstellingen en reconstructies na de oorlogsschade van 1918 en 1940.

Beschrijving

Het grondplan ontvouwt een pseudobasilicale kruiskerk met een driebeukig schip van drie traveeën met iets uitspringend transept, vierkante westtoren op de zuidwesthoek, koor met rechte afsluiting. Aangebouwde sacristie tegen oostzijde van koor, winterkapel en berging in de zuidoosthoek tussen transept en koor. Kerk opgetrokken uit rode baksteen met verwerking van arduin. Oudste gedeelten uit breuksteen in noordelijke transeptarm en koor kunnen opklimmen tot de eerste helft van de 13de eeuw. In de zuidelijke transeptarm uit de 16de of 17de eeuw is zandsteen gebruikt voor neg- en hoekblokken.

Neogotische westgevel: puntgevel met spitsboogdeur en in bovenste geleding drie smalle spitsboogvensters en roosvenster in geveltop. Rechts van de puntgevel, voor de zuidelijke zijbeuk, vierkante toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits voorzien van spitsboogvormige openingen en galmgaten, op de hoeken versterkt met versneden steunberen, in de klokkenkamer spaarvelden met spitsboogfries. Zijgevels met per twee gekoppelde smalle spitsboogvensters (volgens oude foto oorspronkelijk steekboogvensters), afgelijnd met muizentand. Transept afgewerkt met puntgevels met vlechtingen en drie spitsboogvensters (oorspronkelijk eveneens steekboogvensters). Zuidelijke transeptarm versierd met metselaarstekens in geglazuurde baksteen (16de of 17de eeuw). Koor grotendeels van breuksteen met twee spitsboogvensters in de zijgevels. In oostmuur van aangebouwde sacristie, reliëf van Oscar Sinia met voorstelling van Bebloede Kolom, als derde statie van een ommegang, geplaatst in 1933. Tegen de gevel van de ten zuiden aangebouwde kapel in 1942 geplaatste calvarie van architect G. Coolens ter herdenking van de oorlogsslachtoffers.

Interieur

Bepleisterd, op de muur boven de scheiboog met het koor beschilderd met Aanbidding van het Lam Gods. Spitsboogvormige scheibogen op zuilen met achtkantige deklijstenbasis. Middenbeuk oorspronkelijk vlak afgedekt en voorzien van jaartal 1731, thans overwelfd met houten spitstongewelf. Sacristie met 18de-eeuws stucplafond.

Mobilair

Schilderijen: boven hoofdaltaar: Uitdeling van de Rozenkrans (vierde kwart van de 18de eeuw). Beeldhouwwerk: houten beeld van Sint-Niklaas (18de eeuw ?) en Ecce Homo respectievelijk boven zuidelijk en noordelijk zijaltaar. Hoofdaltaar in gemarmerd en wit en goudgeschilderd hout, daterend van circa 1775. Beschilderde houten zijaltaren van Sint-Niklaas (zuid) en van Onze-Lieve-Vrouw (noord) met merkwaardig gesculpteerde zuilen. Eikenhouten lambriseringen in koor Kansel door L. Iemandt (Gent) van 1749. Twee eiken biechtstoelen uit de 19de eeuw. Doopkapel met marmeren deuromlijsting en houten afsluiting en doopvont uit de 18de eeuw. In plint van linker zijbeuk verschillende oude grafzerken.

  • Rijksarchief Gent, Legaat Vandenheuvel. nummer 3431.
  • DE POTTER F. - BROECKAERT J., Geschiedenis van de gemeenten in de Provincie Oost-Vlaanderen, reeks I, deel 4, Gent, 1864-70, p. 15-20.
  • Monumenten, merkwaardige gebouwen en landschappen, Stad Deinze.
  • VANDENBUSSCHE - VAN DEN KERKHOVE C., Fotorepertorium van het meubilair van de Belgische bedehuizen, Provincie Oost-Vlaanderen, Kanton Deinze, Brussel, 1976, p. 30-31.
  • VAN DEN HEUVEL J., Heiligenverering in het Land van Nevele, in Het Land van Nevele, XIV, 1, 1983, p. 15-18.

Bron: BOGAERT C. & LANCLUS K. 1991: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Gent, Kantons Deinze - Nazareth, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 12n3, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

Ommuurd en vergroend kerkhof omheen de parochiekerk met een collectie graftekens uit de 20ste eeuw.

Het plattelandskerkhof staat reeds aangeduid op de Ferrariskaart uit 1771-1778. De contouren, begrensd ten zuiden en westen door de straat en ten noorden door de Kleine Reigersbeek lijken weinig gewijzigd te zijn. De Atlas der buurtwegen (1841) toont een muur langs de ten zuiden gelegen straat.

Het vergroende kerkhof is omheind door een laag muurtje onder ezelsrug en een haag. Het kerkhof dat deels geruimd is bevat een interessante collectie graftekens die dateren van na de Eerste Wereldoorlog tot eind jaren ’90. Ze tonen de evolutie van de grafkunst, types, stijlen, materiaalgebruik en decoratie van graftekens op een plattelandskerkhof in de 20ste eeuw. Er bleven zowel stèles in kruisvorm als een graftombe met een lijkdoek, stèles-met-zerken en stèles met graftuinen bewaard. Voornamelijk hardstenen graftekens bepalen het beeld van het kerkhof maar toch zijn er ook graftekens in bijvoorbeeld hout, marmer, kunststeen en graniet. Sommige graftekens zijn voorzien van applicaties in porselein, marbriet en witte marmer. De gangbare stijlen als neoclassicisme, eclecticisme, art deco en modernisme zijn er vertegenwoordigd.

Ten noorden van de kerk ligt een concentratie aan kindergraven. Ze tonen als geheel de typische 20ste-eeuwse densiteit aan graven en elk afzonderlijk grafteken getuigt van de verkleinde versies van graftekens die op kindergraven werden geplaatst. De kindergraven tonen de volledige evolutie van dat type graf in de 20ste eeuw. Tot de opvallendste graftekens behoren de blauw geschilderde houten kruisen, een betonnen kruis en het in de hoogte uitgewerkte, met een engel bekroond, hardstenen grafteken voor Jozef Caeys uit 1927.

Het grafteken voor Hortense Clauwaert uit 1929 werd uitgevoerd door Antoon van Parys, één der laatste funeraire beeldhouwers uit Vlaanderen die leefde en werkte in  Deinze. Het is een interpretatie van zijn beroemde ‘Christus met de hangende handen’.

Het grafteken van Emma Succat (+1949) is opvallend door de marmeren grafplaat met een klassiek geklede pleurante voor een met papavers gevulde urne. Het grafteken van Maurice Mestdagh heeft een modernistische vormgeving met een spel van volumes.

Tegen de gevel van de zuidkapel werd in 1942 in opdracht van pastoor Alf. Van Zandycke een oorlogsgedenkteken opgericht in de vorm van een calvarie onder een luifel. De calvarie naar ontwerp van architect G. Coolens wordt gekenmerkt door expressief uitgewerkte beelden steunend op een sokkel met de tekst “O gij allen die voorbijgaat/ komt en ziet of er eene smart / is, gelijk aan de onze”.

Het terreinonderzoek werd uitgevoerd in 2017.

  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Niklaas met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/38169 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.