erfgoedobject

Parochiekerk Sint-Christoffel met kerkhof

bouwkundig element
ID
36820
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/36820

Juridische gevolgen

Beschrijving

Georiënteerd bedehuis met half omringend en voorts achterliggend ommuurd kerkhof, samen de zuidelijke begrenzing vormend van het marktplein. Heden driebeukige basilicale kerk met transept, koor met halfronde apsis, oksaal in de noordoostelijke hoek; in de zuidoostelijke hoek: traptoren, sacristie etc. kleine aanbouwsels. De kerk omvat twee duidelijk verschillende delen, beide met vroeggotisch uitzicht: enerzijds het driebeukige schip van vijf traveeën in 1877 nieuw gebouwd naar ontwerp van architect Auguste Van Assche en anderzijds de oude oostelijke bouw die tezelfdertijd door dezelfde architect werd gerestaureerd.

Oorspronkelijk éénbeukige romaanse kerk met halfrond koor, vermoedelijk uit de 12de eeuw, opgetrokken uit Balegemse steen en veldsteen. De vierkante basis van de kruisingstoren, de beide kruisarmen en de ronde okseltoren zouden in een zelfde bouwcampagne in de 13de eeuw tot stand zijn gekomen. Kort nadien, ook in de 13de eeuw, volgde een kleine toevoeging met koortribune voor de heer naast de noordelijke transeptarm. Vermoedelijk ging dit gepaard met lichte aanpassingen van het romaanse koor waarbij onder meer de aanvankelijke rondboogvensters werden vervangen door de huidige vroeggotische. Vernieuwing van de kooroverwelving in de 16de of de 17de eeuw noodzaakte tot de bouw van de twee versneden, bak- en zandstenen steunberen tegen het koor. De kleine rechthoekige sacristie dateert van 1755. Aansluitende bijbouwen van 1902 onder meer de doopkapel, opgetrokken in hetzelfde bouwmateriaal als van het schip namelijk van ruw gekapte grijze natuursteen.

Voornaamste bouwkarakteristieken van de oostelijke bouw uit de 13de eeuw: omlopende druiplijst ter hoogte van de afzaat van de koorvensters; smalle spitsboogvensters met dito booglijsten: één drielicht in het midden en verder tweelichten, alle met ingeschreven drie- en vierpassen. Daklijst van het koor op blokvormige consoles. Transeptpuntgevels van 1877 voorzien van een aflijning in "petit granit" met kruisbekroning. In de zuidelijke transeptpuntgevel bleef een buitendeur bewaard: rechthoekige deuropening gevat in een spitsboogvormige grijze natuurstenen omlijsting met ingeschreven drielob. Onvoltooide kruisingstoren in 1699 verhoogd met een achtkantige houten klokkenhamer en torenspits met leien beschieting.

Het neogotische schip vertoont zijgevels en een westelijke puntgevel geschoord door versneden steunberen, smalle spitsboogvensters onder booglijsten op imposten. Zijlichten met gelijkaardig stijl- en maaswerk als de koorvensters. Het noord- en westportaal en het groot vensterlicht in de voorgevel zijn gevat in een omlijsting met archivolten op zuiltjes.

Interieur

Stilistisch harmonieus kerkinterieur, echter ontdaan van zijn neogotische polychromie: heden egaal bepleisterd en geschilderd. Schip en transeptvleugels overwelfd door houten spitstongewelven. Kruisingstoren op vierspitsbogen geschraagd door pijlers met ieder twee halfzuilen met krulbladkapiteel. De zware kruisribben van het gewelf rusten op hoekdiensten.

Spitsboogvormige scheibogen van het schip eveneens op zuilen met krulbalkapiteel. Gedrukte kruisriboverwelving in het koor met schaarse resten van de vroegere polychromie rondom de sluitsteen. Gedeeltelijk bewaarde romaanse credens met dubbel bekken uitgespaard in de koormuur.

Mobilair

Beeldhouwwerk: houten Heilige Christoffelbeeld van 1663 door Antoon Marchant (Gent) met 19de-eeuwse polychromie.

Meubilair: twee zwart en wit marmeren zijaltaren uit de 18de eeuw met medaillon van de Heilige Ursula en de Heilige Petrus. Neogotisch stenen hoofdaltaar van 1875. Neogotisch eiken koorgestoelte en preekstoel uit het vierde kwart van de 19de eeuw; neogotische eiken lambrisering en biechtstoelen van 1903. Eiken sacristiekast uit midden 18de eeuw in Lodewijk XV-stijl; twee eiken 18de-eeuwse kleerkasten waarvan één gemaakt uit een biechtstoel; reliëf van eik uit de 18de eeuw met Verloochening van de Heilige Petrus, afkomstig van een biechtstoel.

  • Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Rijksuniversiteit Gent, Kaarten en plans.
  • LANGEROCK P., Oude Bouwwerken in Vlaanderen, Gent, 1887, Pl. XLI-XLV.
  • VANDER MENSBRUGGHE R., Scheldewindeke, in Oudheidkundige inventaris van Oost-Vlaanderen, 1912, p. 1-10.

Bron: BOGAERT C. & VERBEECK M. 1989: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Gent, Kantons Destelbergen - Oosterzele, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 12n2, Brussel - Turnhout.
Auteurs: Bogaert, Chris; Lanclus, Kathleen; Verbeeck, Mieke
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Aanvullende informatie

De opmetingstekeningen uit 1876 van de bestaande toestand door architect Auguste Van Assche tonen boven het koor een sporenkap met hanenbalkfliering. Deze constructie wijst voor de dakkap en het koor in zijn geheel op een bouw in de tweede helft van de 13de eeuw.

  • Onroerend Erfgoed Brussel, Archief Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen, Plannenarchief, O930: ontwerptekeningen voor de restauratie van de kerk van Scheldewindeke, 1876.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Het ommuurde en omhaagde vergroende kerkhof met zijn graftekens omsluit grotendeels de kerk ten noorden, oosten en westen.

Het veelhoekige kerkhof van Scheldewindeke staat afgebeeld op de laat 18de-eeuwse Ferrariskaart. Op dat ogenblik is het kerkhof ten noorden, oosten en westen omheind met een kerkhofmuur. Ten zuiden is er bebouwing. Volgens de Atlas der buurtwegen is er omstreeks 1840 een ommuring langs alle zijden van het kerkhof, enkel in de zuidwestelijke hoek sluit bebouwing het kerkhof nog af. Buurtweg nummer 41 kruist het kerkhof ten westen van de kerk van zuid naar noord. Op de topografische kaart van 1873 staat de buurtweg niet meer aangeduid. De bebouwing in de zuidwestelijke hoek bleef tot vandaag bestaan. August Van Assche maakte in de periode 1869-1871 ontwerpplannen voor de restauratie en gedeeltelijke nieuwbouw van de kerk. Bij die werken die vanaf 1871 werden uitgevoerd, werd het kerkhof aan de westzijde verkleind en een nieuwe kerkhofmuur met toegangspoort werd geplaatst. In 1965 werd de noordoostelijke muur vervangen door het huidige exemplaar uit breuksteen. Omstreeks 1910 was het kerkhof zeker ten noorden omhaagd. Tijdens het interbellum stonden er struiken en bomen op het noordelijke deel van het kerkhof. Vandaag is de begraafplaats deels vergroend.

Deels ommuurd en omhaagd kerkhof omheen de kerk, de toegangen afgesloten met hekken aan hekpijlers. De graftekens overbruggen de 20ste eeuw en geven een goed beeld van een traditioneel plattelandskerkhof. Zowel de door kruisen bekroonde stèles met een graftuin als de (verhoogde) zerken-met-stèle komen er voor. Hardstenen graftekens, vaak aangevuld met porseleinen applicaties en witmarmeren tekstplaten overheersen. De traditionele vormgeving in eclectische stijl, sobere art deco en naoorlogs modernisme overheersen. Enkel graftekens tonen de evolutie naar de nieuwe vormen en materialen uit de jaren 1960 en 1970 zoals graftekens uit mozaïek (De Smaele 1973) en de opkomst van graniet (Minnaert-Schepens 1974). Opmerkelijk is de buste op het grafteken De Ganck-Cayman (1988)

Het oorlogsgedenkteken werd opgericht in de zuidwestelijke hoek van het kerkhof, aansluitend bij de markt. Aan de straatzijde was het afgesloten met een metalen hekken en aan de andere zijden omgeven door beplanting. De beplanting is vandaag grotendeels verdwenen. Het hardstenen monument is opgebouwd uit een sokkel met daarop de namen van de slachtoffers. De bovenbouw heeft de vorm van een kruis met er op een bronzen reliëfplaat met de voorstelling van Christus en een engel die een soldaat vasthoudt. De plaat is gesigneerd links onderaan “Eigendom / Bressers / Gent” (links onderaan) en recht onderaan “Fonderie Vindevogel”. Onder het kruis bevinden zich twee schildjes met de jaartallen 1914 en 1918. Aan de zijkant werden twee lantaarns met groen glas bevestigd.

De begraafplaats werd bezocht in 2015.

  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Topografische kaarten van België, Eerste Editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000 (versie 1873).
  • ARCHITECTENBUREAU SABINE OKKERSE BVBA 2020: Parochiekerk Sint-Christoffel & aanpalend kerkhof Beheersplan, Oudenaarde.
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)

Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Parochiekerk Sint-Christoffel met kerkhof [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/36820 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.