erfgoedobject

Duitse bunker

bouwkundig element
ID
306065
URI
https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306065

Juridische gevolgen

Beschrijving

Betonnen militaire constructie, gelegen in het Mastenbos, nabij een wandelpad op ongeveer 340 meter ten zuidoosten van de Kalmthoutsesteenweg, op 60 meter ten noordwesten van de spoorlijn en de Georges Spelierlaan. De bunker maakt er deel uit van de voorste loopgraaf. De bunker is meer bepaald deels ingewerkt in de borstwering van deze loopgraaf, die er een bocht maakt.

Historisch overzicht

Duitse bunker, opgetrokken als onderdeel van de 'Nordabschnitt'. Deze Duitse stelling uit de Eerste Wereldoorlog behoorde tot de 'Stellung Antwerpen'. De 'Nordabschnitt' werd meer bepaald in 1917 aangelegd ten noordoosten van Antwerpen, tussen de Schelde stroomafwaarts en het kanaal van Schoten naar Turnhout. De stelling volgde min of meer het tracé van de buitenste fortengordel, gaande van Fort Stabroek, Schans Smoutakker, Fort Ertbrand, via het Mastenbos en Wolvenbos richting Fort Brasschaat, Schans Drijhoek en Fort Schoten, waar de stelling aansloot op de 'Turnhoutkanalstellung'.

De 'Nordabschnitt' bestond uit draadversperringen en een netwerk van loopgraven, waarin de meeste bunkers werden opgetrokken. Achter de voorste verdedigingslijnen werden nog bijkomende artilleriestellingen, mitrailleursteunpunten en commandoposten aangelegd. Net zoals de aanwezige forten en schansen werden enkele Belgische bunkers uit 1914 als verdedigingswerk in de 'Nordabschnitt' ingepast. De meeste bunkers werden opgetrokken volgens standaardontwerpen. Omwille van camouflage werden betonspatten aangebracht op die delen van de bunker, die niet met aarde of gras werden bedekt.

Deze bunker behoort tot het type 'ZWStr', wat volgens een legende bij een kaart van de 'Nordabschnitt' zou staan voor 'Zwischenraumstreiche'. Het betreft meer bepaald een Duitse geschutsbunker, speciaal gebouwd voor Belgische 7,5cm kanonnen op plaataffuit, van waaruit een interval verdedigd diende te worden. Deze kanonnen, in principe bedoeld als veldgeschut, waren door de Duitsers verwijderd uit de forten en schansen rond Antwerpen. In de Belgische naoorlogse inventarisatie werd dit type bunker aangeduid met type VIII. Deze geschutsbunkers komen vaak per twee voor, telkens met een ander schootsveld. Het schootsveld bij deze geschutsbunker is in oostelijke richting georiënteerd.

Het betreft een type bunker met een rechthoekige plattegrond en een centrale bunkerkamer. In de voormuur van de bunker zit een schietopening voor het kanon, met ernaast een kleine, naar buiten toe versmallende kijkopening. De schietopening meet aan buitenzijde 100 x 55cm, terwijl de kijkopening aan de buitenzijde 15cm breed is. De plaataffuit van het kanon was bevestigd aan de binnenwand van de bunker. De schietopening kon aan de buitenzijde met een ijzeren plaat afgedekt worden.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de toegangen en andere muuropeningen bij vele bunkers dichtgemetseld, op bevel van de Duitse bezetter.

Beschrijving

Militaire constructie uit gewapend beton. Het beton is gegoten tegen een houten bekisting. Op het dak is er begroeiing aanwezig. De randen van het dak zijn voor zover zichtbaar gebogen. De bunker springt wat uit aan oostelijke voorzijde. Tegen de buitenmuren zijn betonspatten aangebracht ter camouflage. Ter hoogte van de muuropeningen zijn er sporen van roodbruine verf, die eveneens als camouflage werd aangebracht.

In de uitbouw aan oostelijke zijde zit een grote rechthoekige muuropening (schietopening), die naar binnen toe verkleint. Boven deze opening zijn zware metalen bouten en kleinere ijzeren elementen zichtbaar, terwijl er net onder de schietopening ook nog scharnieren aanwezig zijn. In deze voorzijde zit eveneens een kleine opening (kijkgat).

De toegang tot de bunker bevindt zich aan noordelijke zijde. Er zijn gegolfde plaatijzers tussen stalen liggers aangebracht tegen het plafond. De muren zijn gewit, met onderaan een zwarte boord. De kijkopening versmalt naar buiten toe. Voor de schietopening zit een grote pantserplaat (embrasureplaat) met opening voor het kanon. Verder zijn er in de bunker nog een nis voor een kachel en ijzeren en houten elementen aanwezig.

  • Koninklijk Legermuseum Brussel, Fonds 185, doos 573: Nordabschnitt. Übersichtsplan, 1:25.000; Stellungsplan. Antwerpen-Nordfront-Turnhoutkanal, 1:40.000; Turnhoutkanal, 1:20.000; doos 952: Nord I, 1. Regimentabschnitt, Bataillonsabschnitt I & II, 1:2500.
  • DOSSCHE R., GHEYLE W., BOURGEOIS J., VAN EETVELDE V. & STICHELBAUT B. 2012: Zimmermann anno 2010. Inventarisatie en (omgevings)analyse van bovengronds bewaarde WO I-relicten van de Antwerpen-Turnhoutstellung, Universiteit Gent in opdracht van de Provincie Antwerpen, Dienst Erfgoed.
  • GHEYLE W. & BOURGEOIS I. 2013: Vergeten linies. Antwerpse bunkers en loopgraven door de lens van Leutnant Zimmermann (1918), deel 1 en deel 2, Streekgericht 3, Antwerpen.
  • GILS R. s.d.: Typeplans Duitse bunkers uit 1917 te Antwerpen, Vesting, Antwerpen.
  • GILS R. 2001: Vesting Antwerpen. Deel IV. Bunkers en bunkerstellingen (1914-1945), België onder de wapens 19, Erpe.

Auteurs: Decoodt, Hannelore
Datum:
De tekst wordt ter beschikking gesteld door: Agentschap Onroerend Erfgoed (AOE)


Relaties

  • Is deel van
    Duitse bunkerlinie Nordabschnitt

  • Is deel van
    Kapellen

  • Is deel van
    Loopgraven en bunkers in het Mastenbos

  • Is deel van
    Loopgravensysteem tussen fort Ertbrand en fort van Brasschaat (Antwerpen-Turnhoutstellung)

  • Is deel van
    Militair erfgoed op de overgang van Scheldepolders naar Kempen


Je kan deze pagina citeren als: Inventaris Onroerend Erfgoed 2024: Duitse bunker [online], https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/306065 (geraadpleegd op ).

Beheerder fiche: Agentschap Onroerend Erfgoed

Contact

Heb je een vraag of opmerking over deze fiche? Meld het ons via het contactformulier.