Algemene situering

De hoogte van Bellewaerde (Bellewaarde Ridge) is een westelijke uitloper van de Midden-West-Vlaamse heuvelrug, die van Wijtschate over Zillebeke in Esen verdwijnt in de kustvlakte. Eenmaal de bewegingsoorlog tot stilstand kwam en de troepen zich ingroeven, speelden dergelijke, strategisch goed gelegen locaties tijdens de Eerste Wereldoorlog een kapitale rol. Wie ze kon veroveren, maneuvreerde zich in de betere positie en domineerde de tegenstand. De Duitsers slaagden erin Bellewaarde Ridge definitief te bezetten bij de afloop van de 2de Slag bij Ieper (25 mei 1915). De Britten probeerden de Duitsers daarna weg te krijgen door ondergrondse mijnen te laten ontploffen – de eerste op 25 september 1915. De Duitsers lieten dit niet over hun kant gaan en repliceerden met tegenmijnen. Omdat na iedere ontploffing een infanterieaanval volgde, was Bellewaarde Ridge tot het begin van de 3de Slag bij Ieper (31 juli 1917) een fel betwiste sector, waarin de frontlijn voortdurend verschoof.

Archeologische nota

In de beginfase van de oorlog ligt Bellewaerde in de achterhoede. Britse troepen gingen er op rust of werden er samengetrokken op hun doortocht naar het front. In mei 1915 stoten de Duitsers ter afronding van de 2de Slag bij Ieper door naar Bellewaerde. De Britten worden in de afzink in het defensief gedrongen. Ze willen de verloren positie opnieuw innemen en lanceren op 16 juni 1915 een tegenaanval. Ten koste van 1000 gesneuvelden boeken ze 200 m terreinwinst. Ze besluiten het anders aan te pakken en ondermijnen de hoogte van Bellewaerde in de hoop de Duitsers op die manier weg te krijgen. Op 25 september 1915 ontploft de eerste mijn. In de aansluitende infanterieaanval lijden de Britten opnieuw 4000 verliezen. Hierop volgen tientallen nieuwe mijnontploffingen, zowel langs Britse als langs Duitse zijde. De laatste mijn ontplofte op 24 juli 1917, 1 week vóór de aanvang van de 3de Slag bij Ieper. In totaal ontploften hier tussen september 1915 en juli 1917 34 mijnen. Bij de verdere oorlogshandelingen wordt Bellewaerde telkens overgeslagen.

Na de oorlog werd een deel van het terrein als weide in gebruik genomen, waarbij enkele kraters gedempt werden. Een ander gedeelte liet men verbossen, waardoor de kraters bewaard bleven. Railway Wood op het noordwestelijke uiteinde werd opnieuw als bos aangeplant. Hier bevindt zich nog één krater. Op het terrein blijven zo een 15-tal kraterrelicten herkenbaar.

Zowel het luchtfotografisch als het geofysisch onderzoek leverden een dense verspreiding van archeologische sporen op (loopgraven, schuilplaatsen, bunkers en tot versterking uitgebouwde kraters).

Historisch onderzoek leidde tot de localisatie van een intens netwerk van mijngangen en van een groot, ondergronds manschappenverblijf (Cambridge Road Dugouts) onder Railway Wood.

Evaluerend archeologisch proefsleuvenonderzoek in 2010-11, op zowel de Duitse als de Britse linie gaf aan dat de archeologische sporen uitstekend bewaard waren en leverde het bewijs dat het terrein na de oorlog niet ingrijpend gesaneerd was. De Duitse frontlijnloopgraaf -eigenlijk een ‘gekeerde’ Britse loopgraaf- vertoonde de sporen van opeenvolgende aanpassingen en de toepassing van vlechtwerk voor de beschoeiing. Er sloot een houten prefab-schuilplaats op aan, die overvloedig met zandzakken ingekapseld was. Ook de hoek van een bunker en de aanzet van een verbindingsloopgraaf kwamen aan het licht. De Britse frontlijnloopgraaf met aansluitende schuilplaats is eerder summier uitgebouwd met golfplaten en vertoont de gevolgen -samendrukking- van de aanhoudende beschietingen.

Binnen de afbakening komt de Bellewaerde Hoeve voor. Deze hoeve heeft het voorkomen van een site met walgracht en is dan ook vermoedelijk laatmiddeleeuws van oorsprong. Tijdens de oorlog is de hoeve geïntegreerd in de Duitse frontlinie en uitgebouwd tot een ware versterking. In Railway Wood is een krater in de Britse frontlinie geïntegreerd en evenzeer tot een vesting uitgegroeid.

Evaluatie van de bewaringstoestand en motivatie voor de afbakening

Evaluatie van de bewaringstoestand

De combinatie van een heraangeplant bos (Railway Wood), een weide, die maar oppervlakkig geëgaliseerd is en een kraterbos, dat na de oorlog ongerept gebleven is, levert een archeologisch meer dan beschermingswaardige zone op.

Het evaluerend archeologisch proefsleuvenonderzoek in de weide gaf aan dat de bewaring van de sporen en de vondsten voortreffelijk is en dat dit gedeelte van het terrein niet ingrijpend gesaneerd is na de oorlog. In het bos (Railway Wood) zal dat niet anders zijn, net als in het kraterbosje.

Sporadische instortingen verraden de geleidelijke aftakeling van het ondergronds structurenbestand (mijngangen en manschappenverblijf).

De kraters hebben een groot archeologisch potentieel. Ze kunnen in min of meerdere mate als versterking uitgebouwd zijn, waardoor ze deel uitmaken van een invloedssfeer. Zo’n 13 zitten in de Britse invloedssfeer, minstens 21 in de Duitse. Daarnaast rusten er in de kraters zeker nog enkele rechtstreekse slachtoffers van de detonaties.

Motivatie voor afbakening

Binnen de afbakening komen een bos (Railway Wood), een weide en een kraterbos voor. De afbakening is gebaseerd op de verwachte bewaring in het bos, de voortreffelijke -zoals aangetoond door het evaluerend archeologisch proefsleuvenonderzoek- bewaring in de weide en het feit dat het kraterbos na de oorlog ongerept is gebleven. Ook Bellewaerde Hoeve is opgenomen, omdat ze tijdens de oorlog geïntegreerd is in de Duitse linies en uitgebouwd tot een bolwerk.