erfgoedobject

Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand

bouwkundig element
ID
306759
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306759

Juridische gevolgen

Beschrijving

De wegkapel Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand, gelegen op de hoek van de Meerbeeksesteenweg en de Oude Tervuursebaan, werd eind jaren 1970 opgetrokken op initiatief van het Katholiek Vormingswerk voor Landelijke Vrouwen (K.V.L.V.) ter vervanging van een 19de-eeuwse kapel die afgebroken werd voor de aanleg van de E40. Het jaartal 1838 wijst op het bouwjaar van de oudere kapel.

Historiek

De oorspronkelijke wegkapel was gelegen aan de kruising van de oude weg van Tervuren en de weg naar de watermolen van Sint-Verona, en werd opgericht door de pachters van de vlakbij gelegen Sint-Medardushoeve. De kapel moest wijken voor de aanleg van de E40.

Op de gevelsteen van de huidige kapel staat het jaartal 1838 en de naam van de oprichter, landbouwer Engel Billoen, pachter van de Sint-Medardushoeve. Engelbert Van Billoen overleed in 1850 en zijn echtgenote in 1855. Volgens het archief van het kadaster werd er pas een kapel geregistreerd in 1878 ten tijde van de erfgenamen van E. Van Billoen-Derom. De wegkapel staat niet afgebeeld op het primitief kadaster, maar wel op de Atlas der Buurtwegen uit 1841.

Deze 19de-eeuwse wegkapel werd oorspronkelijk geflankeerd door drie lindebomen en werd daarom ook wel de kapel ‘bij de linde’ genoemd. Ook de 19de-eeuwse kapel blijkt een oudere voorganger te hebben. Op de kaart van de baronie van Heverlee uit 1759 staat een kapel met een boom ernaast. Volgens Vannoppen staat er op 17de-eeuwse kaarten op deze plaats ‘de Linde’ genoteerd, verwijzend naar de lindeboom die op het kruispunt van twee wegen stond.  In het kaartboek van de abdij van Park (1665) staat er op dit kruispunt inderdaad een boom getekend met bijschrift ‘de linde’.

Het initiatief voor deze heropbouw kwam van de plaatselijke afdeling van de K.V.L.V., onder impuls van voorzitster Martha Verboomen-Ronsmans. Toen de kapel werd heropgebouwd in de jaren 1970, werd deze niet ingetekend op het kadaster. De wegkapel is wel zichtbaar op de topografische kaarten van het NGI. Op de kaart van 1970 staat ze nog op haar oorspronkelijke plaats, op de kaart van 1982 is ze al heropgebouwd, ten oosten van haar vroegere locatie.

Beschrijving

De pijlerkapel Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand is opgetrokken uit wit geschilderde baksteen, op een rechthoekige plattegrond, afgedekt door een zadeldak van bitumen met bekronend ijzeren kruis. De kapel staat op een betonnen basis.

De westgevel is uitgewerkt als frontongevel, afgelijnd door een met hardstenen lijst. In het frontonveld verwijst een ruitvormige gedenksteen  naar de oprichters van de 19de-eeuwse kapel “Posuit/ E. Van Billoen/ 1838/ Derom”. De kapel heeft een rondboognis met rechthoekige omlijsting van Gobertangesteen. Bovenaan op de omlijsting staan de woorden “Onze Lieve Vrouw van Bystand”. De nis zelf is afgesloten met een blauw geschilderd smeedijzeren hek met Mariamonogram.

In de kapel staat een kopie van de romaanse sedes sapientiae die in de 19de-eeuwse kapel stond. De kopie is vervaardigd door Raf Holsters uit Duffel in samenwerking met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium. Het originele beeldje bevindt zich momenteel in de Sint-Pieterskerk in Bertem.

Als men de kapel op het moment van inventarisatie vergelijkt met foto’s van voor de verplaatsing, zijn er weinig verschillen op te merken. Mogelijk was de kapel in een andere kleur geschilderd of bezet en waren enkel de steen rond de nis en de sokkel wit geschilderd. De sokkel kwam een stuk hoger dan die van vandaag. Ook de gedenksteen was wit geschilderd. Hoewel de wegkapel in het verleden nog bekend stond als de kapel ‘bij de linde’, wordt de hedendaagse kapel niet geflankeerd door bomen.

  • Documentatiecentrum 'De Pastorij', Erfgoedkamer Bertem.
  • Kadasterarchief Vlaams-Brabant, Mutatieschetsen en bijhorende mutatiestaten Bertem, afdeling I (Bertem), 1878/4.
  • Atlas van de Buurtwegen, opgesteld naar aanleiding van de wet op de buurtwegen van 10 april 1841, schaal 1:2.500 (overzichtsplannen schaal 1:10.000).
  • Autre carte de la baronnie de Héverlé (Heverlee) à l'occasion d'un procès entre le duc d'Arenberg et la ville de Louvain, J.-B Joris, ARA - Verzameling Kaarten en plattegronden in handschrift. Reeks I., 1759.
  • Kaart van België, Militair Geografisch Instituut, uitgegeven in 1949-1970, schaal 1:25.000.
  • Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden voor Zijn Koninklijke Hoogheid de Hertog Karel Alexander van Lotharingen, Jozef Jean François de Ferraris, Koninklijke Bibliotheek van België, uitgegeven in 1770-1778, schaal 1:11.520 herleid naar 1:25.000.
  • Topografische kaarten van België, Eerste editie, Krijgsdepot, uitgegeven in 1865-1880, schaal 1:20.000.
  • Topografische basiskaart numerieke reeks, Nationaal Geografisch Instituut, uitgegeven in 2009, schaal 1:10.000.
  • S.N. 2009: Versteende geloften: kapellen in Tervuren en Bertem, Tervuren, 62-63.
  • VAN ERMEN E., VAN LANI S. & VANHOVE L. 2000: Het kaartboek van de Abdij van Park 1665, Cartografische bronnen voor de geschiedenis van het Vlaamse landschap 3, Brussel.
  • VANNOPPEN H. 1980: De geschiedenis van Bertem, het teussersdorp bij de Romaanse Kerk, Bertem.

Auteurs: Van Meerbeeck, Nina
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306759 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.